Türkiye’de Covid-19 Öncesi ve Sonrası Döviz Kuru ile Borsa Arasındaki Nedensellik İlişkisi

Yıl 2023, , 160 - 182, 30.12.2023

Can Bekaroğlu , Muhammed Talha Şen

https://doi.org/10.57082/mpsr.1284568

Öz

Bu çalışmada, Türkiye’de döviz kurları ile hisse senedi piyasaları arasındaki nedensellik ilişkisi ve COVID-19 gibi olağandışı durumların bu ilişki dinamikleri üzerindeki etkisi araştırılmaktadır. Döviz olarak Dolar ve Euro kurları ile, Bist100, Hizmet, Sanayi, Mali ve Teknoloji sektör endekslerinin Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB)’den temin edilen 2019:01-2020:12 dönemindeki haftalık verilerinden hesaplanan logaritmik getiri oranı serileri kullanılmıştır. İlk olarak Chov Testiyle yapısal kırılmanın varlığı tespit edilerek 27.03.2020 öncesi ve sonrası dönemin yapısal olarak birbirinden farklı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bunun üzerine, COVID -19 pandemisi sonrası dönemi temsilen bir kukla da dahil edilerek yapılan regresyon analizinde, Dolar ve Euro ile borsa endeksleri arasında negatif bir ilişki olduğu, COVID-19 değişkeninin ise borsa endeksleri üzerinde anlamlı fakat küçük pozitif bir etkiye sahip olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Granger nedensellik testi ise, COVID-19 öncesi dönemde, yalnızca borsa endekslerinden döviz kurlarına doğru bir nedensellik ilişkisi bulurken, COVID-19 sonrası dönemde, Dolar’dan Bist100 ve Mali sektör endeksine doğru bir nedenselliğin ortaya çıktığı sonucuna ulaşmıştır. Kısacası COVID-19 gibi olağanüstü dönemlerde ortaya çıkan ekonomik etkilerden dolayı nedenselliğin yönünün kısmen de olsa değiştiğini ve döviz kurlarındaki değişimlerin hisse senedi getirilerindeki değişimlerin nedeni haline geldiğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Döviz Kuru, Hisse Senedi Getirileri, Covid-19

The Causality Relationship Between the Exchange Rate and the Stock Exchange Before and After Covid-19 in Turkey

Öz

This study investigates whether there is a structural change in the causal relationship between Turkish stock markets and exchange rates in the pre- and post-Covid-19 periods. The causality relationship has gained ever more prominence given the intervention of the state in the foreign exchange markets, which is a much-debated issue. For this purpose, the weekly data of the Bist100, Service, Industry, Financial, and Technology sector indices for the period 2019:01-2020:12 obtained from the TCMB were used. Firstly, the logarithmic returns of the series were calculated, and ADF and PP unit root tests were performed. It was concluded that they were stationary at the root level. Afterwards, a Granger causality test was conducted, concluding that while there was a causal relationship only from stock market indices to exchange rates in the pre-Covid-19 period, a causality relationship from the dollar to the Bist100 and the Financial Sector Index has also emerged in the post-Covid-19 period, demonstrating that state intervention can be effective. Although our findings reveal that the portfolio balance approach dominates in general, post-covid government interventions show that the traditional approach can also be valid. Exchange rates and stocks appear to move in opposite directions and the causality from stocks to exchange rates is more dominant and the correlation coefficients are negative, which is an expected result for Turkey, where exchange rates and the stock market are seen as substitute investment instruments.

Anahtar Kelimeler

Exchange Rate, Return on Stock Market, Covid-19, Granger Causality

Kaynakça

• Abdalla, I. S. & Murinde, V. (1997). Exchange rate and stock price interactions in emerging financial markets: evidence on India, Korea, Pakistan and the Philippines. Applied financial economics, 7(1), 25-35.
• Agarwal, R. (1981). Exchange rate and stock prices: A study of US capital markets under floating exchange rate. Akron Business and Economics Review, 12(2), 7-12.
• Akbar, M., Iqbal, F., & Noor, F. (2019). Bayesian analysis of dynamic linkages among gold price, stock prices, exchange rate and interest rate in Pakistan. Resources Policy, 62, 154-164.
• Akdağ, S. & Yıldırım, H. (2019). Dolar kuru ile seçilmiş bist sektör endeksleri arasindaki ilişki: Asimetrik nedensellik analizi. Akademik Hassasiyetler, 6(12), 409-425.
• Akdoğu, S. K., & Birkan, A. O. (2016). Interaction between stock prices and exchange rate in emerging market economies. Research in World Economy, 7(1), 80-94.
• Aktaş, M. & Akdağ, S. (2013). Türkiye’de ekonomik faktörlerin hisse senedi fiyatlari ile ilişkilerinin araştirilmasi. International Journal of Social Science Research, 2(1), 50-67.
• Aliyu, S. U. R. (2009). Stock Prices and Exchange Rate Interactions in Nigeria: A Maiden Intra-Global Financial Crisis Investigation. IUP Journal of Financial Economics, 2009, 7-23.
• Altınöz, B., & Umut, A. (2022). Döviz Kuru ve Petrol Fiyatlarındaki Dalgalanmaların Hisse Senedi Getirileri İle İlişkisi: Borsa İstanbul Sektör Endeksleri İçin Bir Uygulama. İstanbul İktisat Dergisi, 72(1), 385-405.
• Altunöz, U. (2016). Döviz kuru ile hisse senedi fiyatlari arasindaki ilişkinin ampirik analizi: Gelişen ülkeler örneği. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 12(12), 663-671.
• Aydemir, O., & Demirhan, E. (2009). The relationship between stock prices and exchange rates: Evidence from Turkey. International research journal of finance and economics, 23(2), 207-215.
• Aydin, M. (2017). Gelişmekte Olan Ülkelerde Borsa ile Döviz Kurları Arasındaki İlişki: Simetrik ve Asimetrik Nedensellik Analizi. Ekonometri ve Istatistik Dergisi, (27), 1-15.
• Ayvaz, Ö. (2006). Döviz kuru ve hisse senetleri fiyatlari arasindaki nedensellik ilişkisi. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(2), 1-14.
• Bahmani-Oskooee, M., & Sohrabian, A. (1992). Stock prices and the effective exchange rate of the dollar. Applied economics, 24(4), 459-464.
• Balı, S. & Cinel, M. (2011). Altın Fiyatlarının İMKB 100 Endeksine Etkisi ve Bu Etkinin Ölçümlenmesi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 25(3-4), 45-63.
• Belen, M., & Karamelikli, H. (2016). Türkiye’de hisse senedi getirileri ile döviz kuru arasındaki ilişkinin incelenmesi: ARDL yaklaşımı. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 45(1), 34-42.
• Benli, Y. K. (2015). Döviz Kuru ile Borsa İstanbul 100 ve Sektör Endeksleri Arasındaki İlişkinin Ampirik Analizi Empirical Analysis of the Realationship Between Ex-Change Rate And İstanbul Stock Exchange 100 and Sector Indexes. UHBAB, 2015, 55.
• Boyacıoğlu, M. A., & Çürük, D. (2016). Döviz kuru değişimlerinin hisse senedi getirisine etkisi: Borsa İstanbul 100 endeksi üzerine bir uygulama. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (70), 143-156.
• Büberkökü, Ö. (2013). The Relationship Between Stock Prices And Exchange Rates: Evidence From Developed And Developıng Countries. The ISE Review, 13(52), 1-16.
• Cengiz, Ç. (2018). Döviz Kurunun Belirlenmesine Yönelik Teorik Yaklaşimlar. Sakarya İktisat Dergisi, 7(4), 1-17.
• Ceylan, S. & Şahin, B. Y. (2015). Hisse senedi fiyatları ve döviz kuru ilişkisi. The Journal of Academic Social Science Studies, 37, 399-408.
• Chow, G.C. (1960). Tests of Equality between Sets of Coefficients in Two Linear Regressions. Econometrica, 28, 591-605.
• Coskun, Y., & Umit, O. (2016). Türkiye’De Hisse Senedi Ile Döviz, Mevduat, Altın, Konut Piyasaları Arasındaki Eşbütünleşme İlişkilerinin Analizi. Business and Economics Research Journal, 7(1), 47-69.
• Dağlı, H. & Ayaydın, H. (2012). Gelişen piyasalarda hisse senedi getirisini etkileyen makroekonomik değişkenler üzerine bir inceleme: Panel veri analizi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 26(3-4), 45-65..
• Dickey, D. A., & Fuller, W. A. (1981). Likelihood ratio statistics for autoregressive time series with a unit root. Econometrica: journal of the Econometric Society, 1981, 1057-1072.
• Diebold, F. X. (2007). Elements of Forecasting (PDF) (4th ed.). Thomson South-Western. pp. 230–231. ISBN 978-0324359046.
• Dizdarlar, H. I., & Derindere, S. (2008). Hisse senedi endeksini etkileyen faktörler: İMKB 100 endeksini etkileyen makro ekonomik göstergeler üzerine bir araştırma. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi İşletme İktisadı Enstitüsü Dergisi, 19(61), 113-124.
• Doğru, B. & Recepoğlu, M. (2013). Türkiye’de Hisse Senedi Fiyatları ve Döviz Kuru Arasında Doğrusal Olmayan Eş Bütünleşme İlişkisi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2013, 17-34.
• Durgun, F., & Temurlenk, M. (2021). Türkiye’de Döviz ve Hisse Senedi Getirileri Arasındaki İlişki: MS-VAR Yaklaşımı. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 35(2), 551-576.
• Durmuş, S., Yılmaz, T., & Şahin, D. (2019). Makro ekonomik göstergelerin endeks getirileri üzerindeki etkisi: BİST örneği. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(16), 870-886.
• Elmas, B. & Esen, Ö. (2010, 4-5 Ekim). Hisse Senedi Fiyatları ile Döviz Kuru Arasındaki Dinamik İlişkinin Belirlenmesi; Avrasya Örneği. International Conference on Eurasian Economies’ te sunulmuş bildiri, İstanbul, Türkiye.
• Elmas, B., & Esen, Ö. (2011). Hisse senedi fiyatları ile döviz kuru arasındaki dinamik ilişkinin belirlenmesi; farklı ülke piyasaları için bir araştırma. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (52), 153-170.
• Erbaykal, E., & Okuyan, H. A. (2007). Hisse senedi fiyatları ile döviz kuru ilişkisi: Gelişmekte olan ülkeler üzerine ampirik bir uygulama. BDDK Bankacılık ve Finansal Piyasalar Dergisi, 1(1), 77-89.
• Ersin, Ö. Ö., Tuğçe, A., & Kıyak, Ö. (2022). Covid-19 Pandemi Döneminde Vaka Sayıları, Döviz Kuru ve VIX Endeksinin Gelişmekte Olan Piyasalar Üzerindeki Etkisi: Bist100 Endeksi Üzerine Bir Analiz. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 23(COVID-19 ÖZEL SAYISI), 221-242.
• Eyüboğlu, S., & Eyüboğlu, K. (2018). Borsa İstanbul sektör endeksleri ile döviz kurları arasındaki ilişkilerin incelenmesi: ARDL modeli. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(1), 8-28.
• Fattah, A., & Kocabıyık, T. (2020). Makroekonomik Değişkenlerin Borsa Endeksleri Üzerine Etkisi: Türkiye ve ABD Karşılaştırılması. Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 12(22), 116-151.
• Fauziah, F.& Moeljadi, M., & Ratnawaki, K. (2015). “Dynamic relationship between exchange rates and stock prices in Asia, 2009-2013”. Journal of Economics Finance and Accounting, 2(1), 124-134.
• Ghazali, M. F., Ismail, W., Yasoa, M. R., & Lajuni, N. (2008). Bivariate causality between exchange rates and stock prices in Malaysia. The International Journal of Business and Finance Research, 2(1), 53-59.
• Granger, C. W. (1969). Investigating causal relations by econometric models and cross-spectral methods. Econometrica: journal of the Econometric Society, 37(3), 424-438.
• İşcan, E. (2011). Döviz Kurları ve Hisse Senedi Piyasası Arasındaki Etkileşim. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 10(35), 237-251.
• Kapusuzoğlu, A. & İbicioğlu, M. (2010). Döviz kuru ile hisse senedi fiyatları arasındaki ilişkinin analizi: Türkiye uygulaması. Muhasebe Bilimi Dünyası, 12(4), 135-153.
• Kassouri, Y., & Altıntaş, H., (2020). Threshold cointegration, nonlinearity, and frequency domain causality relationship between stock price and Turkish Lira. Research in International Business and Finance, 52, 1– 18. Kayral, İ. E. (2020). BİST şehir endeksleri ile döviz kurları arasındaki ilişkinin incelenmesi: bir ARDL sınır testi uygulaması. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (6), 272-284.
• Kendirli, S. & Çankaya, M. (2016). Dolar kuru’nun borsa istanbul-30 endeksi üzerindeki etkisi ve aralarındaki nedensellik ilişkisinin incelenmesi. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(2), 307-324.
• Kılıç, E. & Uçaktürk, M. (2020). Alternatif Yatırım Araçlarının Menkul Kıymetler Borsası ile İletişimi. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (21), 499-518.
• Koy, A. & Ersoy, H. (2016). Euro ve ABD Doları Kurları ile Pay Senedi Endeksleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: Borsa İstanbul Verileri Üzerine Ampirik Bir Çalışma (Examining the Relationship between Euro/TL, USD/TL and Equity Indexes: An Empirical Study on Borsa İstanbul). Journal of Finance & Banking Studies, 5(2), 21-36.
• Kumar, S. (2019). Asymmetric impact of oil prices on exchange rate and stock prices. The Quarterly Review of Economics and Finance, 72, 41-51.
• Kutty, G. (2010). The relationship between exchange rates and stock prices: the case of Mexico. North American Journal of Finance and Banking Research, 4(4), 1-12.
• Liang, C. C., Lin, J. B., & Hsu, H. C. (2013). Reexamining the relationships between stock prices and exchange rates in ASEAN-5 using panel Granger causality approach. Economic modelling, 32, 560-563.
• Li, Y., Sun, Y., & Chen, M. (2021). An evaluation of the impact of monetary easing policies in times of a pandemic. Frontiers in public health, 8, 627001.
• Luqman, R., & Kouser, R. (2019). Cointegration and Causality Between Stock Prices and Exchange Rates: Empirical Evidence from Developed & Developing Economies. International Transaction Journal of Engineering, Management, & Applied Sciences & Technologies, 10(7), 887-896.
• Mishra, A. K. (2004). Stock market and foreign exchange market in India: are they related?. South Asia Economic Journal, 5(2), 209-232.
• Muhammad, N., Rasheed, A., & Husain, F. (2002). Stock prices and exchange rates: Are they related? evidence from south asian countries [with comments]. The Pakistan Development Review, 535-550.
• Nath, G. C. & Samanta, G. P. (2003). Dynamic relation between exchange rate and stock prices: a case for India. In 39th Annual Conference paper of Indian Econometric Society also published in NSE News February.
• Nieh, C. C., & Lee, C. F. (2001). Dynamic relationship between stock prices and exchange rates for G-7 countries. The Quarterly Review of Economics and Finance, 41(4), 477-490.
• Nurmakhanova, M. (2019). Exchange Rate and Stock Prices Interactions in Kazakhstan. Eurasian Journal of Economics and Finance, 7(2), 19-31.
• Obben, J., Pech, A., & Shakur, S. (2006). Analysis of the relationship between the share market performance and exchange rates in New Zealand: A cointegrating VAR approach. New Zealand Economic Papers, 40(2), 147-180.
• Ögel, S. & Gökgöz, H. (2020). BİST 100 ve Katılım Endeksinin Faiz ve Döviz Kurlarıyla İlişkisinin Analizi. Maliye ve Finans Yazıları, (114), 353-374.
• Özmen, M. (2007). Farklı döviz kuru rejimleri altında hisse senetleri fiyatları ile döviz kurları arasındaki ilişkinin ekonometrik analizi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(1), 519-538.
• Pekkaya, M., & Bayramoğlu, M. F. (2008). Hisse senedi fiyatları ve döviz kuru arasındaki nedensellik ilişkisi: YTL/USD, İMKB 100 ve S&P 500 Üzerine Bir Uygulama. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (38), 163-176.
• Phillips, P. C. & Perron, P. (1988). Testing for a unit root in time series regression. Biometrika, 75(2), 335-346.
• Polat, M. (2018). Döviz Kurunun Hisse Senedi Fiyatına Etkisi: OECD Ülkelerinde Güncel Bir Yaklaşımla Panel Veri Analizi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 32(2), 211-230.
• Polat, M., & Kılıç, E. (2022). BRICS Ülkelerinde Döviz Kuru ve Borsa Arasındaki Getiri ve Volatilite Etkileşimi: VAR-EGARCH Modeli ile Bir Uygulama. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (49), 539-551.
• Rahman, M. L., & Uddin, J. (2009). Dynamic relationship between stock prices and exchange rates: Evidence from three South Asian countries. International Business Research, 2(2), 167-174.
• Sağlık Bakanlığı, Genel Koronavirüs Tablosu. https://covid19.saglik.gov.tr/TR-66935/genel-koronavirus-tablosu.html (Erişim Tarihi: 29.05.2023, 21:21).
• Sayılgan, G. & Süslü, C. (2011). Makroekonomik faktörlerin hisse senedi getirilerine etkisi: Türkiye ve gelişmekte olan piyasalar üzerine bir inceleme. BDDK Bankacılık ve Finansal Piyasalar Dergisi, 5(1), 73-96.
• Savaş, İ., & Can, İ. (2011). Euro-dolar paritesi ve reel döviz kuru'nun imkb 100 endeksi'ne etkisi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 6 (1), 323-339.
• Sertkaya, B. & Songur, M. (2021). Türkiye’de hisse senedi fiyatları ile reel döviz kuru arasındaki ilişki: Simetrik ve asimetrik nedensellik analizi. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(2), 396-412.
• Sevüktekin, M. & Çınar, M. (2017). Ekonometrik Zaman Serileri Analizi: Eviews Uygulamalı (Gözden Geçirilmiş 5. Baskı), Dora Yayıncılık, Bursa.
• Sizer, L. (2022). Alternatif yatırım araçları ile hisse senedi fiyatları arasındaki ilişkinin doğrusal olmayan eşbütünleşme analizi ile incelenmesi: Türkiye örneği. Yayınlanmamış doktora tezi. Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Stephanie Glen. "Chow Test: Definition & Examples" From StatisticsHowTo.com: Elementary Statistics for the rest of us! https://www.statisticshowto.com/chow-test/ (Erişim tarihi: 31.05.2023, 18:53).
• Tabak, B. M. (2006). The dynamic relationship between stock prices and exchange rates: Evidence for Brazil. International Journal of Theoretical and Applied Finance, 9(08), 1377-1396.
• Tekin, N., & Görmüş, Ş. Katılım 30 ve Bist100 Endekslerinin Banka Mevduat Faizleri ve Döviz Kuru ile İlişkisi: Kantil Regresyon Yöntemi. Uluslararası Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 8(1), 15-24.
• Temurlenk, M. S., & Lögün, A. (2021). BRICS Ülkelerinde Hisse Senetleri Fiyatları ve Döviz Kuru Arasındaki İlişki: Eşikli Eşbütünleşme ve Eşikli Granger Nedensellik. Journal of International Social Research, 14(78).
• Tian, G. G., & Ma, S. (2010). The relationship between stock returns and the foreign exchange rate: the ARDL approach. Journal of the Asia Pacific economy, 15(4), 490-508.
• Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Elektronik Veri Dağıtım Sistemi, Kurlar ve Piyasa Verileri. https://evds2.tcmb.gov.tr/ (Erişim tarihi: 25.03.2023)
• Uğur, A. & Bingöl, N. (2020). Hisse senedi ve döviz kuru ilişkisinin yönü: Türkiye üzerine bir araştırma. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(4), 624-636.
• Yılmaz, Ö. Ü. Y., & Çelik, S. (2022). BIST Hizmet Endeksi ile Döviz Kuru Arasındaki Nedensellik İlişkisi: ARDL Analizi. PROCEEDINGS BOOK, 728.
• Yılmaz, Y. (2022). Hisse Senedi Fiyatları ile Döviz Kuru ve Konut Fiyat Endeksi Arasındaki Nedensellik İlişkisi. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 13(1).
• Zhao, H. (2010). “Dynamic relationship between exchange rate and stock price: Evidence from China”. Research in International Business and Finance, 24(2), 103-112. Zia, Q. Z., & Rahman, Z. (2011). The causality between stock market and foreign exchange market of Pakistan. Interdisciplinary Journal of Contemporary Research in Business, 3(5), 906-919.