Elvan Çelebi’nin Menâkıbu’l-Kudsiyye Fî Menâsıbi’l-Ünsiyye İsimli Eserindeki Kerâmet Anlayışının Kelam ve Tefsir Geleneği Açısından Değerlendirilmesi

Yıl 2023, Sayı: 16, 211 - 232, 30.06.2023

Özden Kanter , Ömer Dinç

https://doi.org/10.47502/mizan.1254821

Öz

Kerâmet kavramının, kesin olmamakla birlikte IX. asrın ikinci yarısında bir terim olarak kullanıldığı görülmektedir. Türklerin eski inançlarında mevcut olan şamanın sıradan insanlarda görülmeyen doğaüstü fiiller göstermesi inancı, İslamlaşma sürecinde veli inancı ile yeni bir form kazanarak devam etmiştir. Zamanla tarikat kurucularının veya şeyhlerin tanıtıldığı ve övüldüğü menâkıbnâmeler yazılmıştır. Bu eserlerde kerâmet menkıbeleri, insanüstü özellikler atfedilerek anlatılmakla birlikte, dikkatli ele alındıklarında yazıldıkları dönemin kültürel, dini, sosyal ve siyasi bakış açılarını da ortaya koydukları görülmektedir. Horasan erenleri olarak da isimlendirilen Türk mutasavvıfların büyük bölümünün XIII. yüzyılın ilk yarısında Moğol istilasından kaçarak özellikle Doğu ve Orta Anadolu’ya yerleştikleri görülmektedir. Bu mutasavvıflar, yerleşik halkın inançlarına saygı duymakla birlikte kendi inançlarını da özellikle hümanist uygulamaları ile yaygınlaştırmıştır. Elvan Çelebi’nin ailesinin de bu mutasavvıf ailelerden birisi olduğu bilinmektedir. Bu çalışmada, Elvan Çelebi’nin Menâkıbu’l-Kudsiyye isimli eserinde onun ailesine mensup silsiledeki şeyhlerin kerâmet anlatımları, kelam ve tefsir literatüründeki kerâmet bağlamında değerlendirilecektir. Fehrese ve mu‘cem literatürü, ilimle geçen bir ömrün hâsılası olarak sema, kıraat ve icazet gibi makbul metotlarla rivayet, bir âlimin rihle haritası, bir fehresenin inşası ve en fazla okunan hadis eserleri gibi bilgilere yer verilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Tefsir, Kerâmet, Evliya, Menâkıb, Elvan Çelebi

Evaluation of Understanding of Karâmahin Alwan Chalabi's Manâqib al-Qudsiyya fî Manâsibi al-Unsiyya in terms of Kalam and Tafsir Tradition

Öz

It is seen that the concept of karamah was introduced as a term in the second half of the 9th century,
not certain though. The belief that the shaman, which appears in the old beliefs of the Turks, demonstrates supernatural acts that are not seen in ordinary people, continued by gaining a new form with the belief of walî in the Islamization process. Over time, manâqibnamas were written in which the founders of the order or sheikhs were introduced and praised. In these works, the tales of karâmah are told by attributing superhuman characteristics, and when carefully considered, it is seen that they reveal the cultural, religious, social and political perspectives of the period in which they were written.It is seen that most of the Turkish Sûfis, also known as Khorasan saints, escaped from the Mongol invasion in the first half of the 13th century and settled in Eastern and Central Anatolia. These Sûfis, while respecting the beliefs of the settled people, also spread their beliefs, especially with their humanist practices. It is known that Alwan Chalabi's family is one of these sûfi families. In this study, the karamah narratives of the sheikhs in the lineage belonging to his family in Alwan Chalabi's work Manâqib al-Qudsiyyawill be evaluated in the context of karamah within the science of kalam and tafsir.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Tafsir, Karamah, Awliya, Manâqib, Alwan Pasha (Alwan Chalabi)

Kaynakça

• Aliyyu'l-Kari. ŞerhuKitâbiFıkhi'I-Ekber. Beyrut: Dâru’lKütübü’l- İlmiyye, 1984.
• Altıntaş, Ramazan. “Ebû Hanîfe’nin Kelam Metodu ve “el-Fıkhu’l-Ekber” Adlı Eserine Yöneltilen Bazı İtirazlar”. İslâmî Araştırmalar, 15/1-2 (2002), 185-205.
• Aydın, Hayati. “İslam İnançları Açısından Mucize, Kerâmet, Sihir ve İstidraç Kavramları Üzerine Bir İnceleme”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi. 17/32 (2015), 105-137.
• Bağdâdî, Abdulkâhir. Usulü'd-Dîn. Beyrut: Dâru’l- Kütübül-İlmiyye, 1981.
• Bulut, Halil İbrahim. “Hârikulâde Olması Açısından Kerâmet ve Mûcize İle İlişkisi”. Sakarya: Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3/3 (2001), 329-350.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Rûhu’l-Beyân. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Cürcânî, SeyyidŞerîf. et-Ta’rifât.thk. Muhammed Sıddık el- Minşâvî, Kahire: Dâru’l-Fudeyle, t.y.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Şerhu’l-Mevâkıf. thk. Mahmûd Ömer Dimyâtî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. Kitâbü’l-İrşâd ilâ ḳavâṭıʿi’l-edille fî uṣûli’l-iʿtiḳād. thk. Es‘ad Temîm, Beyrut: Müessesetü'l-kütübi's-sekafiyye, 1985.
• Çağrıcı, Mustafa. Kutsiyet, Velayet, Kerâmet-İslami Kaynaklarda Nasıl Anlaşıldı? Günümüzde Nasıl Anlayabiliriz?. İstanbul: Kuramer, 2021.
• Ebû Hanîfe, el-Fıḳhu’l-ekber. İmam-ı Azam’ın Beş Eseri. trc. Mustafa Öz. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2017.
• Eliade, Mircea. Ebedi Dönüş Mitosu. çev. Ümit Altuğ. Ankara: İmge Kitabevi, 1994.
• Elvan Çelebi. Nâme-i Kudsî. çev. Mertol Tulum. Konya: Çizgi Kitabevi, 2017.
• Erünsal, İsmail E. “Menâkıbü’l-Kudsiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/115-116. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasan. Maḳālâtü’l-İslâmiyyîn ve iḫtilâfü’l-Musallîn. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 1990.
• Eyice, Semavi. Çorum’un Mecidözü’nde Âşık Paşa-Oğlu Elvan Çelebi Zâviyesi. İstanbul: Türkiyat Mecmuası, 2010.
• Firûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Yakub b. Muhammed, Tenvîrû’l-MikbâsminTefsîriİbn Abbâs. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Günay, Ünver. “Göç, Din Ve Değişme: Batı Avrupa’daki Türk İşçileri Örneği”. Bilimname: Düşünce Platformu 1/3. (2003), 35-64.
• Gündüz, Şinasi. Anadolu’da Paganizm. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• Hacı Bektâş Veli.Manakıb-ı Hacı Bektâş-ı Velî << Vilâyet-Nâme>>. haz. Abdülbâki Gölpınarlı, İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1958.
• Harman, Vezir. İbrahim el-Lekânî'nin Kelamî Görüşleri. İstanbul: Hiperyayın, 2020.
• Harman, Vezir. “Eş’arî Kelâmı’nın Teşekkülünde Eş’arî Kelamcıların İmam Eş’arî’ye Muhalefet Ettikleri Bazı Meseleler”. Din Felsefesi Açısından Eşari Gelen-ek-i ed. Recep Alpyağıl. İstanbul: İz Yayıncılık, 2019.
• Harman, Vezir. “Abdulkahir Bağdadi'nin Bilgi Teorisi”. Namık Kemal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. (2017), 3/2, 195-423.
• Hucvîrî, Ali b. Osman Cüllâbî. el-Keşfu'l-mahcûb. thk. Îmâd Abdul Himâdî Gandîlî. Kahire: Metâlibu’l-Ehrâm, 1974.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. nşr. Abdullah Ali el-Kebîr. 6 Cilt. Kahire: Dârü’l-Maârif, ts.
• İsfehânî, Râğıb. el-Müfredât fî Ğaribi’l-Kur’an. thk. Muhammed Halil İ’tânî. Beyrut: Dâru’l Maarife, 2010.
• Kadi Abdülcebbar. el-Muğni li-Ebvabi't-Tevhidve'l- Adl. thk. İbrahim Medkur. Taha Hüseyin. Kahire: Vezâretü's-Sakâfeve'l-İrşâd al-Kûmî, 1962.
• Kafesoğlu, İbrahim. Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1999.
• Kelâbâzî, Doğuş Devrinde Tasavvuf Ta’arruf. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1992.
• Koç, Muhammed. “Elvan Çelebi’nin Hayatı, Tasavvufi Görüşleri ve Menâkıbu’l-Kudsiyye Eseri”. Toplum Bilimleri Dergisi. 16/32 (2022), 89-100.
• Köprülü, Fuad. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Akçağ Yayınları,2013.
• Köprülü, Fuat, Babinger. Franz. Anadolu’da İslamiyet. çev. Ragıp Hulusi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2000.
• Kuşeyrî, Abdulkerim. Kuşeyrî Risâlesi. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1999.
• Lekanî, Burhâneddin İbrâhim. Hidâyetü'l-Mürid. thk. Mervân Hüseyin Muhammed Abdussalihin. Beyrut: Dâru’l-Basair, 2009.
• Nesefi, Ebu'l-Muin. Tabsıratü'I-Edille. thk. Claude Salame, Dımaşk: y.y., 1993.
• Nesefi, Ebu'l-Muin. Tabsıratü'I-Edille fî Usuli’d-Din. thk. Hüseyin Atay. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2004.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Kitabu’t-Tevhid, çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İSAM Yayınları 2021.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Kültür tarihi Kaynağı Olarak Manakıbname. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1992.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Erünsal, İsmail. “Elvan Çelebi'nin Menâkıbnâmesi Hakkında”. Türk Kültürü. 24/270 (1985), 374-381.
• Serdar, Murat. “Ehl-i Sünnet İnancında Kerâmetin İmkân ve Vukû'u Problemi”. Bilimname. 8/19 (2010), 25-46.
• Serrâc, Ebû Nasr. el-Lüma’. thk. Abdulhalim Mahmûd, Abdulbâkî Surûr, Mısır: Dâru’l-Kütübi’l-Hadîs, 1960.
• Sülemî, Ebû Abdurrahmân. Hakâiku’t-Tefsîr, thk. Seyyid İmrân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm. el-Milel ve’n-niḥal. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l- İlmiyye, 1999.
• Şimşek, Mehmet Sait. “Kerâmet”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 3 (1990), 105-116.
• Taberî, Ebu Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-Beyânʿan Teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân, thk. Abdulmuhsin et-Türkî. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
• Teftâzânî, Saduddîn. Şerhu’l-Makâsıd. thk. Abdurrahmân Umeyre. Beyrut: Alemu’l-Kutub, 1989.
• Tokatlı, Ümit. “Elvan Çelebi'nin Eseri (El)-Menâkıbu'l-Kudsiyye Fi' (İl) Menâsıbi'l-Ünsiyye”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 1/1 (1987), 165-171.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Kültüründe Keşif ve Kerâmet. İstanbul: Sûfi Kitap, 2017.
• Uludağ, Süleyman. “Hıfz”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/315-316. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Ünverdi, Veysel. “İslam Kelamı Açısından Mucize-Kerâmet İlişkisi”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 16 (2020), 239-251.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Kerâmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/268-270. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Yavuz, Salih Sabri. “Ehl-i Sünnet ve Mutezile Bağlamında Doğruluk Ölçüsü Olarak Kerâmet”. Kelam Araştırmaları Dergisi. 3/1 (2005); 91-116.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İslâm Akâidinde Kutsiyet, Velâyet ve Kerâmet İnancına İtikadî Mezheplerin Bakışı”. İslam Düşünce Geleneğinde Kutsiyet, Velâyet, Kerâmet, ed. Yusuf Şevki Yavuz.113-150. İstanbul: Kuramer, 2017.
• Zehebî, Şemsuddin Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed. Siyeru A’lamün-Nübela. Beyrut: Müessesetür-Risale, 1985.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf. thk. Halîl Me’mûn Şeymâ. Beyrut: Dâru’l-Marife, 2009.