Bedî‘ İlminde Lafzı Güzelleştiren Söz Sanatları İçinde Değerlendirilen Kompozisyon Sanatları

Yıl 2024, Sayı: 18, 209 - 222, 30.06.2024

Ahmet Gezek

https://doi.org/10.47502/mizan.1463569

Öz

Klasik ve modern belâgat eserlerinde bedî‘ ilmi, lafzı ve manayı güzelleştiren sanatlar olarak iki kısma ayrılmaktadır. Lafızla ilgili sanatlarda, kelimelerdeki telaffuzların birbiriyle aynı veya yakın olması gibi hususlar incelenirken, manayı güzelleştiren sanatlarda anlamdaki nükte, sebep ve niteleme gibi durumlar ele alınır. Bu çalışmada, lafzı güzelleştiren söz sanatları içinde zikredilen, fakat metnin daha tertipli ve iyi biçimde olmasını konu edinen söz sanatları incelenmiştir. Belâgat kitaplarında bu minvalde zikredilen söz sanatları; insicâm, sühûlet, tefvît, hüsn-i nesak, hüsn-i matlab, hüsn-i beyân, ‘akd ve hal’dir. Bu sanatlardan metnin veya konuşmanın daha düzenli, anlaşılır ve etkili olmasıyla ilgili olanlar; insicam, sühûlet, hüsn-i nesak ve hüsn-i beyân’dır. Tefvît sözlerin birbiriyle eşit uzunlukta olmasını; hüsn-i matlab bir durumu belirttikten sonra talep ifadesinin getirilmesini; ‘akd, nesir yazısının nazma çevrilmesini; hal ise nazmın nesre döndürülmesini konu edinir. Araştırmamızda, bu sanatların farklı bir başlık içinde kompozisyon sanatları olarak değerlendirilmesine yönelik yeni bir yaklaşım sunulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgati, Bedî‘ İlmi, Kompozisyon Sanatları, İnsicâm, Hüsn-i Nesak.

Teşekkür

Teşekkür ederim.

Kaynakça

• Akdemir, Hikmet. Belâgat: Meânî, Beyân, Bedî‘. İstanbul: Nizamiye Akademi, 2. Basım, 2021.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Bulut, Ali. Bedî‘ İlmi. İstanbul: İFAV, 1. Basım, 2016.
• Cebr, Muhammed es-Seyyid. Dirâsât fî ‘ilmi’l-bedî‘. Kahire: Drîm li’t-Tibâ‘a, 4. Basım, 2007.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh tâcü’l-lüğa ve sıhâhi’l-‘Arabiyye. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 4. Basım, 1987.
• Desûkî, Muhammed b. ‘Arafe. Hâşiyetü’d-Desûkî ‘alâ muhtasari’l-me‘ânî. thk. Abdülhamîd Hindâvî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-‛Asriyye, ts.
• Habenneke, Abdurrahmân Hasen. el-Belâgatü’l-‘Arabiyye: Üsüsühâ ve ‘ulûmühâ ve fünûnühâ. 2 Cilt. Beyrut: ed-Dâru’ş-Şâmiyye, 1996.
• Hâşimî, Ahmed. Cevâhiru’l-belâğa fi’l-me‛ânî ve‘l-Beyân ve‘l-bedî‛. thk. Yûsuf es-Samîlî. Beyrut: el-Mektebetü’l-‛Asriyye, ts.
• Hatîb el-Kazvînî, Celâlüddîn. el-Îzâh fî ‛ulûmi’l-belâğa. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Hatîb el-Kazvînî, Celâlüddîn. Telhîsu’l-Miftâh. Pakistan: Mektebetü’l-Büşrâ, 2010.
• Hüseyn, Abdülkâdir. Fennü’l-bedî‘. Kahire - Beyrut: Dâru’ş-Şürûk, 1983.
• İbn Ebü’l-İsba‛, Abdül‛azîm el-Mısrî. Tahrîrü’t-tahbîr fî sinâ‛ati’ş-şi‛ri ve’n-nesr ve beyâni i‛câzi’l-Kur‛ân. thk. Hafnî Muhammed Şeraf. B.A.E.: el-Meclisü’l-E‛lâ li’ş-Şüûni’l-İslâmiyye – Lecnetü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, ts.
• İbn Hicce el-Hamevî. Hizânetü’l-edeb ve ğâyetü’l-ereb. thk. ‛İsâm Şakyû. Beyrut: Dârü ve Mektebetü’l-Hilâl – Dârü’l-Bihâr, 2004.
• İbn Manzûr, Muhammed el-İfrîkî. Lisânü’l-‛Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1993.
• İbnü’l-Esîr, Ziyâüddîn. el-Meselü’s-sâir fî edebi’l-kâtibi ve’ş-şâ‛ir. thk. Ahmed Hûfî - Bedvî Tabâne. 4 Cilt. Kahire: Dâru Nahdati Mısr, ts.
• İbnü’l-Mibred, Cemâlüddîn el-Makdisî. Zübedü’l-‘ulûm ve sâhibü’l-mentûki ve’l-mefhûm. thk. Abdullâh b. Hüseyn Mûcân. 2 Cilt. Suudi Arabistan: Merkezü’l-Kevn, 2010.
• Kalkaşendî, Şihâbüddîn Ahmed. Subhu’l-A‛şâ fî sınâ‛ati’l-inşâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‛İlmiyye, 1987.
• Merâğî, Mahmûd Ahmed Hasen. fi’l-Belâğati’l-Arabiyye: ‘İlmü’l-bedî‘. Beyrut: Dâru’l-‘Ulûmi’l-‘Arabiyye, 1991. Mutçalı, Serdar. Arapça Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık, 2022.
• Ömer, Ahmed Muhtâr. Mu‘cemü’l-lüğati’l-‘arabiyyeti’l-muâsıra. 4 Cilt. Suudi Arabistan: Âlemü’l-kütüb, 2008.
• Sa‛îdî, Abdülmüte‛âl. Büğyetü’l-îdâh li telhîsi’l-miftâh fî ‛ulûmi’l-belâğa. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Âdâb, 17. Basım, 2005.
• Süyûtî, Celâlüddîn. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhîm. 4 Cilt. el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-âmme li’l-kitâb, 1974.
• Süyûtî, Celâlüddîn. ‘Ukûdü’l-cümân fî ‘ilmi’l-me‘ânî ve’l-beyân. thk. Abdülhamîd Duhâ. Kahire: Dâru’l-İmâm Müslim, 2012.
• Şirvânî, Ahmed b. Muhammed. Nefhatü’l-Yemen fî mâ yezûlü bi zikrihi’ş-şecen. Mısır: Matba‘atü’t-Tekaddümi’l-İlmiyye, 1907.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn. el-Mutavvel Şerhü telhîsi’l-miftâhi’l‘ulûm. thk. Abdülhamîd Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2013.
• Tehânevî, Muhammed b. Ali. Keşşâfü ıstılâhâti’l-fünûn. çev. Abdullah el-Hâlidî. thk. Ali Dahrûc. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnân Nâşirûn, 1996.
• Tîbî, Hüseyin b. Muhammed. et-Tibyân fî ‘İlmi’l-me‘ânî ve’l-bedî‘ ve’l-beyân. thk. Hâdî ‘Atiyye Matar el-Hilâlî. Beyrut: ‘Alemü’l-Kütüb - Mektebetü’n-Nahdati’l-‘Arabiyye, 1987.
• ‘Umerî, İbn Abdilhak. Dürerü’l-ferâidi’l-müstahsene fî şerhi menzûmeti İbni’ş-Şihne. thk. Süleymân Hüseyn el-‘Umeyrât. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2018.
• Vatvât, Reşîdüddîn. Hadâiku’ş-sihr fî dekâiki’şi‘r. çev. İbrahim Emîn Şevâribî. Kahire: Matba‘atü Lecneti’t-Te’lîf ve’t-Terceme, 1945.
• Zebîdî, Muhammed Mürtezâ. Tâcü’l-‛arûs min cevâhiri’l-kâmûs. thk. Abdüssettâr Ahmed Ferrâc - Mustafa Hicâzî. 40 Cilt. Kuveyt: Daru’l-Hidaye, 1965.