Önemli Bir Urartu Kalesi: Pirabat

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 4, 1578 - 1599, 15.10.2024

Ali Kürşad Salın , Betül Nişancı

https://doi.org/10.33206/mjss.1559152

Öz

Çalışmamız, Ağrı iline bağlı Eleşkirt ilçesinin Pirabat köyünde yer alan Pirabat Kalesi’nin tarihi ve arkeolojik önemini araştırmaktadır. Geç Kalkolitik Çağdan itibaren yerleşim izleri barındıran Pirabat Kalesi, özellikle Urartu Krallığı döneminde bölgenin stratejik geçiş güzergahlarından birinde yer alması sebebiyle önem arz etmektedir. Kalenin bulunduğu coğrafya, Doğu Anadolu’da Urartu kültürünün yayılım alanı içinde kalmış ve Urartu Krallığı’nın askeri, kültürel ve dini etkilerini barındırmıştır. Pirabat Kalesindeki yüzey araştırması çalışmalarında İlk Tunç Çağ ve Orta Demir Çağ (Urartu) dönemine ait çok sayıda seramik örneği tespit edilmiştir. Ayrıca kalede birçok Urartu yazıtı tespit edilmiş ve bu yazıtların büyük bir kısmı Erzurum Müzesine götürülmüştür. Pirabat Kalesi günümüzde köy mezarlığı olarak kullanılmaktadır. Bu yüzden kalenin büyük bir tahribata uğradığını söylemek mümkündür. Pirabat kalesinde ilerleyen zamanlarda kazı çalışmalarının yapılması bölge tarihi adına önemli sonuçlar ortaya koyacaktır. Ancak köy mezarlığı olarak kullanılması kalede kazı yapılmasını güçleştirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ağrı, Eleşkirt, Urartu, Pirabat

Etik Beyan

“Önemli Bir Urartu Kalesi: Pirabat” başlıklı çalışmanın yazım sürecinde bilimsel kurallara, etik ve alıntı kurallarına uyulmuş; toplanan veriler üzerinde herhangi bir tahrifat yapılmamış ve bu çalışma herhangi başka bir akademik yayın ortamına değerlendirme için gönderilmemiştir.

An Important Urartian Castle: Pirabat

Öz

Our study investigates the historical and archaeological importance of Pirabat Castle located in Pirabat village of Pirabat village in Eleşkirt district of Ağrı province. Pirabat Castle, which has traces of settlement since the Late Chalcolithic Age, is important especially because it is located on one of the strategic transit routes of the region during the Urartian Kingdom. The geography where the fortress is located was within the spread area of Urartu culture in Eastern Anatolia and harboured the military, cultural and religious influences of the Urartu Kingdom. During the surveys conducted at Pirabat Fortress, many ceramic samples belonging to the Early Bronze Age and Middle Iron Age (Urartu) periods were found. In addition, many Urartian inscriptions were found in the castle and most of these inscriptions were taken to Erzurum Museum. Pirabat Castle is used as a village cemetery today. Therefore, it is possible to say that the castle has suffered a great destruction. Excavations in Pirabat castle in the future will reveal important results for the history of the region. However, its use as a village cemetery makes it difficult to excavate the castle.

Anahtar Kelimeler

Ağrı, Eleşkirt, Urartian, Pirabat

Kaynakça

• Belli, O. – Ceylan, A. (2000). 1998 yılı Anzaf kaleleri kazı ve onarım çalışmaları. 21. Kazı Sonuçları Toplantısı – I, 449-466.
• Başgelen, N. 1985, Doğu Anadolu’dan Demir çağına ait bazı yeni bulgular 1 kitabeler - kaya tünelleri. Arkeoloji ve Sanat 28-30, 15-18.
• Ceylan, A. (2015). Doğu Anadolu Araştırmaları-II Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır (2008-2014), Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Ceylan, A. (2017). Yeni bulgular ışığında Kuzeydoğu Anadolu’da Diauehi Krallığı ve Urartular. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 20, 517-568.
• Ceylan, A. ve Günaşdı, Y. (2018). Erzurum’un Eskiçağ Kaleleri, Erzurum. Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Ceylan, N. (2024 – Baskıda). Doğu Anadolu’nun var olan tarihi yollarından bir örnek: Tutak-Pirabat. Alpaslan Ceylan’a Armağan Kitabı, Yayın aşamasında.
• Çilingiroğlu, A. (1994). Urartu Tarihi. İzmir.
• Dinçol, A. M. (1989). Yeni Urartu yazıtları ve yazıt parçaları. AnAr 11, 137-142.
• Girgin, M. (1991). Eleşkirt Ovası ve çevresinin fiziki coğrafyası (Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Günaşdı, Y. ve Küçükyıldız, İ. (2021). 2019 yılı Ağrı ili, Eleşkirt ilçesi yüzey araştırması. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(1), 557-577.
• Günaşdı, Y. ve Küçükyıldız, İ. (2023). 2021 yılı Ağrı ili, Eleşkirt ilçesi yüzey araştırması. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 38(3), 477-488.
• Günaşdı, Y. ve Küçükyıldız, İ. (2024). 2022 yılı Eleşkirt ilçesi yüzey araştırması. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 39(3), 533-544.
• Koşay, H. Z. (1948). Karaz sondajı. Türk Tarih Kongresi III, 165-183.
• Koşay, H. Z. (1964). Pulur ve Güzelova (Erzurum araştırmaları). Atatürk Konferansları I, Ankara, 91-94.
• Koşay, H. Z. ve Turfan, K. (1959). Erzurum-Karaz kazısı raporu. Belleten XXIII(91), 349-413.
• Koşay, H. Z. ve Vary, H. (1964). Pulur kazısı, 1960 mevsimi çalışmaları raporu. Ankara.
• Koşay, H. Z. ve Vary, H. (1967). Güzelova kazısı. Ankara.
• König, F. W. (1955-57). Handbuch der chaldischen inschriften, archiv für orientforschung Herausgegeben von ernst weidner. Beiheft 8, Graz.
• Lehmann-Haupt, C. F. (1928-35). Corpus Inscriptionum Chaldicarum I-II. Leipzig.
• Luckenbill, D. D. (1926-27). Ancient records of Assyria and Babylonia I-II. Chicago.
• Marr, N. Y. (1921). Ani, la ville arménienne en ruines d’après les fouilles de 1892-1893, et de 1904-1917. Revue des Études Arméniennes 1, 395-410.
• Melikişvili, G. A. (1960). Urartskie klinoobraznye nadpisi. Moskova.
• Payne, M. R. (1996). Urartian inscriptions in Erzurum Museum. Prof. Dr. Afif Erzen’e Armağan, Anadolu Araştırmaları 14, 415-423.
• Payne, M. R. (2006). Urartu çivi yazılı belgeler kataloğu. İstanbul.
• Payne, M. R. – Ceylan, A. (2003). A new Urartian inscription from Ağrı – Pirabat. SMEA 45/2, 191-201
• Payne, M. R. – Ceylan, A. (2011). More inscribed Urartian stones from Erzurum Museum. SMEA 53, 189-194.
• Pehlivan, M. (1984). En eski çağlardan Urartu’nun yıkılışına kadar Erzurum ve çevresi (Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Erzurum.
• Pehlivan, M. (1991). Daya (e) ni /Diau (e) hi. Erzurum.
• Polat, E. – Kayserili, A. – Kaya, F. (2021). Ağrı ilinin kış turizm potansiyelinin analizi. Doğu Coğrafya Dergisi, 26/46, 81-96.
• Sagona, A. G. (1998). Social identity and religious rituel in the Kura-Araxes cultural complex: Some observations from Sos Höyük. Mediterranean Archaeology 11, 13-25.
• Sagona, A. G. (2000). Sos Höyük and the Erzurum region in late prehistory: A provisional chronology for Northeastern Anatolia Area. C. Marro and H. Hauptmann (ed). Anatolica XI Chronologies des Pays de Caucuses et de L’euphrate aux I ve III e Millenaries, 329-373.
• Sagona, A. G. ve Zimansky, P. (2015). Arkeolojik veriler ışığında Türkiye’nin en eski kültürleri: M.Ö. 1.000.000-550. İstanbul.
• Salvini, M. (2006). Urartu tarihi ve kültürü. İstanbul.
• Saraçoğlu, H. (1989). Doğu Anadolu bölgesi. İstanbul.
• Sayce, A. H. (1882). The cuneiform inscriptions of Van. JRAS 14: 377-732, (no. 1-57).
• Tarhan, M. T. (1978). M.Ö. XIII. yüzyılda Uruatri ve Nairi Konfederasyonları (Doçentlik Tezi). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İstanbul.
• Tarhan, M. T. – Sevin, V. (1975). Urartu tapınak kapıları ile anıtsal kaya nişleri arasındaki bağlantı. Belleten 39/155, 389-400.
• Teyfur, A. (1999). Eleşkirt ilçe merkezinin coğrafi etüdü (Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.