Arkeolojide Görüngübilim: Öz ve Anlam Sorunu

Yıl 2022, Cilt: 12, 229 - 247, 30.06.2022

Uygar Ozan Usanmaz

Öz

Kültür tarihçiliğinin 1960'lı yıllarla etkisini kaybetmesiyle arkeolojide bilimsel, pozitivist, ve antropolojik yaklaşımlar ön plana çıkmaya başlamıştır. Ancak "Yeni Arkeoloji" olarak adlandırılan disiplinde değişen sadece araştırma nesnesi olmuş, araştırma odağına kişi yerine dünya konularak Aydınlanma Çağı'nın temsilci geleneği devam ettirilmiştir. 1980'lerden itibaren geliştirilen postyapısalcı ve yorumlayıcı arkeoloji ise maddi kültürün anlamlı bir şekilde yapılandırılabilir olduğunu vurgulaması bakımından önem arz etmiştir. Postyapısalcılığın bir bakımdan idealizme dönüş olduğu gerçeği son yıllarda kuramsal arkeolojide ontolojiyi baz alan akımların oluşmasına katkı sunmuştur. Son yıllarda görüngübilimsel arkeoloji bu akımlardan en dikkat çekeni olarak karşımıza çıkmaktadır. Görüngübilim, arkeolojide peyzajların deneyimlenerek betimlenmesine dayanan bir araştırma yöntemi olarak kullanıl- maktadır. Ancak gerek görüngübilimin arkeolojiye uyarlanabilirliği, gerekse de elde edilen verilerin nesnelliği araştırmacılar arasında tartışma konusu olmuştur. Güncelliğini koruyan bu tartışmalar ışığında beliren öz ve anlam sorunu bu çalışmada ele alınmıştır. Görüngübilimsel arkeolojide öz ve anlam sorununun aşılabilmesi amacıyla Heideggerci yaklaşıma karşı Deleuzecü bakış açısı önerilmiştir. Deleuze felsefesi görüngübilimsel arkeolojinin miras aldığı temsil edici unsurları ortadan kaldırmakla birlikte görüngübilimin arkeolojiye nasıl uyarlanması gerektiği konusunda da bir çıkış yolu sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

örüngübilim, Arkeoloji, Anlam

Kaynakça

• Barrett C. J. & I. Ko 2009, “A phenomenology of landscape: a crisis in British landscape archaeology?”. Journal of Social Archaeology 9/3, 275-294.
• Brück J. 2005, “Experiencing the past: the development of a phenomenological archaeology in British prehistory”. Archaeological Dialogues 12/1, 45-72.
• Bocheński J. M. 1965, The Methods of Contemporary Thought. Çev. P. Caws, Dordrecht.
• Cummings V., A. Jones & A. Watson 2002, “Divided places: phenomenology and asymmetry in the monuments of the Black Mountains, Southeast Wales”. Cambridge Archaeological Journal 12/1, 57-70.
• Cummings V. & A. Whittle 2004, Places of special virtue: megaliths in the Neolithic landscapes of Wales. Oxford.
• Deleuze G. 2007, Leibniz. Çev. U. Baker, İstanbul.
• Deleuze G. 2015, Anlamın Mantığı. Çev. H. Yücefer, İstanbul.
• Deleuze G. & F. Guattari 1993, Kapitalizm ve Şizofreni 2: Bin Yayla. Çev. A. Akay, Ankara.
• Deleuze G. & F. Guattari 2017, Felsefe Nedir? Çev. T. Ilgaz, İstanbul.
• Fleming A. 2006, “Post-processual Landscape Archaeology: a Critique”. Cambridge Archaeological Journal 16/3, 267-280.
• Hamilton S. & R. Whitehouse 2006, “Phenomenology in practice: towards a methodology for a “subjective” approach”. European Journal of Archaeology 9/1, 31-71.
• Harris O. J. T. 2018, “More than representation: Multiscalar assemblages and the Deleuzian challenge to archaeology”. History of the Human Sciences XX/X, 1-22
• Heidegger M. 2019, Varlık ve Zaman. Çev. K. Ökten, İstanbul.