Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî Niçin Farsça Yazdı? Tarihî ve Sosyolojik Arkaplan

Yıl 2022, Sayı: 14, 43 - 61, 30.06.2022

Necdet Şengün

https://doi.org/10.47502/mizan.1090906

Öz

Komşu iki dilin, Türkçe ve Farsçanın tarihî ilişkisi ve yakınlığı, bu iki dilden herhangi birini konuşan pek çok şahsın, ana dili dışında bu komşu dil ile eserler meydana getirmesini beraberinde getirmiştir. Fars asıllı bazı yazarların Türkçe yazdıkları gibi belki bundan daha fazla Türk asıllı bir çok müellifin Farsça eserler meydana getirdiği görülmektedir. Ne var ki Mevlânâ Celâleddîn Rûmî, ana dili Farsça olmasına karşın, Türkçe konuşan bir toplum içinde yaşamış ve onlara Farsça olarak hitap etmiştir. Durum bu merkezde olmasına karşın Mevlânâ’nın görüşleri ve felsefesi Türk halkı tarafından anlaşılmış ve benimsenmiştir. Bir çelişki gibi duran bu hususun sebepleri nelerdir? Mevlânâ Celâleddîn Rûmî Türk halkına Türkçe seslenmek yerine niçin Farsça seslenmeyi tercih etmiştir? İşte bu makalede bu sorulara cevaplar aranmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mevlana, Ana Dil, Türkçe, Farsça, Türk Halkı

Kaynakça

• Abrahimi, Mohammad Fawad. İslam Medeniyetinin İki Şehri (Belh ve Konya) Üzerinde Mevlana’nın Etkilerinin İncelenmesi, Konya: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Aşık Paşa. Garib-nâme (Tıpkıbasım, Karşılaştırmalı Metin ve Aktarma). 2 Cilt. haz. Kemal Yavuz. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yay., 2000.
• Aydın, Şadi. “Klasik Türk ve Fars Edebiyatı Münasebetlerine Umumi Bir Bakış”, Ekev Akademi Dergisi 13/38 (Kış 2009) 177-196.
• Cumbur, Müjgan. “Mevlana’nın Eserlerinde Türklük Bilinci”, Türk Yurdu Dergisi 32/300 (Ağustos 2012), 18-26.
• Çağatay, Neşet. “Mevlânâ’nın Yazı Dili Niçin Farsça’dır”, Türk Tarih Kurumu Belleten Dergisi 67/ 185 (Ocak 1983), 37-45.
• Çavuşoğlu, Ali. “’Türk’ Adı ve Mevlâna’daki Anlamları”, Selçuk Üniversitesi Mevlana Araştırmaları Dergisi 1/1 (2007), 101-119.
• Erkin, Shafiqullah. İslamlaşma Sürecinde Belh Şehri. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Gibb, Elias John Wilkinson. Osmanlı Şiir Tarihi A History Of Ottoman Poetry. 5 Cilt. terc. Ali Çavuşoğlu. Ankara: Akçağ Yay., 1999.
• İbn-i Bîbî. El Evâmirü’l-Alâiye fi’l-Umûri’l-Alâiye (Selçuk nâme). 2 Cilt. haz. Mürsel Öztürk. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1996.
• Kartal, Ahmet. “Anadolu Selçuklu Devletinde Dil ve Edebiyat”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 1 (Ekim 2008), 95-168.
• Levend, Agah Sırrı. Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1984.
• Mahdi, Mohammad Yasir. “Türk İslam Kültür Merkezlerinden Biri Olarak Belh Şehri”, İSTEM 9/18 (2011), 219-241.
• Mansuroğlu, Mecdut. “Mevlâna Celaleddin Rumi’de Türkçe Beyitler ve İbareler”, Türk Dili Belleten 2 (Aralık 1954), 207-220.
• Merçil, Erdoğan. “Gazneliler” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 13/ 480-484 İstanbul: TDV Yay., 1996.
• Önder, Mehmet. “Mevlâna’nın Türkçesi”, Selçuk Üniversitesi 7. Millî Mevlânâ Kongresi (Tebliğler) 3-4 Mayıs 1993. 27-34. Konya: Selçuk Üniversitesi Basımevi, 1994.
• Öngören, Reşat. “Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/441-448 Ankara: TDV Yay., 2004.
• Özkan, Mustafa. Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, İstanbul: Filiz Kitabevi, 1995.
• Sultan Veled. Dîvân-ı Türkî-i Sultan Veled, tas. Kilisli Rifat Bilge. şerh. Veled Çelebi İzbudak. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1341/1923.
• Sultan Veled’in Türkçe Manzumeleri, haz. Mecdut Mansuroğlu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., 1958.
• Süleyman Nazîf. “İran Edebiyatının Edebiyatımıza Tesiri”, Edebiyât-ı Umûmiyye Mecmuası, 3/63-32 (1918), 606-607.
• Sümer, Faruk. “Mehmed Bey, Karamanoğlu”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 28/445-446 Ankara: TDV Yay., 2003.
• Taneri, Aydın. “Hârizmşahlar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 16/228-231 İstanbul: TDV Yay., 1997.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabevi, 1997.
• Tosun, Necdet, “Osmanlı Döneminde Farsçadan Türkçeye Tercüme Edilen Bazı Mühim Tasavvufî Eserler”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları (DEA), 20/20 (Ekim 2019), 229-266.
• Tökel, Dursun Ali, Divan Şiirinde Mitolojik Unsurlar Şahıslar Mitolojisi, Ankara: Akçağ Yay., 2000.
• Usta, Aydın, “Sâmânîler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 36/64-68 İstanbul: TDV Yay., 2009.
• Yaltkaya, Mehmed Şerefeddin, “Mevlânâ’da Türkçe Kelimeler ve Türkçe Şiirler”, Türkiyat Mecmuası, 4/0 (1934) 111-168.
• Yazıcı, Tahsin, “Belh” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: V, İstanbul 1992, ss. 410-411.
• Yazıcı, Tahsin, “Ebû Saîd-i Ebü’l-Hayr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 10, İstanbul 1994, ss. 220-222.
• Yıldız, Alim, “Süleyman Nazîf’e Göre İran Edebiyatının Edebiyatımıza Tesiri” Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: VIII/1, Sivas 2004, ss. 159-202.
• Safa, Zebîhullâh. İran Edebiyat Tarihi, 2 Cilt, çev. Hasan Almaz, Ankara: Nüsha Yay., 2002.