Beş Faktör Kişilik Özelliklerinin Rol Çatışması Üzerindeki Etkisi

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 1, 37 - 56, 30.06.2024

Serkan Berk Erden

https://doi.org/10.57082/mpsr.1484232

Öz

Bu çalışmada beş faktör kişilik özellikleri olan nevrotiklik, uyumluluk, gelişime açıklık, dışa dönüklük ve sorumluluk alt boyutlarının rol çatışması üzerindeki etkileri incelenmektedir. Araştırma amacı kapsamında Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi’nde görevli 280 kadın akademisyenden anket tekniği ile veriler toplanmıştır. Uç değerlerin kontrol edilmesiyle 10 adet anket formu araştırma kapsamından çıkartılarak analizlere devam edilmiştir. Elde edilen veri seti IBM SPSS Statistics 22 programı kullanılarak yapısal geçerlilik ve güvenilirlik testleri yapıldıktan sonra hipotezlerin kabul ve ret durumlarının belirlenmesi için korelasyon analizi, regresyon analizi ve tek yönlü varyans analizi (ANOVA) gerçekleştirilmiştir. Analizler sonucunda anlamlı bulgular elde edilmiştir. Araştırma bulgularına göre kadın akademisyenlerin beş faktör kişilik özelliklerinden olan nevrotiklik ve dışa dönüklük alt boyutlarının rol çatışması üzerinde anlamlı bir etkiye sahip olduğu ve rol çatışmasının çocuk sayısına göre anlamlı düzeyde farklılaştığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Beş Faktör Kişilik Özellikleri, Rol Çatışması, Kadın Akademisyenler

Kaynakça

• Alay, H., & Şimşek, Z. (2022). Rol Çatışması ve Rol Belirsizliğinin İş Yükü Fazlalığı Algısı Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi. İstanbul Esenyurt Üniversitesi İşletme ve Yönetim Bilimleri Fakültesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2(1), 49-62.
• Allport, G. W. (1937). Personality: A Psychological Interpretation. Arda, B., & Kanten, P. (2023). A Qualitative Research on the Determination of Toxic Personality Traits. Istanbul Management Journal (94), 28-36.
• Aydoğmuş, C. , Ergeneli, A., & Camgöz, S. M. (2015). The Role of Psychological Empowerment on the Relationship Between Personality and Job Satisfaction. Research Journal of Business and Management, 2(3), 251-276.
• Bacharach, S., & Bamberger, P. (1992). Causal Models of Role Stressor Antecedents and Consequences: The Importance of Occupational Differences. Journal of Vocational Behavior, 41(1), 13-34.
• Balcı, S., & Ahi, B. (2016). SPSS Kullanma Kılavuzu: SPSS ile Adım Adım Veri Analizi. Anı Yayıncılık, Ankara. Başerer, D., & Başerer, Z. (2019). Akademisyenlerin Tükenmişlik ve Öz Yeterlik Düzeyleri. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 17(1), 1-19.
• Bayram, A., Demirtaş, Ö., & Karaca, M. (2019). Beş Faktör Kişilik Özelliklerinin İnsan Enerjisi Üzerindeki Etkisi: Bir Alan Araştırması. Anadolu Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 4-22.
• Behera, D. K., & Padhi, I. (1993). Role-Conflict of Working Mothers in Teaching Profession. Indian Anthropologist, 23(1), 7–19.
• Benet-Martinez, V., & John, O. P. (1998). Los Cinco Grandes Across Cultures and Ethnic Groups: Multitrait Multimethod Analyses of The Big Five in Spanish and English. Journal of Personality and Social Psychology, 75, 729-750.
• Block, J. (2010). The Five-Factor Framing of Personality and Beyond: Some Ruminations. Psychological Inquiry, 21(1), 2–25.
• Bono, J. E., Boles, T. L., Judge, T. A., & Lauver, K. J. (2002). The Role Of Personality in Task and Relationship Conflict. Journal of personality, 70(3), 311-344.
• Boz, M., Eşitti, B., & Özkan, Ç. (2021). Turist Rehberlerinin İş-Aile ve Aile-İş Çatışması, Kişilik Özellikleri ve Örgütsel Bağlılık Düzeyleri Arasındaki İlişkileri Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma. TroyAcademy, 6(2), 697-711.
• Brandstätter, H., & Opp, K.D. (2014). Personality Traits (‘Big Five’) and the Propensity to Political Protest: Alternative Models. Political Psychology 35(4), 515–37.
• Burger, J. M. (2006). Kişilik. İ. D. Ergüvan Sarıoğlu (çev.). Kaktüs Yayınları: İstanbul.
• Büyüköztürk, Ş. (2020). Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı: İstatistik, Araştırma Deseni, SPSS Uygulamaları ve Yorum. Pegem Akademi Yayıncılık: Ankara.
• Canales-Ronda, P. (2024). Relationship Marketing and the B2B Sales Force, Effects of Big Five Personality Traits. Journal of Relationship Marketing, 23(2), 76–93.
• Cervone, D., & Pervin, L. A. (2022). Personality: Theory and Research. John Wiley and Sons.
• Ceylan, A., & Ulutürk, Y. H. (2006). Rol Belirsizliği, Rol Çatışması, İş Tatmini ve Performans Arasındaki İlişkiler. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 7(1), 48-58.
• Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Üniversite Bilgi Yönetim Sistemi (2024). Personel İstatistikleri. https://ubys.comu.edu.tr/BIP/BusinessIntelligence/Officer/Academicians (Erişim Tarihi: 17.01.2024).
• Çarıkçı, İ., Kanten, S., & Kanten, P. (2010). Kişilik, Duygusal Zekâ ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışları Arasındaki İlişkileri Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (11), 41-65.
• Çetinceli, K., & Çarıkçı, İ. H. (2020). İş-Aile Çatışması Neden Ve Sonuçları: Kuramsal Bir Değerlendirme. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi(37), 174-192.
• Çiçek, İ., & Aslan, A. E. (2020). Kişilik ve Beş Faktör Kişilik Özellikleri: Kuramsal Bir Çerçeve. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 10(1), 137-147.
• Çuhadar, F. M. (2019). Akademisyenlerin Çatışma Nedenleri ve Sonuçları. Eğitim Yayınevi.
• Çukurçayır, S. (2021). Rol Belirsizliği, Rol Çatışması ve Tükenmişliğin Örgütsel Bağlılığa Etkisi: Ayakkabıcılık Sektöründe Faaliyet Gösteren Bir Aile Şirketinde Uygulama. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Esenyurt Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Doğan T. (2013). Beş Faktör Kişilik Özellikleri ve Öznel İyi Oluş. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 14(1), 56-64.
• Doğanay, A., Ataizi, M., Şimşek, A., Balaban Sanlı, J., ve Akbulut, Y. (2012). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını: Eskişehir.
• Eray, T. (2017). Rol Çatışması, Rol Belirsizliği ve İş Tatmini Arasındaki İlişkiler: İletişim Fakültesi Dekanları Üzerine Bir Uygulama. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (27), 201-213.
• Feist, G. J. (1998). A Meta-Analysis of Personality in Scientific and Artistic Creativity. Personality and Social Psychology Review, 2(4), 290–309.
• George, D., & Mallery, M. (2010). SPSS for Windows Step by Step: A Simple Guide and Reference. 17.0 update (10a ed.) Boston: Pearson.
• Getzels, J. W., & Guba, E. G. (1954). Role, Role Conflict and Effectiveness: An Empirical Study. American Sociological Review, 19(2), 164–175.
• Getzels, J. W., & Guba, E. G. (1955). Role Conflict and Personality 1. Journal of Personality, 24(1), 74-85. Güney, S. (2015). Örgütsel Davranış. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Haeruddin, M., & Natsir, U. D. (2016). The Cat’s In The Cradle: 5 Personality Types Influence on Work-Family Conflict Of Nurses. Economics & Sociology, 9(3), 99-110.
• Hair, J. F., Black, W. C., Babin, B. J., Anderson, R. E., & Tatham, R. L. (2013). Multivariate Data Analysis: Pearson Education Limited.
• Hendriks, A. J., Hofstee, W. K., & De Raad, B. (1999). The Five-Factor Personality Inventory (FFPI). Personality and Individual Differences, 27(2), 307-325.
• Hudek-Knežević, J., & Kardum, I. (2009). Five-Factor Personality Dimensions and 3 Healthrelated Personality Constructs As Predictors of Health. Croatian Medical Journal, 50(4), 394-402.
• Jensen, M. T., & Olsen, E. (2023). Academic Burnout: Causes and Consequences, In Practicing Responsibility in Business Schools (pp. 164-181). Edward Elgar Publishing.
• John, O. P., & Srivastava, S. (1999). The Big-Five Trait Taxonomy: History, Measurement, and Theoretical perspectives. In L. A. Pervin & O. P. John (Eds.), Handbook of Personality: Theory and Research (Vol. 2, pp. 102–138). New York: Guilford Press.
• John, O. P., Donahue, E. M., & Kentle, R. L. (1991). The Big Five Inventory-Versions 4a and 54. Berkeley, CA: University of California,Berkeley, Institute of Personality and Social Research.
• John, O. P., Naumann, L. P., & Soto, C. J. (2008). Paradigm Shift to the Integrative Big-Five Trait Taxonomy: History, Measurement and Conceptual Issues. In O. P. John, R. W. Robins, & L. A. Pervin (Eds.), Handbook of Personality: Theory and Research 114-158. New York, NY: Guilford Press.
• Kahn, R. L., Wolfe, D. M., Quinn, R. P., Snoek, J. D., & Rosenthal, R. A. (1964). Conflict and Ambiguity: Studies in Organizational Roles and Individual Stress. Int J Stress Manag, 1, 309-22.
• Kanten, P. (2014). Narsistik Kişilik Özelliğinin Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Üzerindeki Etkisinde Örgüt İkliminin Düzenleyici Rolü. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi İşletme İktisadı Enstitüsü Yönetim Dergisi, 25(76).
• Karagöz, Y. (2023). SPSS-AMOS-META Nitel-Nicel-Karma Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Yayın Etiği. Nobel Yayıncılık: Ankara.
• Karakaş, S. (2017). Prof. Dr. Sirel Karakaş Psikoloji Sözlüğü: Bilgisayar Programı ve Veritabanı www.psikolojisozlugu.com (sürüm: 5.2.0 / 2022).
• Kasapoğlu, M. A. (1994). Aile ve Kadın Araştırmaları İçin Yedi Temel Rol ve Statü. Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Araştırma Dergisi, 15, 217-233.
• Kılınç, T. (1991). Rol Çatışmasını Belirleyen Örgütsel Faktörler ve Satış Elemanlarına Yönelik Sektörel Bir Araştırma. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 20(1-2), 19-34.
• Kickul, J., & Neuman, G. (2000). Emergent Leadership Behaviors: The Function of Personality and Cognitive Ability in Determining Teamwork Performance and Ksas. Journal of Business and Psychology, 15(1), 27–51.
• Kolasa, J. B. (1969). İşletmeler İçin Davranış Bilimlerine Giriş. K. Tosun, F. Aykar, T. Somay ve M. Menteşe (çev.), Fatih Yayınevi: İstanbul
• Kutanis, R. Ö. (2012). Örgütlerde Davranış Bilimleri. Sakarya Yayıncılık: Sakarya
• Lahey B. B. (2009). Public Health Significance of Neuroticism. The American Psychologist, 64(4), 241–256.
• Latack, J. C. (1981). Person/Role Conflict: Holland's Model Extended To Role-Stress Research, Stress Management and Career Development. The Academy of Management Review, 6(1), 89-103.
• Leka, S., & De Alwis, S. (2016). Work, Life and Personality: The Relationship Between the Big Five Personality Traits and Work-life Conflict. South Asian Journal of Management, 23(4).
• Linton, R. (1936). The Study of Man. New York: Appleton-Century Camp. Inc.
• Lorcu, F. (2015). Örneklerle Veri Analizi SPSS Uygulamalı. Detay Yayıncılık, Ankara.
• Louw, C. (2014). Work-Family Conflict and Personality: The Moderating Role of Gender. University of Johannesburg (South Africa).
• McCrae, R. R., & Costa Jr, P. T. (1997). Personality Trait Structure As A Human Universal. American Psychologist, 52(5), 509.
• McCrae, R.R., & Costa, P.T. (1992). Four Ways Five Factors Are Basics. Personality and Individual Differences, 13(6), 653-665.
• Meydan, C. H., & Şeşen H. (2015). Yapısal Eşitlik Modellemesi AMOS Uygulamaları. Detay Yayıncılık, Ankara.
• Michel, J. S., Kotrba, L. M., Mitchelson, J. K., Clark, M. A., & Baltes, B. B. (2011). Antecedents of Work–Family Conflict: A Meta-Analytic Review. Journal of Organizational Behavior, 32(5), 689–725.
• Nambisan, S., & Baron, R. A. (2021). On The Costs of Digital Entrepreneurship: Role Conflict, Stress and Venture Performance in Digital Platform-Based Ecosystems. Journal of Business Research, 125, 520-532.
• Orhan, U. (2016). Kişilik Özellikleri ile Kariyer Engelleri Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma. Örgütsel Davranış Araştırmaları Dergisi, 1(1), 76-89.
• Özdemir, B., & Atan, E. (2018). Karanlık Üçlünün Örgütsel Muhalefete Etkisi: Bir Yapısal Eşitlik Modeli. İş Ahlakı Dergisi, 11(2), 275-298.
• Pandey, S. C. (1998). A Study of Relationship between Personality Dimensions and Organisational Role Stress in a Public Sector Organisation. Indian Journal of Industrial Relations, 33(4), 506-516.
• Parks-Leduc, L., Feldman, G., & Bardi, A. (2015). Personality Traits and Personal Values: A Meta-Analysis. Personality and Social Psychology Review, 19(1), 3-29.
• Rai, S., & Kumar, V. V. A. (2012). Five Factor Model of Personality & Role Stress. Indian Journal of Industrial Relations, 48(2), 341-353.
• Rende, B., & Sakarya, A. O. (2020). Kararlara Katılımın Rol Stres Kaynakları Üzerine Etkisi: Beyaz Yakalı Çalışanlar Üzerine Bir Araştırma. İşletme Araştırmaları Dergisi, 3(12), 2895-2915.
• Rizzo, J., House, R. J., & Lirtzman, S. I. (1970). Role Conflict and Role Ambiguity in Complex Organizations. Administrative Science Quarterly, 15, 150-163.
• Sarıtaş, Ö. G. M. (1997). Yönetimde Kişilik Faktörü. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 12(12), 527-548.
• Schuler, R. S., Aldag, R. J., & Brief, A. P. (1977). Role Conflict and Ambiguity: A Scale Analysis, Organizational Behavior & Human Performance. 20(1), 111-128.
• Schwanz, J. A. (1996). A Model of Role Conflict, Role Ambiguity and Personality Factors in Relation to Burnout in The Christian Ministry. Portland State University.
• Senatra, P. T. (1980). Role Conflict, Role Ambiguity, and Organizational Climate in a Public Accounting Firm. The Accounting Review, 55(4), 594-603.
• Somer, O., Korkmaz, M., & Tatar, A. (2011). Kuramdan Uygulamaya Beş Faktör Kişilik Modeli ve Beş Faktör Kişilik Envanteri (5FKE). Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Yayın No: 128, İzmir.
• Süren, S., Örücü, E., & İzci, Ç. (2016). Banka Çalışanlarında Tükenmişlik ve Beş Büyük Kişilik Özellikleri Arasındaki İlişki: Bir Alan Araştırması. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 23(1), 247-262.
• Şencan, H. (2005). Sosyal ve Davranışsal Ölçümlerde Güvenilirlik ve Geçerlilik. Seçkin Yayıncılık: Ankara. Tabachnick, B.G., & Fidell, L.S. (2013). Using Multivariate Statistics. (sixth ed.) Pearson, Boston.
• Tatlılıoğlu, K. (2014). Üniversite Öğrencilerinin Beş Faktör Kişilik Kuramı’na Göre Kişilik Özellikleri Alt Boyutlarının Bazı Değişkenlere Göre İncelenmesi. Tarih Okulu Dergisi, 7, 939-971.
• Taylor, N., & de Bruin, G. P. (2013). The Basic Traits Inventory. In S. Laher & K. Cockcroft (Eds.), Psychological Assessment in South Africa: Research and applications (pp. 232–243). Wits University Press.
• Toprak, A. (2023). Öğretmenlerin İş Yaşam Dengeleri ile Rol Çatışması ve Belirsizliği. Yüksek Lisans Tezi, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Bolu.
• Tümkaya, S. (2000). Akademik Tükenmişlik Ölçeğinin Geliştirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(19), 128-133.
• Türk Dil Kurumu Sözlüğü (2024). https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 04.03.2024) Uysal, İ., & Kılıç, A. (2022). Normal Dağılım İkilemi, Anadolu Journal of Educational Sciences International. 12(1), 220-248.
• Varghese, L., & Barber, L. K. (2017). A Preliminary Study Exploring Moderating Effects of Role Stressors on the Relationship Between Big Five Personality Traits and Workplace Cyberloafing. Cyberpsychology, 11(4).
• Wiggins, J. S. (Ed.). (1996). The Five-Factor Model of Personality: Theoretical Perspectives. Guilford Press. Williams, P. G., Rau, H. K., Cribbet, M. R., & Gunn, H. E. (2009). Openness to Experience and Stress Regulation. Journal of Research in Personality, 43(5), 777-784.
• Wolverton, M., Wolverton, M. L., & Gmelch, W. H. (1999). The Impact of Role Conflict and Ambiguity on Academic Deans. The Journal of Higher Education, 70(1), 80–106.
• Yaşlıoğlu, M. M. (2017). Sosyal Bilimlerde Faktör Analizi ve Geçerlilik: Keşfedici ve Doğrulayıcı Faktör Analizlerinin Kullanılması. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 46, 74-85.
• Zhang, Y., Crant, J. M., & Weng, Q. (2019). Role Stressors and Counterproductive Work Behavior: The Role of Negative Affect and Proactive Personality. International Journal of Selection and Assessment, 27(3), 267-279.