Kur’ân Üslûbundaki İfade Tercihleri ve Mana İlişkisine Molla Gürânî’nin Yaklaşımı

Yıl 2021, Sayı: 13, 413 - 432, 31.12.2021

Muhammed Eser Altuntaş

Öz

Kur’ân-ı Kerîm dil özellikleri yönüyle kendine has belâgat üslûbuna ve üstün bir ifade gücüne sahiptir. Ayetlerdeki ifade tercihlerinin yanı sıra lafız ve mana ilişkisi yönüyle de eşsiz bir metindir. Muhtevasındaki hususîlik, harflerin, kelimelerin ve terkiplerin dizimindeki edebî ahenk ve bunların bağlama uygun olarak zikredilmesi Kur’ân’ı belâgatın zirvesinde mûciz bir söz sanatı eseri kılar. Ayetlerde en fasih lafızlar bir araya gelmiş ve en doğru mana en güzel söz dizimiyle aktarılmıştır. Kur’ân’ı inkâr eden muhataplara onun bir benzerini getirme hususunda tehaddîde bulunulması ve muâraza girişimlerinin acziyetle sonuçlanması da iʻcâzî yönünün üstünlüğüne delalettir.
Molla Gürânî (ö. 893/1488) de Ġâyetü’l-Emânî adlı tefsirinde Kur’ân’ın belâgatına ve iʻcâzına dair önemli tespitlerde bulunur. Kur’ân’ın anlatım üslûbundaki ifade tercihleri ve mana ilişkisi bağlamında farklı kullanımlardaki belâğî nüktelere değinir. Tercih edilen lafız ve terkiplerin sarfî ve nahvî yapılarını tahlil eder ve delalet ettikleri mana inceliklerine dikkat çeker. Bu çalışmada müfessirin ayetlerde belîğ üslûp olarak nitelendirdiği dilsel kullanımlara ve manaya yansımalarına dair yaklaşımları ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgatı, Kur’ân Üslûbu, Molla Gürânî, Ġâyetü’l-Emânî.

Kaynakça

• Abbas, Fadl Hasan. İ‘câzü’l-Kur’ân. Umman: Câmiatü’l-Kudüs el-Meftûha, 2007.
• Askerî, Ebû Hilâl. Dîvânü’l-meʿânî. Beyrut: Dâru’l-Cîl, t.y.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib. İ‘câzü’l-Kur’ân. thk. es-Seyyid Ahmed Sakar. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1997, 35-36.
• Beydâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd b. Muhammed. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. haz. Muhammed Abdurrahman el-Maraşlî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî. t.y.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• Cevherî, İsmâil b. Hammâd. es-Sıhâh: Tâcü’l-lüga ve sıhâhü’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr. Beyrut: Dâru’l-İlm, 1987.
• Cürcânî, Ebû Bekr Abdülkâhir. Delâilü’l-iʻcâz. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Kahire: Matbaatu’l-Medenî, 1992.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2019.
• Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Yakûb. el-Kâmûsu’l-muhît. thk. Muhammed Nuaym el-Araksûsî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh b. Müslim ed-Dîneverî. eş-Şiʿr ve’ş-şuʿarâʾ. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Kahire: Dâru’l-Hadîs, h. 1423.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâr-u Sâdır, h. 1414.
• Marangozoğlu, İzzet. “Fâdıl Sâlih es-Sâmerrâî’nin Beyânî Tefsir Anlayışı”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 10, 10 (2016/10), 185-214.
• Merâğî, Ahmed Mustafa. Ulûmu’l-belâga. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Metoğlu, M. Suat. “Üslûbü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42: 382. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Molla Gürânî, Şihâbüddîn Ahmed b. İsmâil. Ġâyetü’l-emânî fî tefsîri’l-kelâmi’r-rabbânî. thk. Hâmid b. Ya‘kûb el-Furayh vd. Riyad: Dâru’l-Hadâra, 2018.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed el-Mısrî. Meʿâni’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî. Mekke: Câmiatu Ümmi’l-Kurâ, h. 1409.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed. Mefâtîhu’l-ġayb. Beyrut: Dâr-u İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, h. 1420.
• Sekkâkî, Ebû Ya‘kûb Sirâcüddîn Yûsuf b. Ebî Bekr. Miftâhu’l-ʻulûm. thk. Naîm Zerzûr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Süyûtî, Celâleddîn Abdurrahmân. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Amme li’l-Kitâb, 1974.
• Taha Hüseyin. Cahiliye Şiiri Üzerine. çev. Şaban Karataş. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• Taşdelen, Hasan. “Belâgat İlmi ve Tarihi”. İslam Meneniyetinde Dil İlimleri Tarih ve Problemler içinde. ed. İsmail Güler. İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
• Tebrîzî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Alî b. Muhammed el-Hatîb. Şerhu Dîvâni’l-Hamâse. Beyrut: Dâru’l-Kalem, t.y.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İ‘câzü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21: 403-406. İstanbul: TDV yayınları, 2000.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl. Meʿâni’l-Kurʾân ve iʿrâbüh. thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf an hakâ‘ikı ġavâmizi’t-tenzîl ve ʻuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. y.y.: Matbaatu Îsâ el-Bâbî el-Halebî ve Şürekâuhû, t.y.