15. Yüzyılda Dâî? Tarafından Yazılmış Manzum Bir Fütüvvetname

Yıl 2018, Cilt: 8 Sayı: 1, 101 - 130, 30.06.2018

Ali Cin , Kübra Akçan

Öz

Fütüvvetnameler, Türk edebiyatında 13. yüzyıldan itibaren ahlaki niteliklerin dinî kabuller doğrultusunda anlatıldığı, tasavvufi muhtevalı adap, erkân metinleridir. Fütüvvetnameler, sadece yazıldıkları dönemin inançları, kültürleri, örf, adet ve yaşayış biçimleri hakkında bilgiler sunmaz aynı zamanda dönemin edebî dili, söz varlığı, Türk dilinin ses, şekil ve imla bilgisi açısından da bize kaynaklık eder. Türk edebiyatında ilk örneklerini Arapça ve Farsça olarak gördüğümüz fütüvvetnamelerin 13. yüzyıldan itibaren Türklük coğrafyasında Türkçe manzum ve mensur biçimlerine rastlıyoruz. Türk edebiyatında manzum olarak yazılan ve hacimli olarak kabul edilebilecek önemli fütüvvetnamelerden birisi de Marmara Üniversitesi Kütüphanesi Nadir Eserler Koleksiyonu 12881/Y004 numarada kayıtlı olan fütüvvetnâmedir. Eser, sebeb-i telifte yer alan bilgiye göre Hicrî 880/1475 yılında yazılmıştır. Eserde müellif ya da müstensih hakkında herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Eserde “ṭarsūs ehli bu işe ėtmiş heves / baǾżısı dāǾiye ėtdiler nefes” şeklinde geçen beyitteki Dai kelimesi oldukça dikkat çekicidir. Nüshanın baş ve son kısımlarında eksiklikler vardır. Aruzun “fâilâtün/ fâilâtün/ fâilün” kalıbıyla harekeli olarak nesih türünde yazılan nüsha, genel olarak 15 beyitten oluşmaktadır. Eserin muhtelif yerlerinde ayetler, hadisler, Farsça şiirler ve Mesnevi’den örnekler verilmiştir. Dil hususiyetleri ve söz varlığına baktığımızda da, bu eserin 15.yüzyılın sonları 16. yüzyılın başlarında yazıldığı anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ahilik, manzum fütüvvetname, Fütüvvetname.

Kaynakça

• Akkuş M. (2005). “Edebiyatımızda Ahi Tipi ve Esrar Dede Fütüvvetnâmesinde Ahi Tipinin Özellikleri”. Haz. M. F. Köksal, Ahi Evran-ı Velî ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu I (2005) 15-25. Kırşehir.
• Akpınar A. (2005). “Fütüvvetin Dinî Temelleri”. Haz. M. F. Köksal, Ahi Evran-ı Velî ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu I (2005) 43-61. Kırşehir.
• Altuner N. (1999). “Manzum Bir Fütûhnâme”. II. Uluslararası Ahilik Kültürü Sempozyumu Bildirileri (1999) 23-38. Kırşehir.
• Altuner N. (2005). “Süleymaniye Kütüphanesinde Yazma Üç Fütüvvetname”. Haz. M. F. Köksal, Ahi Evran-ı Velî ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu I (2005) 79-99. Kırşehir.
• Anadol C. (2001). Türk-İslâm Medeniyetinde Ahilik kültürü ve Fütüvvetnâmeler. Ankara 2001.
• Arslanoğlu İ. (2005). “Fütüvvetnameler ve Bir Fütüvvetname”. Haz. M. F. Köksal, Ahi Evran-ı Velî ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu I (2005) 101-118. Kırşehir.
• Arslanoğlu İ.(1997). Yazarı Belli Olmayan Bir Fütüvvetnâme. Ankara 1997.
• Ateş S. (1977). “Es-Sülemî Ebû Abdi’r- Rahman Muhammed b. el- Huseyn, ‘Kitâbu’l-Fütüvve, Tasavvufta Fütüvvet’”. Vakıflar Dergisi (1977).
• Aydınlı O. (2011). Abdulganî Muhammed b. Alâuddîn el-Huseynî Radavî, ‘Fütüvvetnâme-i tarikat’. Ankara 2011.
• Ayverdi İ. (2088). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul 2008.
• Banguoğlu T. (2015). Türkçenin Grameri. Ankara 2015.
• Bilgin O. (1992). Şeyh Eşref b. Ahmed- Fütüvvetnâme. İstanbul 1992.
• Bozkurt F. (2006). Buyruk. İstanbul 2006.
• Ceylan Ö. (2005). “Fütüvvetnâme Muhtevalı Bir Manzume Şerhi”. Haz. M. F. Köksal, Ahi Evran-ı Velî ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu I (2005) 223-247. Kırşehir.
• Cin A. (2012). Yûsuf ve Züleyha Hikâyesi, Akdeniz Üniversitesi Yayınları. Antalya 2012. Gölpınarlı A. (1953-54). “Burgazî ve Fütüvvetnâmesi”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 15/1-4 (1953-1954) 76-153.
• Gölpınarlı A. (1955-56). “Şeyh Seyyid Gaybî Oğlu Şeyh Seyyid Hüseyin Fütüvvetnâmesi”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 17(1955-1956) 25-155. İstanbul.
• Gölpınarlı A. (1955-56).“Fütüvvet Hakkında Bazı Notlar”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 17 (1955-1956) 1-4.
• Gölpınarlı A. (2011). İslâm ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilâtı ve Kaynakları. İstanbul 2011.
• Güler R. (1992) “Razavî’nin Fütüvvetnâmesi” (Fütüvvetnâme-i Kebîr veya Miftâhü’d-Dekâyık fi Beyâni’l-Fütüvveti ve’l-Hakâyık). Basılmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi, İstanbul 1992.
• Gülten S. & Yılmaz H. (2014). Razavi- Fütüvvetnâme-i Kebîr. İstanbul 2014.
• Kahveci İ. (2005). “Fütüvvetnâmelerin Dini Dayanakları -Çobanoğlu Fütüvvetnâmesi Özelinde-”. Haz. M. F. Köksal, Ahi Evran-ı Velî ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu II (2005) 553-563. Kırşehir.
• Kasır H. (1993). “Türk Edebiyatında Fütüvvetnâmeler ve Esrâr Dede’nin Fütüvvetnâmesi”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 1 (1993) 107-130.
• Kortantamer T. (1977). “Ahmed-i Dâ’î İle İlgili Yeni Bilgiler”. Türkoloji Dergisi VII (1977) 103-138.
• Köksal M. F. (2002) “Dâî”. Türk Dünyası Edebiyatçılar Yazarlar ve Şairler Ansiklopedisi (Cilt 2). Ankara 2002.
• Ocak A. Y. (1996). “Fütüvvetnâme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 13) 264-265. İstanbul 1996.
• Özaydın M. (2005). “Fütüvvet ve Fütüvvet Ahlâkı”. Haz. M. F. Köksal, Ahi Evran-ı Velî ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu II (2005) 685-712. Kırşehir.
• Özmen M. (2001). Ahmed-i Dâ’î Divanı. Ankara 2001.
• Sami Ş. (2015). Kamus-ı Türkî. İstanbul 2015.
• Sarıkaya M. S. (2002). “13.-16 Asırlardaki Anadolu’da Fütüvvetnamelere göre Dini İnanç Motifleri”. Ankara 2002.
• Sarıkaya M. S. (2008). Fütüvvetnâme-i Cafer-i Sâdık. İstanbul 2008.
• Soysaldı İ. (2005). “Fütüvvet ve Ahilik Ekseninde Günümüze Bir Bakış”. Haz. M. F. Köksal, Ahi Evran-ı Velî ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu II (2005) 821-828. Kırşehir 2005.
• Şeker M. (2005). “Fütüvvetnâmeler ve Ahîlik -Burgâzî Fütüvvetnâmesine Göre-”. Haz. M. F. Köksal, Ahi Evran-ı Velî ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu II (2005) 837-850. Kırşehir.
• Topak M. (2016). Ahi Dâî ve Manzum Eseri: Fütüvvetnâme-i Tarsûsî (İnceleme-Metin). Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana 2016.
• Torun A. (1998). Türk Edebiyatında Türkçe Fütüvvetnameler. Ankara 1998.
• Uludağ S. & Ocak A. Y. (1996). “Fütüvvet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 13) 259- 263. İstanbul 1996.
• Yeniterzi E. (2001). “Türk Edebiyatında Manzum Fütüvvetnâmeler”. Konya Postası-Akademik Sayfalar 173 (2001) 115-139. Konya.
• Yıldırım I. P. (2005). “Eşref B. Ahmed’in Fütüvvetnâme’si”. Haz. M. F. Köksal, Ahi Evran-ı Velî ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu II (2005) 1011-1021. Kırşehir.