Türk-İslam Eğitim Geleneğinde Öğretmen-Öğrenci İlişkilerinin Ahlaki Çerçevesi

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 1, 529 - 538, 27.01.2020

Mehmet Korkmaz

https://doi.org/10.33206/mjss.532977

Öz

Teknolojinin
baş döndürücü bir şekilde ilerlediği günümüzde neredeyse hemen her alanda,
yarının bugünden eskitildiği ve tüketildiği, her gün yeni sorunlarla
boğuşulduğu hızlı bir değişim ve dönüşüm süreci yaşamaktayız. Bu sorun
alanlarından birisi de hiç kuşkusuz eğitim alanıdır.  Bugün pek çok ülkede eğitim yatırımları
arttırılmakta, “aktif öğrenme”, “öğrenmeyi öğrenme”, “yapılandırmacılık”,
“teknoloji destekli eğitim” vb. yeni kavramlar tartışılmaktadır. Bütün bu
çabalara rağmen eğitimdeki nitelik sorunları da artarak devam etmektedir. Zira
bugün, genelde eğitim süreci, özelde ise öğretmen öğrenci ilişkileri, temel
değerlerin aktarıldığı ve içselleştirildiği varoluşsal bir ilişki biçimi
olmaktan çıkmış gözükmektedir. Dolayısıyla bugün eğitimle ilgili süreç ve
unsurların (program, amaç, yöntem, mekan, öğretmen-öğrenci vb.) niteliği,
değerliliği yeniden sorgulanmak durumundadır.

Bu
sorgulamada çağdaş fikirlere ihtiyaç olduğu kadar, uzun yıllar boyunca çeşitli
toplum ve devletleri etkilemiş, ancak günümüzde unutulmuş eski(meyen)
fikirlerin hatırlanmasına da ihtiyaç vardır. Bu konuda, geniş bir coğrafyada
etkili olmuş ve özellikle İslam toplumları üzerinde kalıcı izler bırakmış olan
Selçuklu ve Osmanlı ilim geleneğinde sayısız örnekler vardır.

Kaynaklarımız
sınırlı da olsa, Selçuklu ve Osmanlı ilim mahfillerinde öğretmen ve
öğrencilerin durumu, rolleri, öğretmen ve öğrenci ilişkilerinin ahlaki boyutu
konusunda fikir teatisinde bulunmak bugünün eğitimcilerine önemli katkılar
sağlayabilir. Bu çerçevede bu çalışmada İslam eğitim geleneğinde Öğretmen ve
öğrencilerin konumu ve rolleri hakkında özet bir bilgi verilecek daha sonra,
öğretmenler ve öğrenciler arasındaki ilişkilerin ahlaki boyutu üzerinde
durulacaktır. 

Literatür
analizine dayanan çalışmada, Türk-İslam geleneğindeki öncü şahsiyetlerden
Farabi, İbn Sina, Maverdi, Yusuf Has Hacib, Gazali, Mevlana, İbn Haldun,
Taşköprülü-zâde, Kınalı-zâde gibi alimlerin eserlerinden, onlar hakkında
yazılan eserlerden ve eğitim bilimi ile ilgili kaynaklardan yararlanılacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Türk-İslam Eğitim Geleneği, Eğitim Felsefesi, Öğretmen-Öğrenci İlişkileri

The Moral Frame of the Relationship between Teacher and Student in Turkish-Islamic Educational Tradition

Öz

Developments in science and technology have deeply affected the field of education as well as other areas. Owing to these developments, educational environments have been re-organized, new educational tools have been used, new learning and teaching theories and educational models have been tested, and some concepts such as “active learning”, “smart classroom,”, “technology supported education,” have been highlighted today. Despite all of these technological developments and trials, the problems of quality in educational process have been continued to be discussed. Again, relationship between teacher and student, their roles and responsibilities have gained a different dimension comparing with the past, the nature of these relationships and the erosion in the world of values placed on their bases have become one of the issues questioned frequently today. Thus, in this questioning, there is a need for recalling the ideas and values that have influenced various societies and states for a long time in history, but they have been forgotten in our day, indeed, they are not old as well as contemporary thoughts. There are numerous examples about this matter in Turkish-Islamic tradition which have been influential in a wide geographical area and left permanent signs particularly on Islamic societies. The situation of teachers and students, their roles, and the moral dimensions of relationship between teacher and student in the science tradition of Seljuks and Ottoman and discussing those ideas can provide a great contributions today’s educators. In this context, this article gives brief information about the position of teacher and student and their roles in the tradition of Islamic education, and then it emphasizes the moral dimensions of relationship between teachers and students.

Anahtar Kelimeler

Turkish-Islamic Education Tradition, Philosophy of Education, Teacher and Student Relationships

Kaynakça

• Akyürek, S. (2016), “Kabisi”, Klasik İslam Eğitimcileri, Ed. Köylü M. ve Koç A., İstanbul, (ss.125-158), Rağbet Yayınları.
• Akyüz, Y. (2012), Türk Eğitim Tarihi, Ankara, Pegem Akademi Yayınları.
• Aydın, M. Ş. (1998), Muhammet Şevki, "Eğitim Tarihi Araştırmaları Üzerine Notlar", Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, Kayseri, (ss.83-98).
• Aydın, M. Ş. (2001), “İslam Eğitim Geleneğinde Öğretmenlik”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 11, Kayseri, (59-71).
• Aydın, M. Ş. (2016), “İbn Cemaa” , Klasik İslam Eğitimcileri, Ed. M. Köylü ve Ahmet Koç, İstanbul, (ss.444-471), Rağbet Yayınları.
• Baltacı, C. (1976), XV-XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri, İstanbul, 1976, İrfan Matbaası.
• Çelebi, A. (1998), İslâm’da Eğitim-Öğretim Tarihi, çev. Ali Yardım, İstanbul, Damla yayınları.
• Çelikel, B. (2016), “Gazali”, Klasik İslam Eğitimcileri, Ed. Köylü M. ve Koç A., İstanbul, (ss.287-308). Rağbet Yayınları.
• Dağ, M.ve Öymen, R (1974), İslâm Eğitim Tarihi, Ankara, MEB Yayınları.
• Dam, H. (2016), “Farabi”, Klasik İslam Eğitimcileri, Ed. Köylü M. ve Koç A., İstanbul, (ss.38-97), Rağbet Yayınları.
• Dodurgalı, A. (2016), “İbn Sina”, Klasik İslam Eğitimcileri, Ed. Köylü M. ve Koç A., İstanbul, (ss. 209-211), Rağbet Yayınları.
• -Gazali, (1993), İhya-i Ulumu’d-Din, (Trc: Ali Arslan), İstanbul, Sentez Yayınları
• Er, H. (2016), “Kınalızade Ali Efendi”, Klasik İslam Eğitimcileri, Ed. Köylü M. ve Koç A., İstanbul, 2016, (ss.605-624). Rağbet Yayınları.
• Ez-Zernuci, B. (2011), Talim’ul Müteallim, Çev. Yavuz, Y. V., İstanbul, Feyiz yayınları.
• Hali, S.ve Rencüzoğulları S. (2017), “İslamiyet Öncesi Dönemde Türklerde Eğitim”, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Dergisi, Cilt 6, Sayı 17, (ss.425-437).
• Kaya, U. (2016), “Yusuf Has Hacip”, Klasik İslam Eğitimcileri, Ed. Köylü M. ve Koç A., İstanbul, (ss.256-286), Rağbet Yayınları.
• Korkmaz, M. (2016), “Taşköprülü zade”, Klasik İslam Eğitimcileri, Ed. Köylü M. ve Koç A., Rağbet Yayınları, İstanbul, (ss.55-604).
• Korkmaz, M. (2018), “Taşköprülü zade’ye Göre Öğretmenlik ve Öğrencilik Ahlakı” Manas Journal of Social Studies/Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 7 c.3, (ss. 297-318).
• Köylü, M. (2016), “İbn Haldun”, Klasik İslam Eğitimcileri, Ed. Köylü M. ve Koç A., Rağbet Yayınları, İstanbul, (ss.515-540).
• Özkan, S. (2008), Türk Eğitim Tarihi, Nobel Kitap Dağıtım, Ankara.
• Taşağıl, Ahmet, “Talas Savaşı”, DİA, cilt: 39; 2010, (s.501).
• Tetik, H. (2016), “Zernuci”, Klasik İslam Eğitimcileri, Ed. Köylü M. ve Koç A., Rağbet Yayınları, İstanbul, (ss. 319-321).
• Unan, F. (2005), “Klâsik Dönem Osmanlı Medreselerinde Eğitim Üzerine Yapılmış Çalışmalara Dair Bir Bibliyografya Denemesi”, Dîvân İlmî Araştırmalar Dergisi, Sayı 18 (İstanbul, 2005/1), ss.79-114, http://yunus.hacettepe.edu.tr/~unan/academicarticles.html ( 12 .09. 2018 tarihinde alındı.)
• Usta, M. (2016), “Mevlana”, Klasik İslam Eğitimcileri, Ed. Köylü M. ve Koç A., Rağbet Yayınları, İstanbul, 2016,İstanbul, 2016, (ss. 381-420).
• Ünalan, S. ve Öztürk, H. (2008), “İslamiyet’ten Önce Türkler’de Eğitim Ve Öğretim”, İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.13, C.2, (ss.89–109).