Ergenlerin Siber Zorbaliğa Karşi Duyarlilik Düzeylerini Belirlemek İçin Bir Ölçek Geliştirilmesi

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 1, 103 - 113, 15.01.2025

Mehmet Arif Özerbaş , Gulnur Ysmanova

https://doi.org/10.33206/mjss.1498801

Öz

Araştırmanın amacı, ergenlerin siber zorbalığa karşı duyarlılık düzeylerini belirlemek için geçerli ve güvenilir bir ölçek geliştirmektir. Araştırmanın örneklem grubunu devlet okullarında 2023-2024 eğitim öğretim yılında öğrenim gören 7, 8, 9, 10 ve 11.sınıflar (14-18 yaş arası) oluşturmaktadır. Ergenlerin siber zorbalığa karşı duyarlılık düzeylerini belirleyen ölçek geliştirme analizleri için iki örneklem gruptan toplam 451 öğrenciden veriler toplanmıştır. İlk örneklem grubu için 281 öğrenciden veriler toplanarak Açımlayıcı Faktör Analizi ve Güvenirlilik Analizleri yapılmıştır. Üç hafta aralıkla ikinci örneklem gruptan veriler taplanarak Doğrulayıcı Faktör Analizi yapılmıştır. Doğrulayıcı Faktör Analizi için 16 maddeli taslak ölçek ile 170 öğrenciden veriler toplanmıştır. Açımlayıcı Faktör Analizi sonucunda siber zorbalığa karşı duyarlılık ölçeği «Savunma» «Etik» ve «Farkındalık» olmak üzere üç alt boyut altında toplandığı belirlenmiştir. Ölçekte yer alan maddelerin faktör yükleri .47 ile .80 arasında değiştiği saptanmıştır. Ölçeğin güvenirlilik analizi sonucunda toplam Cronbach’s Alpha katsayısı .73 olarak belirlenmiş ve oldukça gövenilir sonucu elde edilmiştir. Doğrulayıcı Faktör Analizi sonucunda 2 değeri 181.98 olarak, serbestlik derecesi 98 olarak bulunmuştur. 2/sd oranı 1.86 olarak, uyum indeksi RMSEA: 0.05 olarak bulunmuş ve yüksek düzeyde uyumu görtermiştir. Diğer uyum indeksleri olan CFI: 0.92, GFI: 0.93, AGFI: 0.90, IFI: 0.92, TLI: 0.90 olarak bulunmuş ve kabul edilebilir sınırlar içinde olduğu saptanmıştır. Dolayısıyla bu araştırmada elde edilen bulgular sonucunda «Siber Zorbalığa Karşı Duyarlılık» Ölçeğinin, ergenlerin siber zorbalığa karşı duyarlılık düzeylerini belirleyen geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğunu ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

ölçek geliştirme, siber zorbalık, siber zorbalığa karşı duyarlılık, ölçek, güvenilirlik, geçerlilik

Etik Beyan

“Ergenlerin Siber Zorbalığa Karşı Duyarlılık Düzeylerini Belirlemek İçin Bir Ölçek Geliştirilmesi” başlıklı çalışmanın yazım sürecinde bilimsel kurallara, etik ve alıntı kurallarına uyulmuş; toplanan veriler üzerinde herhangi bir tahrifat yapılmamış ve bu çalışma herhangi başka bir akademik yayın ortamına değerlendirme için gönderilmemiştir. Gerekli olan etik kurul izinleri Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Kurulu’nun 31 Mayıs 2024 tarih ve 2024_9 sayılı toplantısında alınmıştır.

Proje Numarası

7

Өспүрүмдөрдүн Кибер Зомбулукка Каршы Сезгичтик Деңгээлдерин Аныктоочу Шкаласын Иштеп Чыгуу

Öz

Изилдөөнүн максаты өспүрүмдөрдүн кибер зомбулукка каршы сезгичтик деңгээлин аныктоо үчүн жарактуу жана ишенимдүү шкала иштеп чыгуу болуп саналат. Изилдөөнүн фокус-группасын 2023-2024-окуу жылында Бишкек шаарында мамлекеттик мектептердин 7, 8, 9, 10 жана 11-класстарында билим алган 451 окуучу түзгөн. Өспүрүмдөрдүн кибер зомбулукка каршы сезгичтик деңгээлин аныктоочу шкала иштеп чыгуу үчүн эки фокус группадан маалымат топтолгон. Биринчи фокус-группаны түзгөн 281 окуучудан алынган маалыматтар боюнча ачыктоочу фактордук анализ жана ички ырааттуулук анализи жасалган. Үч жумадан кийин экинчи фокус-группадан маалымат чогултулуп, тастыктоочу фактордук анализи жасалган. 16 пункттан турган шкала боюнча тастыктоочу фактордук анализи үчүн 170 окуучудан маалымат чогултулган. Ачыктоочу фактордук анализдин жыйынтыгында “Кибер зомбулукка каршы сезгичтик” шкаласында орун алган пункттар “Коргонуу”, “Адеп” жана “Маалыматтуулук” болуп 3 көмөкчү группага бөлүнгөн. Пункттардын фактордук жүктөрү .47 менен .80 арасында өзгөрөөрү аныкталган. Ал эми ишенимдүүлүк анализинин натыйжасында жалпы шкаланын ишенимдүүлүк деңгээли .73 болуп табылган. Тастыктоочу фактордук анализинин натыйжасында Хи-квадратынын (2) мааниси 181.98, ал эми эркиндик деңгээли (df) 98 болуп табылган. Хи-квадраты/эркиндик деңгээли 1.86 болуп аныкталып, эң сонун болгон көрсөткүчтү көрсөткөн. Шкаланын ылайыктуулук индекстери RMSEA:0.05 болуп эң сонун ылайыктуулук коэффициенттин, калган ылайыктуулук индекстери CFI:0.92, GFI:0.93, AGFI:0.90, IFI:0.92, TLI:0.90 түзүп, жакшы деңгээлдеги ылайыктуулукту көрсөткөн. Жасалган анализдердин жыйынтыгына таянып, иштелип чыккан шкала- өспүрүмдөрдүн кибер зомбулукка каршы сезгичтик деңгээлдерин аныктоодо колдонулуучу ишенимдүү жана жарактуу курал катары колдонула аларын айта алабыз.

Anahtar Kelimeler

шкала, шкала иштеп чыгуу, ишенимдүүлүк, валиддүүлүк, кибер зомбулук, кибер зомбулукка каршы сезгичтик

Etik Beyan

Өспүрүмдөрдүн Кибер Зомбулукка Каршы Сезгичтик Деңгээлдерин Аныктоочу Шкаласын Иштеп Чыгуу аттуу изилдөө ишин жазуу процессинде илимий эрежелер, этика эрежелери жана цитата эрежелери сакталган. Чогултулган маалыматтар бурмаланган эмес, изилдөө жарыялоо үчүн башка академиялык басылмаларга жөнөтүлгөн эмес. Керектүү этикалык уруксат - Кыргыз-Түрк Манас Университети кеңешинин 31 Май 2024 тарых жана 2024_9 номурлуу чогулушунда алынган.

Proje Numarası

7

Developing a Scale to Measure Adolescents' Level of Sensitivity to Cyberbullying

Öz

The study aims to develop a valid and reliable scale to determine adolescents' level of sensitivity to cyberbullying. The group under study consists of 7th, 8th, 9th, 10th, and 11th graders studying in public schools in the 2023-2024 academic year. Data were collected from a total of 451 students from 2 sample groups for the scale development analyses determining the sensitivity levels of adolescents to cyberbullying. For the first sample group, data were collected from 281 students, and Exploratory Factor Analysis and Reliability Analyses were conducted. At three-week intervals, data were collected from the second sample group and Confirmatory Factor Analysis was performed. For Confirmatory Factor Analysis, data were collected from 170 students with a 16-item draft scale. As a result of the Exploratory Factor Analysis, it was determined that the scale of sensitivity to cyberbullying was grouped under three sub-dimensions: "Defense", "Ethics" and "Awareness". The factor loadings of the items in the scale were found to vary between .47 and .80. As a result of the reliability analysis of the scale, the total Cronbach's Alpha coefficient was determined as .73. As a result of the Confirmatory Factor Analysis, the c2 value was 181.98 and the degree of freedom was 98. The c2/sd ratio was found to be 1.86 and the fit index was found to be RMSEA:0.05, indicating a high level of fit. Other fit indices CFI:0.92, GFI:0.93, AGFI:0.90, IFI:0.92, and TLI:0.90 were found to be within acceptable limits. Therefore, as a result of the findings obtained in this study, it was revealed that the scale of sensitivity to cyberbullying is a valid and reliable measurement tool that determines adolescents' level of sensitivity to cyberbullying.

Anahtar Kelimeler

Scale, Scale Development, Reliability, Validity, Cyberbullying, Sensitivity to Cyberbullying

Proje Numarası

7

Kaynakça

• Bryman, A., & Cramer, D. (2002). Quantitative Data Analysis with SPSS for Windows. A Guide for Social Scientists. New York: Routledge. ISBN: 9780203498187.
• Büyüköztürk, Ş. (2023). Veri analizi el kitabı. Ankara: Pegem Akademi. ISBN 978-975-6802-74-8.
• Ercan, İ., & Kan, İ. (2004). Ölçeklerde güvenirlik ve geçerlik. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 30(3), 211 - 216. https://dergipark.org.tr/tr/pub/uutfd/issue/35255/391149.
• Erkuş, A. (2022). Psikolojide ölçme ve ölçek geliştirme-I . Ankara: Pegem Akademi. ISBN 978-605-364-311-1.
• Everitt, B. (1975). Multivariate analysis: the need for data, and other problems. British Journal of Psychiatry, 126, 237-240. DOI: 10.1192/bjp.126.3.237.
• Gouws, E., Kruger, N., & Burger, S. (2003). The Adolescent. Johannesburg: Heinemann. ISBN-13: 9781868538522.
• Güvendir, M., & Özkan, Y. (2024). Tüm yönleriyle ölçek geliştirme süreci. Ankara: Pegem Akademi. ISBN 978 625 6357 00 6.
• Hinduja, S., & Patchin , J. (2008). Cyberbullying: An exploratory analysis of factors related to offending and victimization. . Deviant Behavior, 29(2), 129–156. https://doi.org/10.1080/01639620701457816.
• Howard, M. (2016). A review of exploratory factor analysis (EFA) decisions and overview of current practices: what we are doing and how can we ımprove. International Journal of Human-Computer Interaction, 32(1), 51-62. DOI:10.1080/10447318.2015.1087664.
• Hu, L.-t., & Bentler, P. (1999). Cutoff criteria for fit indexes in covariance structure analysis: Conventional criteria versus new alternatives. Structural Equation Modeling, 6(1), 1–55. https://doi.org/10.1080/10705519909540118.
• Kaiser, H., & Rice, J. (1974). Little Jiffy, Mark IV. Educational and Psychological Measurement, 34(1), 111-117. https://doi.org/10.1177/001316447403400115.
• Kline, R. (2013). Exploratory and Confirmatory Factor Analysis, Y. Petscher ve C. Schatsschne ider, (Ed.), Applied quantitative analysis in the social sciences ичинде (171-207). New York: Routledge. ISBN 9780203108550.
• Kulaksızoğlu, A. (2009). Ergenlik Psikolojisi (11. Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Kuzgun, Y. (2002). Rehberlik ve psikolojik danışma. Ankara: ÖSYM Yayınları.
• McLouglin, L., Spears, B., & Taddeo, C. (2018). McLoughlin, L., Spears, B., Taddeo, C. (2018). The importance of social connection for cybervictims: how connectedness and technology could promote mental health and wellbeing in young people. İnternational Journal of Emotional Education, 5-24 5(1). Ulaşım adresi https://eric.ed.gov/?id=EJ1177668.
• Mitalipov, K. M. (2018). Öspürüm kuraktagı baldardın psihologiyalık özgöçölüktörü. Izvestiya vuzov Kırgızstana, 138-139 [Миталипов, К. М. (2018). Өспүрүм курактагы балдардын психологиялык өзгөчөлүктөрү. Известия вузов Кыргызстана, 138-139].
• Muthén, L., & Muthén, B. (2002). How to Use a Monte Carlo Study to Decide on Sample Size and Determine Power. Structural Equation Modeling, 9, 599-620. https://doi.org/10.1207/S15328007SEM0904_8.
• Özdamar, K. (1999). Paket programlar ile istatistiksel veri analizi . Eskişehir: Kaan Kitapevi.
• Şencan, H. (2005). Sosyal ve davranışsal ölçümlerde güvenirlirlikk ve geçerlilik. Seçkin Yayıncılık.
• Smith, P., Mahdavi, J., Carvalho, M., Fisher, S., Russell, S., & Tippett, N. (2008). Cyberbullying: its nature and impact in secondary school pupils. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 49(4), 376-385. https://doi.org/10.1111/j.1469-7610.2007.01846.x.
• Steinberg, L. (2020). Adolescence 12edition. New York: McGraw-Hill Education. ISBN 1260058891. Ulaşım adresi https://www.mheducation.com/unitas/highered/sample-chapters/9781260058895.pdf.
• Tabachnick, B., & Fidell, L. (2013). Using Multivariate Statistics (6 edition). Pearson Education. ISBN 9780205849574.
• Tavşancıl, E. (2005). Tutumların ölçülmesi ve SPSS ile veri analizi. Ankara: Nobel.
• Tavşancıl, E. (2005). Tutumların ölçülmesi ve SPSS ile veri analizi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık. ISBN978-605-133-740-1.
• Yiğit, M., & Seferoğlu, S. (2017). Siber zorbalıkla ilişkili faktörler ve olası çözüm önerileri üzerinde bir inceleme. ne Journal of Technology Addiction & Cyberbullying , 4(2), 13-49. Ulaşım adresi https://dergipark.org.tr/tr/pub/ojtac/issue/33736/350465.