A GROUP OF INTERLACED-KNITTED ORNAMENTED BOOKBINDINGS AND A BOOKBINDER SEALED IN THE STORES OF THE TOPKAPI PALACE

Yıl 2021, Sayı: 21, 60 - 89, 22.12.2021

Yasin Çakmak

Öz

Scientific activities that started in the 9th century in the Islamic world witnessed important developments in all fields of positive sciences. Geometric patterns guided the decoration of Islamic art between the 11th and 13th centuries and works of high artistic value were produced in every field from architecture to book arts. Seljuk bookbinders also made maximum use of the geometric decoration and applied these patterns on the bindings and created a unique style by supporting the insides of the covers with rumi, rumi-geometric or floral compositions. After the third quarter of the 13th century, the Seljuk bookbinding style progressed under the roof of the Karamanid Principality and the Mamluk State and produced works in the same style and presented outstanding examples compared to the bindings in the Islamic geography. In the Topkapı Palace Museum Library, a meticulous study was carried out on the bookbinding and case groups that were removed from the books they belonged to and put into a warehouse for various reasons. In total, 6773 pieces of various bindings and cases were examined and it was determined that fourteen of them were decorated with geometric interlaced and knitted, also one of them was sealed by a bookbinder. Bookbindings; imprint definitions were made by evaluating them in terms of pattern, technique and composition, after that they were also compared with examples with similar ornaments in other museums and libraries.

Anahtar Kelimeler

Turkish Bookbinding Art, Topkapi Palace, Topkapi Palace Museum Library, Seljuks, Principalities, Geometric Pattern, Interlace, Knitting, Bookbinder Seal, Ornament

TOPKAPI SARAYI MÜZESİ DEPOLARINDAKİ GEÇME-ÖRGÜ TEZYİNATLI CİLT GRUBU VE BİR MÜCELLİT İMZASI

Öz

Öz

IX. yüzyılda İslâm dünyasında başlayan bilimsel faaliyetler, pozitif bilimlerin her alanında önemli gelişmelere sahne
olmuştur. XI. ve XIII. yüzyıllar arasındaki İslâm sanatının tezyinatına geometrik desenler kılavuzluk etmiş ve mimariden
kitap sanatlarına kadar her alanda sanat değeri yüksek eserler vücuda getirilmiştir. Selçuklu mücellitleri de hendesî bezemeden
azami derecede istifade ederek bu desenleri ciltlerde uygulamış ve kap içlerini de rûmî, rûmî-geometrik veya
bitkisel kompozisyonlarla destekleyerek kendine has bir üslûp oluşturmuşlardır. Selçuklu cilt üslûbu, XIII. yüzyılın üçüncü
çeyreğinden sonra Karamanoğulları Beyliği ve Memlük Devleti’nin çatısı altında ilerlemiş ve aynı tarzda eserler üretilerek
İslâm coğrafyasındaki ciltlere nazaran seçkin örneklerini sunmuştur. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde çeşitli
sebeplerle ait oldukları kitaplardan sökülerek bir depoya ayrılan cilt ve mahfaza gruplarıyla ilgili titiz bir çalışma yürütülmüştür.
Toplamda 8.143 adet muhtelif cilt ve mahfaza parçaları incelenmiş; bunlardan on dört tanesinin geometrik geçme
ve örgülerle bezendikleri, bir adedinin de mücellit imzalı olduğu tespit edilmiştir. Ciltler desen, teknik ve kompozisyon
açısından değerlendirilerek künye tanımlamaları yapılmış; ayrıca diğer müze ve kütüphanelerdeki benzer tezyinata sahip
örneklerle de karşılaştırılmıştır.

Abstract
Scientific activities that started in the 9th century in the Islamic world witnessed important developments in all fields
of positive sciences. Geometric patterns guided the decoration of Islamic art between the 11th and 13th centuries and
works of high artistic value were produced in every field from architecture to book arts. Seljuk bookbinders also made
maximum use of the geometric decoration and applied these patterns on the bindings and created a unique style by supporting
the insides of the covers with rumi, rumi-geometric or floral compositions. After the third quarter of the 13th
century, the Seljuk bookbinding style progressed under the roof of the Karamanid Principality and the Mamluk State and
produced works in the same style and presented outstanding examples compared to the bindings in the Islamic geography.
In the Topkapı Palace Museum Library, a meticulous study was carried out on the bookbinding and case groups that were
removed from the books they belonged to and put into a warehouse for various reasons. In total, 8.143 pieces of various
bindings and cases were examined and it was determined that fourteen of them were decorated with geometric interlaced
and knitted, also one of them was sealed by a bookbinder. Imprint definitions of bookbindings were made by evaluating
them in terms of pattern, technique and composition, after that they were also compared with examples with similar ornaments
in the other museums and libraries.

Anahtar Kelimeler

Türk Cilt Sanatı, Topkapı Sarayı, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Selçuklu, Beylikler, Geometrik Desen, Geçme, Örgü, Mücellit İmzası, Tezyinat

Kaynakça

• Abana, Deniz. Edirne Selimiye Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki Geometrik Tezyinatlı Ciltler. Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2021.
• Açıkgözoğlu, Ahmet Sacit. “Edirne Selimiye Kütüphanesi’ndeki Hendesî Tezyinatlı Ciltlerden Bir Takım”, Uluslararası Cilt Sanatı Buluşması Sempozyumu - Tebliğler, ed. Ali Rıza Özcan. (2014): 215-220.
• Arıtan, Ahmet Saim. Konya Dışındaki Müze ve Kütüphanelerde Bulunan Selçuklu ve Selçuklu Üslûbunu Taşıyan Cild Kapakları. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, 1992.
• Arıtan, Ahmet Saim. “Selçuklu Cildlerinde İmzalar”, I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildiriler, haz. Osman Eravşar. 1 (2001): 39-42.
• Arıtan, Ahmet Saim. Karamanoğulları Cild Sanatı. Konya: 2008.
• Arıtan, Ahmet Saim. “Türk Cild San’atı”, Türk Kitap Medeniyeti, Ed. Alper Çeker. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş., 2008: 62-97.
• Atbaş, Zeynep. “Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 41, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012: 263-264.
• Bayram, Sadi. “XIV. Asırda Tezhiblenmiş, Beylik Dönemine Ait Üç Kur’an Cüzü”, Vakıflar Dergisi. 16 (1982): 143-154.
• Bilmiş, Hüseyin Gürsel. Bursa İnebey Kütüphanesindeki Orta Çağ İslam Ciltlerinin (13-14. Yüzyıl) Cilt Sanatı Açısından İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2013.
• Bosch, Gulnar, John Carswell, Guy Petherbridge. Islamic Bindings and Bookmaking (A Catalogue of an Exhibition the Oriental Institute the University of Chicago May 18-August 18). Chicago: Chicago University, 1981.
• Boydak, Fatma Şeyma. “Çorum Hasan Paşa Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki Anadolu Selçuklu Cildleri ve Mücellidleri”, Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu, ed. Zekeriya Işık. 1 (2016): 511-536.
• Boydak, Fatma Şeyma. Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki Selçuklu ve Beylikler Dönemi Cildleri. Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2020.
• Boydak, Fatma Şeyma. “Orta Çağ İslâm Cildlerinde ‘Sikatî Billah’ Mührü”, Marife Dini Araştırmalar Dergisi. 20/1 (2020): 265-280.
• Boydak, Fatma Şeyma. “Reflections Of Seljuk Bookbinding Style On The 15th Century Ottoman Bindings Examples of Çorum Hasan Pasha Manuscript Library”, Hitit İlahiyat Dergisi. 20/1 (2021): 237-261, https://doi.org/10.14395/hid.880211, Erişim 15.10.2021.
• Çakır, Beyza. “Balıkesir Mutasarrıf Ömer Ali Bey Yazma Eser Kütüphanesi’nde Bulunan Selçuklu ve Beylikler Dönemi Üslubundaki Ciltler”, İstem. 32 (2018): 279-300.
• Çakmak, Yasin. Manisa Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki Geometrik Tezyinatlı Ciltler. Sanatta Yeterlik Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2020.
• Çakmak, Yasin. “Vahid Paşa Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki Tam Zemin Geometrik Tezyinatlı Ciltler”, Uluslararası Hattat Hamid Aytaç Sempozyumu, ed. İbrahim Özcoşar, Ali Karakaş, Ziya Polat, İsmail Kanbaz, Uğur Yiğit. (2021): 209-225.
• Çakmak, Yasin. “Bookbindings With Bookbinder Sealed From Vahid Pasha Manuscript Library”, Middle East International Conference On Contemporary Scientific Studies-VI, ed. Prof. Mohamad Rammal and Samira Khadhraoui Ontunc. (2021): 324-336.
• Çakmak, Yasin. “Erzurum Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki Beylikler Devri Cilt Örnekleri”, Sanat Dergisi. 38 (2021): 52-80, https://doi.org/10.47571/ataunigsfd.888169, Erişim 01.11.2021.
• Dağlar, Kamile. Diyarbakır Ziya Gökalp Kütüphanesi’ndeki Orta Çağ İslam Ciltlerinden Bazı Örnekler. Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2019.
• Demiriz, Yıldız. İslam Sanatında Geometrik Süsleme. İstanbul: Hayalperest Yayınevi, 2018.
• Edis, Arife. Tire Necip Paşa Kütüphanesi’ndeki Cild Örnekleri. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2006.
• Haldane, Duncan. Islamic Bookbindings in the Victoria and Albert Museum. London: World of Islam Festival Trust, 1983.
• Kart, Ayşe Totan. Konya Yazma Eser Kütüphanelerinde Bulunan Anadolu Selçuklu Cildleri’nde Bazı Şemse Analizleri. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2017.
• Mavili, Gürcan. Süleymaniye Kütüphanesi’ndeki 13. ve 14. Yy’lara Ait Cilt Sanatı Örnekleri. Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi, 2002.
• Maraşlı, Savaş. “Amasya II. Bayezid İl Halk Kütüphanesi’nde Bulunan 15. Yüzyıl Osmanlı Ciltlerinde Anadolu Selçuklu Cilt Geleneği Etkisi”, İstem. 9 (Aralık 2007): 221-236.
• Mülayim, Selçuk. Anadolu Türk Mimarisinde Geometrik Süslemeler – Selçuklu Çağı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1982.
• Mülayim, Selçuk. Sanat Tarihine Giriş. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2018.
• Odabaşı, Ayşe Serpil. Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi’nde Bulunan Darende Cilt Örnekleri. Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2019.
• Ohta, Alison. Covering the Book: Bindings of The Mamluk Period, 1250-1516 CE. PdD Thesis. SOAS, University of London, 2012.
• Oral, Fatma Zehra. Süleymaniye Kütüphanesi Fatih Yazmaları’ndaki Bazı Kat’lı Ciltler. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2008.
• Ögel, Semra. Anadolu Selçuklularının Taş Tezyinatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1966.
• Özkeçeci, İlhan, Şule Bilge Özkeçeci. Türk Sanatında Tezhip. İstanbul: Yazıgen Yayıncılık, 2014.
• Raby, Julian, Zeren Tanındı. Turkish Bookbinding In The 15th Century. United Kingdom: Azimuth Edition Press, 1993.
• Sarıtepe, Sümeyye. Sivas Ziya Bey Kütüphanesi’ndeki Kitap Kapakları, Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, 2007.
• Tanındı, Zeren. “Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde Ortaçağ İslam Ciltleri”, Topkapı Sarayı Müzesi Yıllık 4. (1990): 102-149.
• Tanındı, Zeren, “Topkapı Sarayı’nın Ağaları ve Kitaplar”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (2002): 41-56.
• https://okuryazarim.com/ (25.11.2021)
• https://www.kulturportali.gov.tr/ (25.11.2021)