İslam Hukuku Açısından Nişanı Bozma Tazminatı

Yıl 2021, Sayı: 13, 107 - 137, 31.12.2021

Mehmet Dirik

Öz

Nişanlılık tarafların birbirlerini tanımalarına, geleceğe yönelik ortak planlamalar yapmalarına, evlilik kararını pekiştirmelerine ve ailelerin kurulacak yuva konusunda fikirlerinin oluşmasına imkân veren bir aşamadır. Evlenme niyetiyle başlansa da bazen nişanlılık evlenmeyle neticelenmemektedir. Taraflardan birinin ölümü, nişanı karşılıklı veya taraflardan birinin tek taraflı iradeyle bozması veya nişanlılardan birinin başka biriyle evlenmesi gibi hallerde nişanlılık evlenmeyle neticelenmemektedir. Nişanlılık sürecinde gerek nişanlılar gerekse aile veya yakınları arasında çeşitli münasebetler kurulduğu için nişanın bozulmasında kusurlu davranışı bulunan kimsenin kusursuz veya az kusurlu tarafa uğrattığı maddi ve manevi zararları tazmin borcu modern beşeri hukuklarda kabul görmüştür. Klasik kaynaklarda bu yönde veriler bulunmasa da günümüz uygulamalarından yola çıkan İslam hukukçularından bazıları, son dinin zararın izale edilmesiyle ilgili genel yaklaşımından ve bu yönde ortaya konan fıkhi külli kaidelerden hareketle belirli şartların gerçekleşmesi halinde nişan bozmadan doğan maddi ve manevi zararların tazmin edilmesi gerektiği görüşünü benimsemişlerdir. Burada maddi zararlar, nişan yapılmasaydı uğranılmayacak olan menfi zararları ifade eder. Nişanın bozulmasında az kusurlu tarafın elem duyması, toplumda rencide olması, depresyona girmesi, ümitlerinin kırılması, psikolojik dengesinin bozulması gibi manevi zararlar oluşabilmektedir. Bu çalışmada İslam hukuku açısından nişan bozma kaynaklı maddi ve manevi zararların tazmini ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

hıtbe, nişan, maddi tazminat, manevi tazminat, zarar

Kaynakça

• Akıntürk, Turgut-Derya Ateş Karaman, Borçlar Hukuku, İstanbul 2013.
• Aktan, Hamza. “Daman”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 8/450-453. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Aybakan, Bilal. “Zarar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 44/131. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Acar, H. İbrahim. “Nişan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 23/153-154. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Acar, H. İbrahim. İslam Aile Hukuku. İstanbul 2019.
• Acar, H. İbrahim. İslam Hukuku Açısından Nişanlanma. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2005, sayı: 23, ss.71-94.
• Antalya, O. Gökhan. Manevî Zararın Belirlenmesi ve Manevî Tazminatın Hesaplanması. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Cilt 22, Sayı 3, ss.221-250.
• Araz, Yunus. İslâm Hukukunda Manevî Zararların Malî Tazmini. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2016, sayı: 5, ss.119-148.
• Aydın, M. Akif. İslam-Osmanlı Aile Hukuku. İstanbul 1985.
• Aydın, M. Akif, “Aile Hayatı”, İlmihal 2/203, Ankara 2006.
• Benli, Abdullah. İslam Hukukunda Manevî Tazminat. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), Kayseri 1997.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kâmusu 8/271. İstanbul 1985.
• Cin, Halil, İslam ve Osmanlı Hukukunda Evlenme, Ankara 1974.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh 1/121. Kahire 1956.
• Çolak, Abdullah. İslam Aile Hukuku, İstanbul 2019.
• Dağcı, Şamil, İslam Ceza Hukukunda Şahıslara Karşı Müessir Fiiller, Ankara 1996.
• Dağcı, Şamil, “Hükümet-i adl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 18/463-464. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Dalgın, Nihat. İslam Hukuku Açısından Boşanmanın Sonuçlarından Maddî Tazminat Üzerine Bir Değerlendirme. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2005, sayı: 18-19, ss.35-69.
• Demiray, Mustafa. “Vaad”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 42/403-404. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Desûkî, Muhammed b. Ahmed. Hâşiye ale’ş-Şerhi’l-kebîr 4/207. Dâru’l-fikr, ts.
• Ebû Zehre, Muhammed. el-Ahvâlü’ş-şahsiyye. Dâru’l-fikri’l-arabî, ts.
• Ebû Zehre, Muhammed. Muhâdarât fî ‘akdi'z-zevâc ve âsâruhu. Dâru’l-fikri’l-arabî, ts.
• Ertuç, Hüseyin. İslam Hukuku açısından nişanlanma. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum 1999.
• Ekşi, Ahmet. İslam Hukukunda Bir Manevî Tazminat Türü Olarak Hükûmetü'l Elem. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Konya 2013, sayı: 21, ss.215-234.
• Esen, Hüseyin. İslam Hukukunda Mali Cezalar. İstanbul 2006.
• Eser, Ercan. İslam Hukukunda Haksız Fiil ve Haksız Fiilden Doğan Sorumluluk. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara 2007.
• Güneş, Ahmet. İslam Hukuku Açısından Nişanlanma, Dinî Araştırmalar, 2007, cilt: X, sayı: 29, ss.161-188.
• Gürsoy, Kemal Tahir. “Manevî Zarar ve Tazmini”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1973, Cilt 30, Sayı 1-4, ss.7-56.
• Has, Şükrü Selim, Nişanın Bozulmasının Hukukî ve Dinî / Ahlakî Neticeleri (İslâm Hukuku ve Modern Hukuk Arasında Bir Mukayese). Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2006/1, sayı: 30, ss.113-131.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî 8/59, 92. Mektebetü’l-Kâhire 1388/1968.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrahim. el-Eşbâh ve’n-Nezâir. Beyrut-Lübnan 1419/1999.
• İbn Rüşd, Ebü'l-Velîd Muhammed b. Ahmed el-Hafîd el-Kurtubî, Bidâyetü'l-müctehid ve nihâyetü'l-muktesid 3/31. Kahire 1425/2004.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. el-Beyân ve't-tahsîl li mesâili’l-müstahrece 4/299. Beyrut-Lübnan 1408/1988.
• Kahveci, Nuri. İslam Aile Hukuku. İstanbul 2014.
• Kahveci, Nuri. İslam Hukuku Açısından Nişanlılık. İstanbul 2021.
• Kahveci, Nuri. İslam Borçlar Hukukunda Tazminat. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), Erzurum, 1997.
• Kahveci, Nuri. Boşanma Sonucu Manevî Tazminat Olgusuna İslam Aile Hukuku Açısından Bir Yaklaşım. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2005, cilt: III, sayı: 5, ss.89-113.
• Karâfî, Ebu’l-Abbas Ahmed b. İdrîs Şihâbuddîn. el-Furûk 4/55-57. Beyrut 1998.
• Karahasan, Mustafa Reşit. Sorumluluk ve Tazminat Hukuku. Ankara 1981.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslâm Hukuku I, 297. İstanbul 1991.
• Karaman, Hayrettin. Mukayeseli İslam Hukuku 2/485. İstanbul 1996.
• Kâsânî, Ebû Bekir Alâuddin b. Mes’ud. Bedâi’u’s-senâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’ 7/63. Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1406/1986.
• Kaya, Ali. İslam Hukukunda Cismani Zararların Tazmini. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Doktora Tezi), Bursa, 1991.
• Köse, Saffet. İslam Hukukunda Hakkın Kötüye Kullanılması. İstanbul 1997.
• Pekdemir, Şevket. İslam Hukukunda Sözleşmelerde Cezai Şart. İstanbul 2016.
• Râgıb el-İsfehânî, Hüseyin b. Muhammed. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. İstanbul 1986.
• Remlî, Şemsüddin Muhammed b. Ebi’l-Abbas. Nihâyetü’l-Muhtâc ilâ Şerhi’l-Minhâc 8/21. Beyrut, 1984.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. ebî Sehl. el-Mebsût 5/62. Beyrut 1414/1993.
• Şirbînî, Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ ma’rifeti me’âni’l-Minhâc 5/330. Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1415/1994.
• Tekinay, Selahattin Sulhi. Türk Aile Hukuku, İstanbul 1990.
• Udeh, Abdulkadir. Mukayeseli İslam Ceza Hukuku 2/331-332. (çev. Ali Şafak) İstanbul 2012.
• Yıldız, Kemal. İslam Sorumluluk Hukuku Akit Dışı Sorumluluk. İstanbul 2005.
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ. Tâcü’l-arûs 1/237. Kahire 1306.
• Zevkliler, Aydın, Medeni Hukuk, Diyarbakır 1986.
• Zühaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletüh 9/6511. Dâru’l-fikr/Dımaşk, ts.