Türk Siyasal Hayatında Şeyh Sait İsyanı

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 3, 2934 - 2952, 16.07.2019

Hasan Acar

https://doi.org/10.33206/mjss.537830

Cited By: 5

Öz

Türk
Siyasal Hayatı, Osmanlı modernleşme süreci ile başlayıp günümüzde
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ile devam etmekte olan bir süreçtir. Söz
konusu bu tarihi süreç içerisinde, olumsuz olarak nitelendirilebilecek pek çok
sancılı dönem yaşanmıştır. Türk Siyasal Hayatı, isyanlar, ekonomik çıkmazlar,
hükümet krizleri, güçsüz koalisyon hükümetleri, darbeler ve darbe teşebbüsleri
gibi demokratik olmayan birçok yöntemle imtihan edilmiştir. Küresel bir güç
olma yolunda kararlı adımlarla ilerleyen Türkiye Cumhuriyeti, tarihsel süreçte
karşılaştığı bu olumsuzlukların gelecekte yeniden gerçekleşme ihtimalini
tamamen ortadan kaldıracak düzenlemeleri hayata geçirmektedir. Tarihinden ders
almayan toplumların, tarihin tekerrür edeceği gerçeğinden kaçamayacakları
ortadadır. Bu nedenle, toplumların geçmişte karşılaştıkları olumsuzluklar,
geleceklerini inşa etme noktasında kılavuzluk edecektir. Cumhuriyetin ilanı ile
adeta bir yeniden doğuş yaşayan Türk milleti, henüz bu hikâyenin başında bir
takım olumsuzluklarla karşılaşmıştır. Cumhuriyetin henüz kuruluş yıllarında
ortaya çıkan olumsuzlukların bir örneği, Şeyh Sait İsyanı olarak
değerlendirilmektedir. Toplumsal yapı üzerinde etki kurmak için dini söylemler
kullanılarak ortaya çıkan bu isyan hareketi, amacının ötesinde bir takım
sonuçlar ortaya çıkarmıştır. Bu çalışmanın amacı, Türk Siyasal Hayatı’nda
demokratik meşru düzene karşı bir isyan hareketi olarak gelişen Şeyh Sait
İsyanı’nı nedenleri ve sonuçlarıyla izah ederek, bu isyanın etkilerini ortaya
koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk Siyasal Hayatı, Osmanlı Modernleşmesi, Şeyh Sait İsyanı, Bölgesel İsyanlar, Etnik ve Dini Temelli İsyanlar

Sheikh Said Rebellion In Turkish Political Life

Öz

Turkish political life is a process that continues with Presidency Government System on today. During this historic period, many pains have been experienced which may be considered as negative, such as riots, economic dilemmas, government crises, weak coalition governments, coups and coup attempts. The Sheikh Said Rebellion, as an example of these negativities, was a rebellion movement against the legitimate government in the early years of the Republic. This rebellion movement, which emerged by using religious discourses in order to influence the social structure, has produced a number of consequences in domestic and foreign policy. This process, which led to the closure of the Progressive Republican Party during the transition to multi-party political life, caused the state to encounter some negative situations in foreign policy. The Mosul question, one of the major problem areas in foreign policy, has been concluded against the state in this process. Due to the rebellion, the negativity of the state in domestic and foreign policy has required the illumination of all aspects of this process. In the effort to reveal the main purpose of the revolt, the personality of Sheikh Said, the political conditions of the period, the development process and the results of the revolt were investigated. As a result of the research, it was concluded that the main purpose of this rebellion movement, which developed with religious discourses, was for the rejection of legitimate republican administration. Other studies on the subject include the emphasis on ethnic identity, but the main source of the rebellion movement in this study is the effect of religion on politics. The aim of this study, which emerged from the aforementioned, is to reveal the effects of this rebellion on the Turkish political life by explaining the Sheikh Said Rebellion which evolved as an uprising against the democratic legitimate order.

Anahtar Kelimeler

Turkish Political Life, Ottoman Modernization, Sheikh Said Rebellion, Regional Rebellions, Ethnic and Religious Revolts

Kaynakça

• Akyol, M. (2007). Kürt Sorununu Yeniden Düşünmek: Yanlış Giden Neydi? Bundan Sonra Nereye?. İstanbul: Doğan Kitap.
• Aras, İ. (1992). Adım Adım Şeyh Sait. İstanbul: İlke Yayınları.
• Aşan, A. (1991). Şeyh Sait Ayaklanması. İstanbul: Kuşak.
• Atalay, A. (2015). Jandarma Er Karamanlı Mevlüt’ün Şeyh Said İsyanı Hatıraları. Tarihin Peşinde ‐Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 14, 1-27.
• Aydoğan, M. (2007). İç İsyanlar ve Şeyh Sait İsyanı. İstanbul: Nokta Kitap.
• Aysal, N. (2009). Yönetsel Alanda Değişimler ve Devrim Hareketlerine Karşı Gerici Tepkiler Serbest Cumhuriyet Fırkası – Menemen Olayı. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, (44), 581-625.
• Babaoğlu, R. (2012). Nutuk ve Hatıralar Ekseninde Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası Olayı ve Süreci. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 11 (22), 63-108.
• Birdişli, F. (2014), Securitization of Kurdish Questıon in Turkey. International Journal of Research In Social Sciences, 4 (2), 1-15.
• Bruinessen, Martin van (1994). Genocide in Kurdistan? The suppression of the Dersim rebellion in Turkey (1937-38) and the chemical war against the Iraqi Kurds (1988), in: George J. Andreopoulos (ed), Conceptual and historical dimensions of genocide. University of Pennsylvania Press, 141-170.
• Çopur, İ. (2019). Şeyh Sait İsyanı (13 Şubat - 31 Mayıs), http://www.izzettincopur.com/index.php?option=com_content&view=article&id=68:eyh-sat-syani-13-ubat-31-mayis-1925&catid=44:tarh-olaylar&Itemid=49, Erişim Tarihi: 29.03.2019.
• Değerli, E. S. (2010). Amerikan Basınında Doğu İsyanları 1925-1938, Gazi Akademik Bakış Dergisi, 6, 97-121.
• Deniz, M. (2007). Türk Basınında Şeyh Sait İsyanı. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Elazığ.
• Dilek, H. (2013). Şeyh Sait İsyanının Kürtler Açısından Önemi. Kimlik, Kültür ve Değişim Sürecinde Osmanlı’dan Günümüze Kürtler, Uluslararası Sempozyumu, 6-8 Eylül 2012, Bingöl.
• Doğuillerivevartotarihi. (2015). Cumhuriyet Devrinde Doğu İlleri ve Varto, Şeyh Sait İsyanı. https://doguillerivevartotarihi.blogspot.com/2015/10/bolum-ix-cumhuriyet-devrinde-dogu.html, Erişim Tarihi: 29.03.2019.
• Duman, Ö. (2017). II. Meşrutiyet Döneminde Musul’da Aşiret İsyanları (1908-1914). Osmanlı’dan Günümüze Eşkıyalık ve Terör içinde, (Ed. Osman Köse), Samsun: İlkadım Belediyesi.
• Ersal, A. (2016). Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi’nin Şeyh Sait İsyanı’na Bakışı. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl:12, Sayı: 24, 57-79.
• Esen, N. (2018). Şeyh Sait İsyanında Abdullah Sadi (Kör Sadi)’nin Faaliyetleri ve Yargılanması. Uluslararası Palu Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 11-13 Ekim 2018, Elazığ: Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları.
• Gürbüz, A. C. (2006). Mondros’tan Milenyuma Türkiye’de İsyanlar, Olaylar ve Bölücü Faaliyetler. İstanbul: Bilge Karınca Yayınları.
• İlyas, A. (2015). Cumhuriyet Döneminde Ortaya Çıkan İsyanlarda Aşiretlerin Rolü. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 5 (1), 182-200.
• Kar, C. (2007). 80.Yılında Şeyh Said Zaza Ayaklanması ve Gerçekler-6. ÇIME Zaza Siyaset, Dil ve Kültür Dergisi,
• Keskin, N. E., Çelik, F.E., Aydın, R., Bayrak, M.B., Yılmaz, A., Dik, A. (2012). Açıklamalı Yönetim Zamandizini 1919-1928. C. 1, Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Kocaman H. ve Ceylan M. (2016). Türkiye Cumhuriyetinin İlk Muhalefet Fırkası: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası. Yasama Dergisi, 34, 5-23.
• Koç, N. (2013). Şeyh Sait Ayaklanması. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8 (2), 153-166.
• Koç, Y. (2011). Şeyh Sait Ayaklanmasında İngiliz Parmağı. Aydınlık Gazetesi, (29.8.2011), http://www.yildirimkoc.com.tr/usrfile/1323460520a.pdf, Erişim Tarihi: 09.03.2019.
• Köçer, M. (2004). Ağrı İsyanı (1926-1930). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14 (2), 379-388.
• Lahdili, N. (2018). Sheikh Said Rebellion (1925): The Controversy betweenNationalist &Religious Motivations. International Journal of Humanities and Social Science Invention (IJHSSI). 7 (5), 13-19.
• Massicard E. (2009). The Repression of the Koçgiri Rebellion, 1920-1921, Violence de masse et Résistance - Réseau de recherche, [en ligne], publié le: 28 Septembre, 2009, https://www.sciencespo.fr/mass-violence-war-massacre-resistance/fr/document/repression-koa-giri-rebellion-1920-1921, Erişim Tarihi: 29.03.2019.
• Mumcu, U. (1991). Kürt-İslam Ayaklanması. Ankara: Tekin Yayınevi.
• Özsoy, M. H. (2007). 1919-1938 Doğu ve Güney Doğu Anadolu’da Çıkan İsyanların Siyasi, Sosyal ve İktisadi Sebepleri. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Öztoprak, F. (2013). Şeyh Said ve Ayaklanması. https://www.academia.edu/7982585/%C5%9EEYH_SA%C4%B0D_VE_AYAKLANMASI, Erişim Tarihi: 29.03.2019.
• Serenti (2012). Şeyh Sait Neden Ayaklandı, Sonuçları Ne Oldu? (27 Nisan 2012), http://www.serenti.org/seyh-sait-neden-ayaklandi-sonuclari-ne-oldu/, Erişim Tarihi: 28.03.2019.
• Sözbir, H. (2006). The Nature and Characteristics of the Major Kurdish Movements: An Analysis of the Kurdish Movements from the Bedirhan Rebellion (1847 to the Sheikh Said Rebellıon (1925). (Yüksek Lisans Tez Özeti), Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.
• Taşpınar, B. (2010). Hâkimiyet-i Milliye Gazetesinde Şeyh Sait Ayaklanması. Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• TBMM Başkanlığı (2019a). Takrir-i Sükun Kanunu. https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc003/kanuntbmmc003/kanuntbmmc00300578.pdf, Erişim Tarihi: 09.03.2019.
• TBMM Başkanlığı (2019b). İstiklal Mahkemeleri. Cilt: 1, https://www.tbmm.gov.tr/yayinlar/istiklal_mahkemesi/cilt1.pdf, Erişim Tarihi: 09.03.2019.
• Toker, M. (1998). Şeyh Sait ve İsyanı. İstanbul: Yenigün Yayınları, https://issuu.com/blackauge/docs/metin_toker_-___eyh_sait_ve___syan_, Erişim Tarihi: 29.03.2019.
• Yayman, H. (2011). Şark Meselesinden Demokratik Açılıma Türkiye’nin Kürt Sorunu Hafızası. Ankara: SETA Yayınları.
• Zeyrek, S. (2013). Milli Mücadele Sürecinde Türk-İngiliz Rekabeti Sorunu. Türkiyat Mecmuası, C. 23, 109-140.