حقيقة الموت الدماغي وتكييفه الفقهي

Yıl 2024, Sayı: 18, 181 - 208, 30.06.2024

Muhammed Raşid Elömer

https://doi.org/10.47502/mizan.1448612

Öz

يهدف البحث إلى بيان حقيقة الموت الدماغي الذي يعتبره أكثر الأطباء المعاصرين نهاية لحياة الإنسان، لكن هل توافق الفقهاء مع هذه الرؤية العلمية أم أن لهم موقفا آخر؟ الظاهر أن طبيعة الموت التي تعني مفارقة الروح للجسد، وعدم وضوح الرؤية العلمية بعد، والحقيقة العرفية للموت والتي تعني توقف النفس والقلب، مع استمرارهما في الموت الدماغي بسبب أجهزة الإنعاش والأدوية، أدى ذلك لاختلاف الفقهاء بين موافق للرأي الطبي الحديث للموت، وبين من لم يكتف بذلك بل أكد على أنه لا بد من توقف القلب والنفس بشكل نهائي واعتبار أن الإنسان حي هو الأصل، وأن هذا اليقين لا يزول إلا بيقين مثله؛ لذلك لا بد من توقف جميع أجهزته عن العمل ولو كانت تعمل بشكل صوري، وبين تيار ثالث توسط بين الفريقين، ولقد توصل الباحث إلى منطقية القول الأول وقوته؛ لأن أهل الطب والاختصاص هم من يقرر ذلك، ولقد اعتمدت في مرجعية هذا البحث على قرارات المجامع الفقهية والندوات الطبية والأبحاث المعاصرة المتعلقة بهذا الموضوع.

Anahtar Kelimeler

الفقه, الموت, موت الدماغ, نهاية الحياة, روح, جسد

Beyin Ölümü Gerçeği ve Fıkhî Mahiyeti

Öz

Araştırma, beyin ölümünün gerçekliğini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Modern doktorların insan yaşamının sonu olarak gördüğü beyin ölümü ile ilgili olarak, fakihlerin bu bilimsel görüşle aynı fikirde olup olmadığını öğrenmek istiyoruz. Gözle görülemeyen ruhun bedenden ayrılması, bilimsel görüşün belirsizliği ve ölümün adetle bilinen gerçeği, solunum ve kalbin durduğu, ancak yaşam destek cihazları ve ilaçlarla beyin ölümünün devam ettiği durumda fakihlerin farklı görüşlere sahip olmasına neden oldu. Bazıları, modern tıp görüşüne katılırken, diğerleri kalp ve solunumun tamamen durması gerektiğini savunuyor. Araştırmacı, fakihler arasında çeşitli görüşlerin olduğunu belirtiyor ve tıp alanındaki uzmanların bu konuda karar vermesi gerektiğini savunuyor. Araştırma, bu konudaki fıkhi kurulların, tıp konferanslarının ve modern araştırmaların kararlarına dayanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam hukuku, Ölüm, Beyin, Hayat Sonu, Ruh, Beden

Kaynakça

• Atallah, Muhammed Alî, "Mevtü'd-Dimağ ve ma Yata'allaku Bihi min Ahkam". Mecelletü Külliyetil-Benât el-İslamiye fi Camiatil-Ezher 15 (2016), 834-912.
• Atiye, Salim. Şerh Bulûği Maram. b.y.: y.y., 1432.
• Bâr, Muhammed Alî, "Echizetü'l-İn'âş". Mecelletu’l-Mecmai’l-Fıkhiyyi’l-İslâmî. 2/2 (1986), 291-332.
• Buḫârî, Abdulazîz b. Aḥmed. Keşfu’l-ʾesrâr şerḥu ʾUṣûli’l-Pezdevî. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Bûtî, Muhammed Said. "İntifa'ul İnsan bi A'dâ'i Cismi İnsan". Mecelletu’l-Mecmai’l-Fıkhiyyi’l-İslâmî. 4/1 (1408), 120-142.
• Cemel, Süleyman b. Ömer. Haşiyetül Cemel ala şerhü'l Menhec. 5 Cilt. Beyrut: Darül Fikr, ts.
• Cemiloğlu, Bahattin. Eseru’t-Tıkniyyâti’t-Tıbbiyyetil’l-Hadîse fî Tağayyuri’l-Fetvâ. Ankara: İlahiyat yayınları, 2023.
• Cevherî, İsmâil b. Hammâd. es-Sıhâh: Tâcü’l-Lüga ve Sıhâhü’l Arabiyye. thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Daru'l-İlim Lilmelayyin, 1987.
• Dubyan, Muhamed. el-Muamelatü'l-Maliyye Asale ve Muasara. 20 Cilt. Ritad: Darü't-Tedmüriyye, 2013. Ebu Ceyb, Sa'di. el-Kamusul Fıkhî. Dımaşk: Darül Fikr, 1988.
• Ebû Ḥayyân, Muḥammed b. Yûsuf el-Endelüsî. el-Baḥru’l-Muḥîṭ fî’t-Tefsîr. thk. Ṣıdḳî Muḥammed Cemîl. 11 Cilt. Beyrut: Darül Fikr, 1420.
• Ebû Zeyd, Bekr. Fıkhu’n-nevâzil. 2 Cilt. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1996.
• Fekkî, Hasan. Ahkamü'l-Edviye fi'ş-Şeriati'l-İslamiyye. Riyad: Darül Minhâc, 1425.
• Fethullah, Vesim. "Tehefütü Mevti'd-Dimağ", Noor books. Erişim 3 Aralık 2023. https://www.noor-book.com
• Gazzâlî, Ebû Ḥâmid Muḥammed b. Muḥammed. el-Menḫûl min Taʾlîḳâti’l-ʾUṣûl. thk. Muḥammed Ḥasen Heytû. Beyrut; Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1998.
• Gazzâlî, Ebû Ḥâmid Muḥammed b. Muḥammed. İḥyâʾu ʿUlûmi’d-Dîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, ts.
• Ğibaşî, Muhammed Eşref. "el-vafatü'd-Dimağiye ev el-Mevtü'l-İklynîki". Almostshar. Erişim 2 Kasım 2023. https://almostshar.net
• Hamdân, Tali'. "el-Mevtü'd-Dimağî". İctihad.net. Erişim 10 Aralık 2023. http://ijtihadnet.net/?p=8294
• Hathût, Hassan. "Meta Tentehî el-Hayat". Mecelletu’l-Mecmai’l-Fıkhiyyi’l-İslâmî. 2/3 (1407), 193-196.
• Ḫaṭîb eş-Şirbînî, Muḥammed b. Aḥmed. Muğnî’l-Muḥtâc ilâ Maʿrifeti Meʿânî Elfâẓi’l-Minhâc. thk. ʿAlî Muḥammed ʿAvḍ - ʿÂdil Aḥmed ʿAbdurmevcûd. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1415/1994.
• Hecirî, Hamed Muhammed. "Mevtü'd-Dimâğ Beyn'el-Atibbâ ve el-Fukahâ". Mecelletü Külliyyeti'ş-Şeria ve'd-Dirasatü'l-İslamiyye/Katar Üniversitesi İslâm Hukuku ve İslâm Araştırmaları Fakültesi Dergisi 24 (2006), 290-338.
• İbn ʿAbdülber, Yûsuf b. ʿAbdillâh. et-Temhîd li mâ fî’l-Muvaṭṭaʾ mine’l-Meʿânî ve’l-ʾEsânîd. thk. Muṣṭafâ el-ʿAlevî - Muḥammed el-Bekrî. 24 Cilt. Mağrib: Vezâratu ʿUmumi’l-Evḳâf ve’ş-Şuʾûni’l-İslâmiyye, 1967.
• İbn Ḥacer el-ʿAsḳalânî, Aḥmed b. ʿAlî. Fetḥu’l-Bârî Şerḥu Ṣaḥîḥ el-Buḫârî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1959.
• İbn Ḥacer el-Heytemî, Aḥmed b. Muḥammed. Tuḥfetu’l-Muḥtâc fî Şerḥi’l-Minhâc. 10 Cilt. Bayrut: Daru İhyait Türasil Arabi, 1983.
• İbn Hazm, Alî b. Ahmed. Resâilu İbn Hazm el-Endelusî. thk. İhsan Abbas. 4 Cilt. Beyrut: el-Müessesetu’l-Arabiyye li’dDirâsât, 1983.
• İbn Kayyim El-Cevziyye, Muhammed bin Ebubekir. Kitabü'r-ruh. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, ts.
• İbn Ḳudâme el-Maḳdisî, Muvaffaḳuddîn ʿAbdullāh b. Aḥmed. el-Muğnî. thk. ʿAbdullah et-Turkî - ʿAbdulfettâḥ el-Ḥulv. 15 Cilt. Riyad: Dâru Alemi’l-Kutub, 1997.
• İbn Nuceym, Zeynuddîn b. İbrahîm el-Mıṣrî. el-Eşbâh ve’n-Neẓâîr alâ Meẕhebi Ebî Ḥanîfe en-Nuʿmân. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1999.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec ʿAbdurraḥmân b. Aḥmed. Câmiʿu’l-ʿUlûm ve’l-Ḥikem. thk. Şuayb el-Arnaût. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetu'r-Risâle, 2001.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim, el-Kavâidü’l-nuraniyye. thk. Ahmed el-Halîl. Riyad: Dar'ül İbni Cevzi, 1422.
• İbnü'n-Neccâr, Muhammed bin Ahmed el-Fütûhî. Şerhu’l-Kevkebi’l-münîr. thk. Muhammed ez-Zühaylî, Nezîh Hammâd. Riyad: Mektebetü’l-‘ubeykân, 1993.
• İdaretü’l-Buhus el-İlmiyye ve’l-İfta ve’d-Da’ve ve’l-İrşad. Mecelletü'l-Buhus ve'd-Dirasatü'l-İslamiyye. 58 (1420), 379-380.
• Kadî, Ahmed. "el-Kalp ve Alakatuhu bil-Hayat". Mecelletu’l-Mecmai’l-Fıkhiyyi’l-İslâmî. 2/3 (1407), 197-204.
• Kıtai'l-İfta ve'l-Buhusi'ş-Şer'iyye. Mecmuatü'l-Fetava'ş-Şer'iyye. 21 Cilt. Kuveyt: Vizaretü'l-Evkaf ve'ş-Şuuni'l-İslamiyye, 2008.
• Marhaba, İsmail. "Mevtü'd-Dimağ". Mecelletü Câmiati'l-Cinân 4 (2013), 177-213.
• Mecmai'l-Fıkhi'l-İslamî. Kararatu Mecmai'l-Fıkhi'l-İslami. Mekke-i Mükerreme: Râbitatu’l-Alemi’l-İslâmî, 2004.
• Mecmu'a mine'l-Müellifin. Nedvetül Hayatil-İnsaniyye. Küveyt: el-Munazzamatu’l-İslâmiyye lil Ulumit- Tibbiye, 1991.
• Mehdi, Muhtar. "Nihayetü'l-Hayat el-İnsaniye". Mecelletu’l-Mecmai’l-Fıkhiyyi’l-İslâmî. 2/3 (1407), 161-170.
• Mensi, Nehle 'Âşûr. "Ahkamül'l Mevt el-Dümâği". Mecelletü Külliyyeti'l-Ulumi'l-İslamiyye bi'l-Camiati'l-Irakiyye 8 (2014), 149-180.
• Mevvâḳ, Muḥammed b. Yûsuf. et-Tâc ve’l-ʾİklîl li Muḫtaṣari Ḫalîl. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1994.
• Musfata, İbrahim vd. el-Mu'cemü'l-Vasît. 2 Cilt. Kahire: Daru-d Dave, ts.
• Mutayrî, Duayc. "el-Mevtü'd-Dimağî ve Tekiyfuhu el-Şer'î". Mecelletü'ş-Şeria ve'd-Dirasatü'l-İslamiyye/Kuveyt Üniversitesi İslâm Hukuku ve İslâm Araştırmaları Fakültesi Dergisi 22/68 (2007), 175-211.
• Müslim, Ebü’l-Hasan İbnü’l-Haccâc. el-Câmi‘u’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. M. Fuat Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’ttürâsi’l-Arabî, ts.
• Nuktatü'l Muctema'il İlmî el-Arabî. "Me hüva'l Mevtü'd-Dimâği". Erişim 3 Aralık 2023. https://nok6a.net
• Ömerî, Abdulkadir. "Nihayetü'l-Hayat". Mecelletu’l-Mecmai’l-Fıkhiyyi’l-İslâmî. 2/3 (1407), 274-275.
• Râfiʿî, ʿAbdulkerîm b. Muḥammed. el-ʿAzîz Şerḥu’l-Vecîz. thk. ʿAlî Muḥammed ʿAvḍ - ʿÂdil Aḥmed ʿAbdurmevcûd. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1997.
• Râzî, Faḫrüddîn Muḥammed b. Ömer. el-Maḥṣûl. thk. Ṭâhâ Câbir el-ʿUlvâni. 6 Cilt. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1997.
• Râzî, Faḫrüddîn Muḥammed b. Ömer. Mefâtîḥu’l-Ğayb. 23 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 1420.
• Râzî, Muhammed b. Ebû Bekir. Muhtârü's-Sihâh. thk. Yusuf Muhammed. Berut: Mektebetü′l-Asriyye, 1999.
• Sabri, Mesud. Mevtü'd-Dimağ fil-Fıkhıl-İslâmî. Kahire: Darü'l-Beşîr, 2018.
• Saliha, Âyet 'Azmî, "el-Mevtü'l-Dimağî". Tebfact. Erişim 2 Aralık 2023. https://www.tebfact.com
• Sened, Salah Alî. el-vafatül-İklînikiye ve Alakatüha bi Hurûci-r Rûh. Kahire: Darü Atlas, 2009.
• Sharp, Merck vd. "el-Mevtü'd-Dimağî". Erişim 3 Ocak 2024. https://www.msdmanuals.com
• Sülâmî, Muhammed el-Muhtar. "el-İn'âş". Mecelletu’l-Mecmai’l-Fıkhiyyi’l-İslâmî. 2/2 (1986), 332-336.
• Sülâmî, Muhammed el-Muhtar. "Mete Tentehî el-Hayat". Mecelletu’l-Mecmai’l-Fıkhiyyi’l-İslâmî. 2/3 (1407), 248-255.
• Şâṭıbî, İbrâhîm b. Mûsâ. el-Muvâfaḳât. thk. Ebû ʿUbeyde Meşhûr b. Ḥasen es-Selmân. 7 Cilt. Kahire: Dâru İbn ʿAffân, 1417/1997.
• Şemrânî, Salih Ali. "Eserül Kavl fi İ'tibari-l Mevti'd-Dimağî Mevten hakikiyen" Mecelletu'l- Bühûs el-Fıkhiyye el-Muâsıra 89 (2011), 1-110.
• Şenkîtî, Muhammed. Ahkâmu’l-Cirâhati’t-Tıbbiyye ve’l-Âsâru’lmuterattibe ʻAleyhâ. Cidde: Dâru's-Sahâbe, 1994.
• Şerefeddin, Ahmed. el-Ahkâmü-ş Şer'iyye lil A'malit-Tibbiye. Beyrut: Darün-Nahdatil-Arabiyye, 1987.
• Şirbîni, İsamuddin. "el-Mevt ve'l-Hayat Beyne'l-Atibbâ ve'l-Fukahâ" Mecelletu’l-Mecmai’l-Fıkhiyyi’l-İslâmî. 2/3 (1407), 171-181.
• Şuverih, Sa'd bin Abdulaziz. "Mevtü'd-Dimağ". Mecelletu'l- Cemiyeti Fıkhiyye Suudiye 11 (2011), 241-350.
• Tayyar, Abdullah – vd. el-fıkhü'l-Müyesser. 13 Cilt. Riyad: Medarul vatan, 2012.
• Temimî, Abdullah b. Abdurrahman. Tevdihul-Ahkam min Buluğil Maram. 7 Cilt. Mekke: Mektebetül-Esedî, 2003.
• Vâ'î, Tevfik. "Hakikat'ül-Mevt ve'l-Hayat fi'l Kur'an ve'l-Ahkami'ş-Şer'iyye". Mecelletu’l-Mecmai’l-Fıkhiyyi’l-İslâmî. 2/3 (1407), 241-278.
• Vikipedi. "Mevt Dimâği". Vikipedi, Özgür Ansiklopedi. Erişim 5 Aralık 2023. https://ar.wikipedia.org/wiki/
• Vikipedi. "Mevt". Vikipedi, Özgür Ansiklopedi. Erişim 1 Aralık 2023. https://ar.wikipedia.org/wiki/
• Yasin, Muhammed Naim. "Nihayetü'l-Hayat el-İnsaniye". Mecelletu’l-Mecmai’l-Fıkhiyyi’l-İslâmî. 2/3 (1407), 214-240.
• Zebîdî, Muḥammed Murdaza. Tâcu’l-ʿArûs min Cevâhiri’l-Ḳâmûs. thk. Heyet. 40 Cilt. Kuveyt: Dâru'l-hidâyet, 2001.
• Zerkeşî, Muḥammed b. ʿAbdullâh b. Bahâdır. el-Mens̱ûr fi’l-Ḳavâʿidi’l-Fıḳhiyye. thk. Teysir Mahmud. 3 Cilt. Kuveyt: Vizâratu’l-ʾEvḳâfi’l-Kuveytiyye, 1985.
• Zübeydî, Belkâsım b. Zakir. el-İctihad fi menâti’l-hükmi’ş-şer’i inde’l-usûliyyin: dirase te’siliyye tatbikiyye. el-Memleketü’l-Arabiyye es-Suûdiyye: Tekvîn lid’dirâse ve’l-ebhâs, 2014.