Tahrir Defterleri Özelinde Osmanlı Sancak İdari Taksimatında Değişim: Alâiyye (Alanya) Sancağı Örneği

Yıl 2020, Cilt: 10, 499 - 531, 30.06.2020

Saim Yörük

Öz

Anadolu Selçuklu Sultanı Alaeddin Keykubad döneminde Türk hâkimiyetine geçen Alanya, fatihinin adına izafetle “Alâiyye” adını almıştır. Alanya, Selçuklular döneminde oldukça parlak bir dönem yaşamış, bir süre Karaman oğulları hâkimiyetine girmiş, sonra bağımsız beylik olarak varlığını sürdürmüş ve 1471 yılından Cumhuriyet dönemine kadar da Osmanlı egemenliğinde kalmıştır. Osmanlı döneminde Alâiyye Sancağı’nın idari yapısında birçok değişiklik olmuştur. Bu dönemde kendi ismiyle anılan sancağın merkezi durumundadır. Güvenlik kaynaklı yaşanan sorunlar ve zaman içinde değişen şartların da etkisiyle, XV. yüzyıl sonlarından XVII. yüzyıl başlarına kadar geçen sürede, sancağın kaza ve nahiye taksimatında bazı değişiklikler yaşanmıştır. Çalışmada, yaşanan bu idari değişiklikler ve muhtemel nedenler üzerinde durulmuştur. Osmanlı dönemi Alanya tarihi hakkında farklı dönemleri içeren genel ve özel anlamda birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmaların bazılarında XVI. yüzyıl için genellikle tahrir defterlerinden yararlanılmış olup XV.-XVII. yüzyıllarda Alâiyye’nin sancak taksimatı konusunun yeterince işlendiği söylenemez. Yapılan bu çalışmada ise Alâiyye’ye ait tahrir defterleri, kanunnameler, seyahatnameler ile Alâiyye’nin idari yapısı hakkında bilgi veren çeşitli arşiv vesikaları kullanılmıştır. Ayrıca Alanya tarihi hakkında yapılmış idarî yapı ile ilgili bilgi veren çalışmalardan da yeri geldikçe istifade edilmiştir. Çalışma sonunda sancağın idari yapısı hakkında bazı değerlendirmeler yapılmıştır. Yapılan çalışmanın Alanya’nın ve yakın çevresinin idari tarihine katkı yapacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tahrir Defteri, İdarî Taksimat, Değişim, Alâiyye Sancağı

Kaynakça

• Akdağ M. (1958). “Celâlî Fetreti”. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 16/1-2 (1958) 53-107.
• Akdağ M. (1946). “Celâli İsyanlarının Başlaması”. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 4/1 (1946) 23-37.
• Akdağ M. (1999/a). Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası-Celalî İsyanları. Ankara 1999.
• Akdağ M. (1999/b). Türkiye’nin İktisadi ve İctimâi Tarihi (1453-1559) 2. Ankara 1999.
• Akgül M. (1989). 16. Yüzyıl Arşiv Kayıtlarına Göre Alâiyye’nin Sosyal ve Ekonomik Hayatı ile Nüfus ve İdari Taksimatı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul 1989.
• Armağan A. L. (1998). “XVI. Yüzyılda Teke Sancağındaki Konar - Göçerlerin Demografik Durumu Üzerine Bir Araştırma”. Tarih Araştırmaları Dergisi 19/30 (1998) 1-35.
• Baykara T. (2002). “Kaza”. DİA 25 (2002) 119-120.
• Bostan İ. (1989). “Alanya”. DİA 2 (1989) 339-341.
• Bozkuş M.A. (2018). “Alanya Sancağında Kaplanlar ve Cemaat-ı Kaplancıyan (1471-1671). Eds. Alpaslan Demir ve diğerleri. Prof. Dr. Feda Şamil Arık’a Armağan -Türk Tarihine Dair Yazılar III (2018) 247-255.
• Çadırcı M. (1997). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapısı. Ankara 1997.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi (BOA Rehberi) (2000). İstanbul 2000.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi (BOA Rehberi) (2017). İstanbul 2017.
• Emecen F. M. (2015).“‘İhtilalci Bir Mehdilik’ Hareketi Mi? Şahkulu Baba Tekeli İsyanı Üzerine Yeni Yaklaşımlar”. Eds. Adem Koçal- Zeynep Berktaş. Ötekilerin Peşinde Ahmet Yaşar Ocak’a Armağan (2015) 521-534.
• Emecen F. M. (1989). XVI. Asırda Manisa Kazası. Ankara 1989.
• Faroqhi S. (1993). Osmanlıda Kentler ve Kentliler. İstanbul 1993.
• Gökbilgin T. (1956). “Kanuni Sultan Süleyman Devri Başlarında Rumeli Eyaleti, Livaları, Şehir ve Kasabaları”. Belleten XX/78 (1956) 247-294.
• Gökbilgin T. (1962). “XVI. yüzyıl Başlarında Trabzon Livası ve Doğu Karadeniz Bölgesi”. Belleten XXVI/102 (1962) 293-337.
• Gönüllü A. R. (2008). Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Alanya (1908-1938). Ankara 2008.
• Hacıgökmen M. A. (1996). “XVI. Yüzyılda Alâiyye Sancağı’ndaki Vakıflara Dair Bir Araştırma”. Alanya Tarih ve Kültür Seminerleri (1996) 437-444.
• Hacıgökmen M. A. (1993). XVI. Yüzyıla Ait Alâiyye Sancağı Mufassal Tahrir Defterinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara 1993.
• İnalcık H. (1995). “Eyalet”. DİA 11 (1995) 548-550.
• İnalcık H. (2012). “Timar”. DİA 41 (2012) 168-173.
• Karaca B. (2010). “Dünden Bugüne Manavgat”. Ed. A.Kerim Atılgan. Dünden Bugüne Antalya. Antalya (2010) 423-446.
• Karaca B. (1999/a). “XVI. Asırda Teke Yöresinden Kıbrıs’a Yapılan Sürgünler”. Ed. Güler Eren. Osmanlı IV (1999) 649-652.
• Karaca B. (1999/b). “XV-XVI. Asırlarda Teke ve Alaiye Sancaklarında Bulunan Kaleler, Kale Muhafızları ve Bu Sancakların Muhafazası Meselesi”. S.D.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi (Osmanlı Devleti’nin Kuruluşunun 700. Yılı Özel Sayısı). Isparta (1999) 165-190.
• Karaca B. (2002/a). “Safevi Devleti'nin Ortaya Çıkışı ve II. Bayezid Dönemi Osmanlı-Safevi İlişkileri”. Eds. Hasan Celal Güzel ve Diğ. Türkler IX (2002) 409-418.
• Karaca B. (2002/b). XV ve XVI. Yüzyıllarda Teke Sancağı. Isparta 2002.
• Karaca B. XV. ve XVI. Yüzyıllarda Manavgat Kazası. Isparta 2009.
• Kıvrım İ. (2015). “16. Yüzyılda Akseki (Yerleşme, Nüfus ve Ekonomi)”. Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (OSMED) 1/1 (2015) 36-62.
• Konyalı İ. H. (2011). Alanya (Alâiyye). Redaktör: Faruk Nafiz Koçak. İstanbul 2011.
• Orhonlu C. (1984). Osmanlı İmparatorluğu'nda Şehircilik ve Ulaşım Üzerine Araştırmalar. Der. Salih Özbaran. İzmir 1984.
• Öz M. (2010). “Tahrir”. DİA 39 (2010) 425-429.
• Özkan S. H. (2011/a). “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Alâiye Sancağının İdarî Yapısı ve Nüfus Durumu”. Türklük Bilimi Araştırmaları (TÜBAR) XXIX-Bahar (2011) 275-291.
• Özkan S. H. (2011/b). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Gündoğmuş (Kise ve Nağlu Nahiyeleri). Alanya 2011.
• Sümer F. (1976). Safevi Devleti’nin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü. Ankara 1976.
• Şahin İ. (2006). “Nahiye”. DİA 32 (2006) 306-308.
• Tekindağ Ş. (1967-1968). “Şah Kulu Baba Tekeli İsyanı”. Belgelerle Türk Tarih Dergisi I/3 (1967) 34-39; I/4 (1968) 54-59.
• Turan O. (1998). Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi. İstanbul 1998.
• Türk Dil Kurumu (1978). Derleme Sözlüğü X. Ankara 1978.
• Ustaoğlu Z. (2016). XVI. Yüzyılda Alaiye, Hamid ve Teke Sancaklarında Nüfus ve Yerleşme. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara 2016.
• Ünal M. A. (1999). “Osmanlı Devleti’nde Merkezi Otorite ve Taşra Teşkilatı”. Ed. Güler Eren. Osmanlı 6 (1999) 111-122.
• Yörük S. (2012). “Osmanlı Döneminde Alâiyye Sancağı’nın İdari Yapısı”. Ed. Faruk Nafiz Koçak. Alanya XII. Tarih Ve Kültür Sempozyumu (2012) 270-291.
• Yörük S. (2019/a). “Manavgat Kazasının Yeniden Teşkili”. Tarih Okulu Dergisi (TOD)12/39 (Nisan 2019) 386-420.
• Yörük S. (2019/b). “Osmanlı İdari Teşkilatında Manavgat (XV. – XVIII. Yüzyıllar)”. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 19 (2019) 137-170.
• Yörük S. (2019/c). “XV.-XVII. Yüzyıllarda Alâiyye (Alanya) Sancakbeyleri”. Eds. Aydın Efe & Ahmet Gözlü. Tarih Araştırmaları (2019) 43-76.
• Yörük S. (2019/d). “XVI. Yüzyılın İlk Yarısında Manavgat Sancağı ve Sancakbeyleri”. MJH IX/2 (2019) 589-603. Doi. 10.13114/ MJH.2019.512.