Hâkimin Rüşvet Almaması Gerektiğiyle İlgili Hadislerin Değerlendirilmesi

Yıl 2024, Sayı: 18, 429 - 452, 30.06.2024

Hayyire Yüksek , Ayşe Gültekin

https://doi.org/10.47502/mizan.1425660

Öz

Rüşvet, İslâmiyet’in üzerine hassasiyetle eğildiği adâlet sistemini temelden sarsmakta, haklı ile haksızın birbirinden ayırt edilememesine ve temelde devlet düzeninin bozulmasına zemin hazırlamaktadır. Bu çalışmada adâleti gerçekleştirmede en büyük rolü oynayan hâkimlerin doğrudan rüşvet almalarını yasaklayan hadislerin değerlendirilmesi yapılmaya çalışılmıştır. Tespit edebildiğimiz kadarıyla hâkimlerin doğrudan rüşvet almamaları gerektiğine dair hadislerle ilgili bir çalışma yapılmamıştır. Adâletin İslâmiyet nezdindeki değeri göz önünde bulundurulduğunda doğrudan hâkimlerin muhatap kılındığı bu hadislerin incelenmesinin gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Çalışmada tarihsel süreç içerisinde diğer din ve milletlerde rüşvet alan insanlara ve özellikle hâkimlere karşı nasıl bir tutum sergilendiği, Hz. Peygamber’in hâkimlere karşı nasıl bir yöntem izlediği, hâkimlerde olması gereken nitelikler gibi konulara da değinilmiştir. Hadislerin sened tahlilinde ravilerin tamamı incelenmiş, bu hadislerin başka hangi kaynaklarda ne şekilde yer aldıkları tespit edilmiş, hadislerin sıhhat durumu ortaya konulmuştur. İlgili hadislerle bağlantılı olan diğer hadisler de belirtilmiştir. Hadislerin değerlendirmesi yapılırken hadis şârihlerinin, muhaddis ve fakîhlerin konuyla ilgili görüş ve değerlendirmelerine de yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hâkim, rüşvet, râşî, mürteşî, hadis.

Kaynakça

• Abdurrezzâk es-San‘ânî, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘ es-San‘ânî el-Himyerî. el-Musannef. thk. Habîbürrahman el-A‘zamî. 11 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1403-1983.
• Akarsu, Murat. “İlk Dönem İslâm Tarihinde Yargının Kurumsallaşmasında Dört Halifenin Rolü”. Eskiyeni Dergisi 37 (Aralık 2018), 57-79.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed el-Kārî el-Herevî. Mirkâtü’l-Mefâtîh Şerhu Mişkâti’l-Mesâbîh. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikir, 2002.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel el-Ehâdîs müzîle bi ahkâmi Şuayb Arnavût aleyhâ. Kahire: Müessesetü Kurtuba, ts.
• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed el-Aynî. Umdetü’l-gârî şerhu Sahihi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-fikir, ts.
• Atar, Fahrettin. İslâm Adliye Teşkilatının Ortaya Çıkışı ve İşleyişi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, İslâmî İlimler Fakültesi, Doktora Tezi, 1975.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî el-Beyhakî. es-Sünenü’l-Kübrâ li’l-Beyhakî ve fî zeylihî el-Cevherü’n-Nakî. 10 Cilt. Haydarabad: Meclisü Dâireti’l-Meârif, 1344.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâliḳ el-Bezzâr el-Basrî. Müsnedü’l-Bezzâr bismi’l-Bahri’z-Zehâr. thk. Mahfuz Rahman Zeynullah. 18 cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1988-2009.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahât-ı Fıkhiyye Kâmusu, İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1975.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî el-Buhârî. Sahihu’l-Buhârî. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. byy: Dâru Tavku’n-Necat, 1422.
• Canan, İbrahim. (Çev.) Kütübi Sitte Muhtasarı Tercüme ve Şerhi. edt. Ahmet Hikmet Ünalmış, Ankara: Akçağ yay., 1992.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî el-Cessâs. Ahkâmu’l-Kur’ân. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, ts.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. Fadl b. Behram ed-Dârimî et-Temîmî. Sünenü’d-Dârimî. thk. Hüseyin Selim Esed. 4 Cilt. Arabistan: Dâru’l-Muğnî li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘. 1412-2000.
• Daşcıoğlu, Kemal. “Osmanlı Döneminde Rüşvet ve Sahtekârlık Suçları ve Bunlara Verilen Cezalar Üzerine Bazı Belgeler”. Sayıştay Dergisi 59 (Ekim 2005),119-124.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Muhyiddin Abdu’l-Humeyd. 4 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Asrıyye, ts.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî, Sünen-i Ebî Dâvûd Terceme ve Şerhi. çev. Necati Yeniel, Hüseyin Kayapınar. Redaksiyon: Mehdi Ali Seçkin. İstanbul: Şamil Yayınevi, 1991.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. el-Baḥrü’l-muḥîṭ. nşr. Münciye binti Hâdî en-Nefezî. Beyrut: 1992.
• Ebû Ya‘lâ el-Mevsılî, Ebû Ya‘lâ Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ et-Temîmî el-Mevsılî. Müsnedü Ebî Yalâ. thk. Hüseyin Selim Esed. 13 Cilt, Dimeşk: Dârü’l- Me’mun li’t-Türas, 1404.
• Erkut, Zekeriya. Câhiliye Dönemi Ceza Hukuku ve İslâm Ceza Hukukuna Etkisi. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah el-Hâkim en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ale’s-Sahihayn. (Zehebî’nin Telhîsi ile birlikte) thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411-1990.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Süleymân el-Heysemî. Mecmau’z-zevâid ve menba‘u’l-fevâid. thk. Hüsâmeddin el-Kudsî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1994/1414.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî. Reddü’l-muḥtâr ʿale’d-Dürri’l-muḫtâr. 5 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• İbn Abdülber en-Nemerî, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî. ed-Dürer fî İhtisâri’l-Meğâzî ve’s-Siyer. thk. Şevki Dayf, 2. Basım, Kahire: Dârü’l-Meârif, 1119.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. el-Kitâbül-Musannef fi’l-Ehâdîs ve’l-Âsâr. thk. Kemal Yusuf el-Hût, Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Takrîbü’t-tehzîb. thk. Muhammed Avvâme. Suriye: Dârü’r-Rüşd, 1986.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Sahihu İbn Hibbân bi Tertîbi İbn Balabân. thk. Şuayb Arnavût. 18 Cilt. 2. Basım. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk b. Huzeyme es-Sülemî en-Nîsâbûrî. Sahihu İbn Huzeyme. thk. Muhammed Mustafa el-A‘zamî, 4 Cilt, Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, ts.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid Mâce el-Kazvînî, Sünen-i İbn Mâce Tercemesi ve Şerhi. çev. Haydar Hatipoğlu. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1983.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî, Sünenü İbn Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye-Faysal İsa el-Bâbî el-Halebî, ts.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’s-Seâdât Mecdüddîn el-Mübârek b. Esîrüddîn Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. en-Nihâye fî garîbi’l-hadis ve’l-eser. thk.Tâhir Ahmed ez-Zâvî, Mahmud Ahmed et-Tanâhî. Mekke: el-Mektebetü’l-Faysaliyye, ts.
• İbnü'l-Feres. Ahkâmü'l-Kur'ân. nşr. Münciye binti Hâdî en-Nefezî, Beyrut: 2006.
• İbnü’l-Mülakkın, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Alî b. Ahmed el-Ensârî el-Mısrî İbnü’l-Mülakkın. Tuhfetü’l-muhtâc ilâ edilleti’l-minhâc. thk. Abdullah b. Siaf el-Lihyânî, 2 Cilt. Mekke: Dâru’l-Hira, 1406.
• İbnü’l-Mülakkın, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Alî b. Ahmed el-Ensârî el-Mısrî. el-Bedrü’l-münîr fî tahrîci’l-ehâdîs ve’l-âsâri’l-vâkıa fi’ş-şerhi’l-kebîr. thk. Mustafa Ebü’l-Gayt, Abdullah b. Süleyman, Yasir b. Kemal. 9 Cilt, Riyad: Dârü’l-Hicret li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 2004.
• İbnü’s-Sââtî, Ebü’l-Abbâs Muzafferüddîn Ahmed b. Alî b. Tağlib el-Ba‘lebekkî el-Bağdâdî. Mecmaʿu’l-baḥreyn ve mülteḳa’n-neyyireyn. thk. İlyas Kaplan. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• İmamoğlu, Hüseyin Vehbi. “Hz. Peygamber Döneminde Hukuksal Gelişim ve Yargısal Örgütlenme”. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3/2 (Şubat 2013), 152-170.
• Köse, Saffet. “İslam Hukukuna Göre Rüşvet Suçu ve Cezası”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi. 11, (2008), 139-166.
• Köse, Saffet. “Rüşvet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/303-306. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Kur’ân-ı Kerîm Açıklamalı Meâli. çev. Ali Özek, Hayreddin Karaman vd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2. basım, 2015.
• Merçil, Erdoğan. “Selçuklularda Zengin Emirler”. Tarih İncelemeleri Dergisi 1/28 (Haziran 2013), 193-207.
• Meşe, Ramazan. “Kuran’da Lanet Kelimesinin Semantik Analizi”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1 (2015), 215-238.
• Mumcu, Ahmet. Tarih İçindeki Genel Gelişimiyle Birlikte Osmanlı Devleti’nde Rüşvet(Özellikle Adlî Rüşvet). İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1985.
• Mustafa, İbrahim vd. el-Mu‘cemü’l-Vasît (Kahire Arap Dil Kurumu tarafından çıkarılan sözlük). 2 Cilt. Kahire: Dârü’d-Da‘ve, ts.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân el-Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl-fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Marûf. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
• Mübârekpûrî, Ebü’l-Ulâ Muhammed Abdurrahmân b. Abdirrahîm el-Mübârekpûrî,Tuhfetü’l-ahvezî bi şerhi Câmi‘i’t-Tirmizî. tsh. Abdülvehhab Abdüllatif. Beyrut: Daru’l-fikir, ts.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. Sahihu Müslim. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Nâsırüddin el-Elbânî, Muhammed. Da‘îfü’t-Terğîb ve’t-Terhîb. Riyad: Mektebetü’l-Meârif li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 2000.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî en-Nevevî, el-Minhâc şerhu Sahihi Müslim b. Haccâc. 2. Basım, 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1392.
• Sââtî, Ahmed b. Abdirrahmân b. Muhammed el-Bennâ es-Sââtî, Fethu’r-rabbânî tertîbi Müsnedi’l-İmâm Ahmed b. Hanbel eş-Şeybânî mea şerhihî Bülûğu’l-emânî min Esrâri’l-Fethi’r-Rabbânî. 24 Cilt. Kahire: Dâru’ş-Şihâb, ts.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs eş-Şâfiî. el-Müsnedü’ş-Şâfiî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1400.
• Sahillioğlu, Halil. “İbn Nüceym’in Rüşvet Hakkındaki Risalesi”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 22/1 (Mayıs 1966), 692-693.
• Şentürk, Ömer Faruk. İslam Hukukunda Rüşvet. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1996. Taberânî, Ebu’l-Kâsım Müsnidü’d-Dünyâ Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb et-Taberânî, el-Mu‘cemü’l-kebîr. thk. Hamdî b. Abdülmecid es-Selefî. Kahire: Mektebetü İbn Teymiye, ts.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Müsnidü’d-Dünyâ Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb et-Taberânî,el-Mu‘cemü’l-evsat. thk. Tarik b. ‘Avdullah b. Muhammed, Abdülmuhsin b. İbrahim el-Hüseynî. Kahire: Dârü’l-Harameyn, ts.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Müsnidü’d-Dünyâ Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb et-Taberânî. el-Mu‘cemü’s-sağîr (er-Ravdu’Dânî). thk. Muhammed Şekûr, 2. Basım, 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî – Ammân: Dâru Amâr, 1985.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî et-Tahâvî. ŞerhuMüşkili’l-âsâr. thk. Şuayb Arnavût, 16 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1994.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd) et-Tirmizî. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Mısır: Şirketü Mektebe ve Matbaatü Mustafa el-Bâbî, 1975.
• Uslu, Rıfat. “İslâm Yargı Hukukunda Hâkimlik Müessesesi”. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi 7/4 (Ekim 2018), 63-77.
• Ümütli, Mehmet. İslam Hukukunda Rüşvet Suçu ve Hukukî Sonuçları. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî. Telhîsü’l-Müstedrek (Hâkim’in Müstedrek’i ile birlikte), thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ, 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411-1990.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî. Siyerü A‘lâmi’n-Nübelâ, 18 Cilt, Kahire: Dârü’l-hadis, 2006.