Kırgız Mutfak Kültüründe Kış Hazırlığı: Gıdalar, Kaplar ve Muhafaza Mekânları

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 1, 25 - 39, 25.01.2023

Arzu Kiyat

https://doi.org/10.33206/mjss.1168049

Öz

İnsanın yaşamını sürdürmesi için gerekli olan yeme eylemi ve alışkanlığı temel ihtiyaç olmasının yanı sıra kültürel bir yön de taşımaktadır. Her toplumun beslenme stili, yiyeceklerin pişirilmesi ve saklanma koşulları kendine has özelliklere sahiptir. Mutfak kültürü toplumdan topluma, bölgeden bölgeye farklılık göstermekte ve zamanla değişime uğramaktadır. Teknolojinin, yaşam koşullarının bu değişimde payı büyüktür. Uzun süre konargöçer bir halk olarak yaşam süren Kırgızlarda gıdaların saklanması ve çeşitli oluşu dikkat çekmektedir. Kırgızların mutfak kültürünün önemli bir unsuru olan kış hazırlıkları geleneğin ve günümüz teknolojisinin sentezinden meydana gelmektedir. Bu çalışmayla Kırgızların kış hazırlığını değerlendirmek ve ortaya koymak amaçlanmıştır. Kış hazırlığında kültürel devamlılık, geçmiş ve bugünün sentezi, geleneksel yaşantının izleri ve başka kültürlerin etkisi belirlenmiştir. Kış için hangi gıdaların hangi koşullarda hazırlandığı, ne şekilde muhafaza edildiği, hangi saklama yöntemlerinin kullanıldığı ve hangi aletlerin kullanıldığı sorularına cevap aranmıştır. Çalışma nitel bir çalışmadır. Çalışmanın verileri Kırgızistan’ın yedi bölgesinde görüşme ve gözlem yöntemi ile gerçekleştirilen alan araştırmasından ve literatürden elde edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kırgız mutfak kültürü, Yemek kültürü, Kış hazırlığı, Kaplar, Muhafaza mekânları.

Winter Preparation in Kyrgyz Cuisine: Foods, Containers and Storage Spaces

Öz

Eating habit is necessary for human life and has a cultural aspect as well as a basic need. Each society has its characteristics in terms of nutrition style, cooking, and storage conditions of food. Besides, cuisine differs from society to society, region to region, and it changes over time. Both technology and living conditions have a great effect on this change. The storage and variety of food of Kyrgyz people, who lived as nomad for a long time. Preparing for winter is an important element of Kyrgyz cuisine and includes the synthesis of tradition and today's technology. The present study aims to examine and identify winter preparation among the Kyrgyz people. Besides, it investigates the cultural continuity, the synthesis of the past and the present, the traces of traditional life, and the influence of other cultures in the winter preparation of the Kyrgyz people. The answers to the following questions were sought: Which foods were prepared for the winter and under what conditions? How were they stored? Which storage methods and which tools were used? The data of this qualitative study were collected in seven regions of Kyrgyzstan through interviews and observations as well as the literature review.

Anahtar Kelimeler

Kyrgyz cuisine culture, Food culture, winter preparation, Containers, Storage spaces

Kaynakça

• Akmataliyev, A., Kadırmambetova, A., Abduvaliyev, İ., Kasımgeldiyeva, M., Semyonova, C., Cayloobayev, B., İsabekova, A., Marazıkov, T., Musayev, S., Olcobayev, S., Osmonova C., Tolubayev, M., Şatmanov, S. ve Konurbayeva, R. (2015). Kırgız tilinin sözdügü, II. Tom. Bişkek: Avrasiya Press.
• Aktaş, E. (2016). “Dirse Han Oglı Bogaç Han Boyı”ndaki “göl gibi kımız sagdur-” ifadesi üzerine. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 16(1), 65-78.
• Alçay, Ü. A., Yalçın, S., Bostan, K. ve Dinçel, E. (2015). Orta Asya’dan Anadolu’ya kurutulmuş gıdalar. ABMYO, 40, 83-93.
• Assmann, J. (2015). Kültürel bellek. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Atalay, B. (1985). Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi I-II-III. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Beşirli, H. (2010). Yemek, kültür ve kimlik. Millî Folklor. 22(87). 159-169.
• Connerton, P. (2014) Toplumlar nasıl anımsar? İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Coşkun, H., Bayrak, A., Çakır, İ., Akoğlu, İ. T., Kıralan, M., İşleyen, F., ve Gölköy, B. (2008). Bolu ve çevresinde üretilen ve geleneksel bir süt ürünü olan keşin yapılışı. Dünya Gıda Dergisi, 13, 42-48.
• Goode, J. (2005). Yemek. Millî Folklor. 17(67). 172-176.
• Goody, J. (2013). Yemek, mutfak, sınıf (Çev: M. Günay Güran). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Gömeç, Y. S. (2016). Kök Türk Yazıtları ve Divanü Lûgat-it-Türk’te yiyecek ve içecekler. Türkiyat Mecmuası, 26(2), 187-195.
• Dıykanbayeva, M. (2017). Kırgızlarda “tört tülük” hayvanla ilgili inanış ve uygulamalar. Millî Folklor, 115, 133-140.
• Duğlat, M. H. (2006). Tarih-i Reşidî, (Çev. O. Karatay). İstanbul.
• Fırat, M. (2014). Yemeğin ideolojisi ya da ideolojinin yemeği: kimlik bağlamında yemek kültürü. Folklor/Edebiyat, 20(80), 129-140.
• Fischler, C. (1988). Food, self and identity. Social Science Information, 27, 275-293.
• Memiş, E. ve Ersoy, Y. (2007). Geleneksel gıda muhafaza yöntemleri. ICANAS-38. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi. 10-15.
• Mertol, H. ve Saygı, B. (2018). Kültürel bir değer olarak besin saklama. SETSCI. 3. 769-771.
• Ögel, B. (1982). Türk mutfağının gelişmesi ve Türk tarihi gelenekleri. Türk mutfağı sempozyumu bildirileri. 15-18. Ankara: Kültür Turizm Bakanlığı, Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.
• İnce, C., Gök, T., Samatova, G., Turganbayeva, N. ve İsakova, D. (2020). Kırgızistan’da gastronomi haritası. SAKTAD, 3(3), 360-382.
• Tegin, R. A. ve Gönülalan, Z. (2014). Bütün yönleriyle doğal fermente ürün, kımız. MANAS Journal of Engineering. 2(1). 23-34.
• Say, D., Çayır, M. S. ve Güzeler, N. (2020). Hatay Bölgesinde hammaddesi yoğurt olan süt ürünleri. Türk Tarım-Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 8(4), 882-888.
• Patır, B. ve Ateş, G. (2002). “Kurut”un mikrobiyolojik ve kimyasal bazı nitelikleri üzerine araştırmalar. Turkish Journal of Veterinary Animal Sciences, 26(4), 785-792.
• Yangılar, F., Oğuzhan, P. ve Çelik, P. (2013). Eşsiz bir içeceğimiz: kımız. EÜFBED, 6(1), 123-134.
• Yıldırım, D. K. ve Özyetkin, M. A. (2019). Memlûk-Kıpçak sahasındaki Türk mutfak kültürü ile ilgili sözvarlığı üzerine: kurutma ve saklama yöntemiyle oluşan yiyecekler. ASOS Journal, 95, 372-385.
• Yolcu, M. A. (2018). Nevşehir yöresinde ailelerin geleneksel kış hazırlıkları. Kültür Araştırmaları Dergisi, 1(1), 7-22.
• KK1: Nafisa Ormanova, 1975, Batken
• KK2: Nazgül Aytibek Kızı, 1995, Aksı/Calal-Abad
• KK3: Elmira Atiyeva, 1966, Capalak/Oş
• KK4: Miyaser Dooronkulova, 1966, Taş Kömür/Calal-Abad
• KK5: Aida Cusubaliyeva, 1974, Kara Balta/Çüy
• KK6: Kencegül Kasımaliyeva, 1973, Karakol/Issık Göl
• KK7: Nina Abdıramanova, 1946, At Başı/Narın
• KK8: Sabırbek Kıdırmışev, 1977, Ottuk Ayılı/Narın
• KK9: Baktıgül Cumanaliyeva, 1978, Keñeş Ayılı/Talas