Türkçe Fıkıh Usûlü Eserleri ve Merhum Ahmed Davudoğlu’nun Usûl-i Fıkıh Dersleri

Yıl 2023, Sayı: 17, 475 - 508, 30.12.2023

Fetullah Yılmaz

https://doi.org/10.47502/mizan.1323316

Öz

Müslümanlar tarih boyunca her ilimde usûl bahsine önem vermişler ve bunu yazdıkları eserlerle de ortaya koymuşlardır. Usûl özellikle şer’i hükmün tespiti noktasında fıkıh ilmi için vazgeçilmezdir. Fıkıh usulüne dair telif edilen eserler İslam’ın ilk asırlarından beri çoğunlukla Arapça olarak yazılmış ve bunların tespiti için de bazı çalışmalar yapılmıştır. Zira usul-i fıkhın konusu ve tatbik alanı olan kaynakların dili Arapça’dır. Bununla beraber diğer dillerde ve özellikle Türkçe olarak kaleme alınan usul kitapları da bulunmaktadır. Ancak bunlara dair kapsamlı bir çalışmanın mevcut olmadığı görülmektedir. Bu makalenin birinci kısmında söz konusu eserlerin tespiti ve haklarında genel bilgilere yer verilmekte, ikinci kısmında ise son devrin âlimlerinden merhum Ahmed Davudoğlu’nun Usûl-i Fıkıh Dersleri adlı kitabının Türkçe usul yazımı bakımından yeri belirlenmeye çalışılmaktadır. Merhumun adı geçen eseri altmışlı yıllarda Yüksek İslam Enstitüsü’nde ders kitabı olmak üzere hazırlanmış ve tedris edilmiştir. Bu makale Davudoğlu Hoca’nın kendisinden önce yazılan Türkçe fıkıh usûlü çalışmaları üzerine genel bir araştırma ve adı geçen eser üzerine bir incelemeden oluşmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh usulü, Türkçe usul kitapları, Menar Tercümesi, Ahmed Davudoğlu

Kaynakça

• Ahmed, Vedat S. “Deliormanlı İslâm Âlimi Ahmed Davudoğlu’nun Hayatı ve Şahsiyeti”, İslâm Âlimi Ahmed Davudoğlu Uluslararası Sempozyumu, ed. Muhammet Abay. 41-50. İstanbul: Ümraniye Belediyesi Kültür Yayınları, 2016.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Usûl-i Fıkıh. sad. Şevket Topal, Seyit Badır, İlyas Yıldırım. İstanbul: Nizamiye Akademi, 2021.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Sorulu Cevaplı Dinî Bilgiler. sad. Bilal Aksoy. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2015.
• Bozok, Emrah. “Hırsız Sözcüğünün Kökeni Üzerine”, International Journal of Humanities and Education 4/9 (2018), 63-71.
• Cici, Recep. Osmanlı Dönemi İslâm Hukuku Çalışmaları - Kuruluştan Fatih Devrinin Sonuna Kadar. Bursa: Arasta Yayınları, 2001.
• Davudoğlu, Ahmed. Buluğu’l-Meram Tercümesi ve Şerhi- Selamet Yolları. İstanbul: Fazilet Neşriyat, 2017.
• Davudoğlu, Ahmed. Fıkıh Usulü Dersleri. haz. Fetullah Yılmaz. İstanbul: Şamil Yayınevi, 2023.
• Engin, Nihat. “Ahmed Davudoğlu”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/52-53. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Erdem, Sami. “Hüseyin Naci’nin Darülfünun Hukuk Fakültesindeki Son Fıkıh Usulü Ders Takrirleri (1924-1925)” Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları. 27 (2019 Bahar), 35-91.
• Ermiş, Hamza. Mehmed Zihni Efendi'nin Hayatı, Eserleri ve Arap Dili ve Belagatindeki Yeri. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2004.
• Gökalp, Ziya. Makaleler VIII. haz. Ferit Ragıp Tuncor. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1981.
• Gönan, Yavuz – Yılmaz, Fetullah. “Hanefî Usûlcülere Göre Mahallü’l-Haber Kavramı: İhbârın Konusunu Oluşturan Meseleler”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 39 (2022), 61-91.
• Günay, H. Mehmet. “Ahmed Davudoğlu’nun Fıkıh Çalışmaları”, İslâm Âlimi Ahmed Davudoğlu Uluslararası Sempozyumu, ed. Muhammet Abay. 79-90. İstanbul: Ümraniye Belediyesi Kültür Yayınları, 2016.
• İpek, Ali – Nuhoğlu, Güller. “Eski Harflerle Basılmış Türkçe Tecvid, Usul-i Fıkıh ve Kıraat Eserleri”, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/4 (2015), 53-155.
• İsa b. Mahmud. Hulâsatü’l-usûl. İstanbul: Nuruosmaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Demirbaş No: 34 Nk 1331.
• Kâtip Çelebi. Keşfu’z-zünûn. Tashih: M. Şerefeddin Yaltkaya. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1941.
• Kaya, Eyyüp Said. “Türkiye Cumhuriyeti’nde Fıkıh Literatürü: Bir Hasıla”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 12/24 (2014), 9-126.
• Koca, Ferhat. “Menâru’l-envâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/119. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
• Köksal, A. Cüneyd – Dönmez, İbrahim Kâfi. “Usûl-i Fıkıh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/210. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Molla Hüsrev, Mehmed b. Ferâmurz b. Ali. Mir’âtü’l-usûl şerhu mirkâti’l-vusûl, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1307/1890.
• Onuk, Sümeyye. “Son Dönem Fıkıh Usûlü Eserleri”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 12/24 (2014), 173-195.
• Özket, Hasan, XIX. Asır İslam Hukuk Usülü Çalışmaları (1800-1923). Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2003.
• Samar, Mahmut. “Ahmed Davudoğlu’nun (1912-1983) Fıkıh Literatürüne Katkıları”, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 46 (2018), 163-184.
• Şirvânî, Ahmed Hamdi. Türkçe Muhtasar Usûl-i Fıkıh. İstanbul: Mihran Matbaası, 1301.
• Şirvânî, Ahmed Hamdi. Levâmi‘u’d-Dekâik fî Tercemeti Mecâmi‘i’l-Hakâik. haz. Hüseyin Örs – Seher Erdem Örs. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017.
• Türkmen, Dursun Ali. “Nüvvab’da Arapça Eğitimi ve Ahmed Davudoğlu’nun Arapça Hocalığı”, Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 2/2 (2016), 39-48.
• Yazar, Sadık. “Osmanlı Döneminde Fıkıh Sahasında Yapılmış Türkçe Tercümeler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 12/23 (2014), 56-58.