Yüzyıllar Sonra Topkapı Sarayında Ortaya Çıkarılan Ejder-Sîmurg Karşılaşması Üzerine

Yıl 2021, Sayı: 21, 4 - 25, 22.12.2021

Aziz Doğanay

Öz

Öz Topkapı Sarayı Mukaddes Emanetler Dairesi dış revaklarında gerçekleştirilen restorasyon çalışmaları sırasında ortaya
çıkan saz üslûbu ile işlenmiş kalem işi bezemeleri hakkında görüşümüzün sorulması üzerine, 18 Ağustos 2020 tarihinde
Millî Saraylar Restorasyon Daire Başkanı ve bazı restorasyon çalışanlarıyla birlikte yerinde incelemelerde bulunduk. Kanunî
Sultan Süleyman zamanında saray ser-nakkaşı Şah Kulu tarafından resmedilmiş olduğunu sandığımız sîmurg-ejder
karşılaşması, Revan Köşkü’nün inşa edilmesinden sonra Revan Köşkü ile Has Oda arasında kalan hanayın üzerinin tonozla
örtülmesiyle sıva altında kalmış olup restorasyon çalışmaları sırasında gün yüzüne çıkartılmıştır.
Kanunî Sultan Süleyman devri saray nakkaşlarından Şah Kulu tarafından resmedildiğini düşündüğümüz bu tasvirlerin,
çağlar boyu çok farklı tezahürlerini gördüğümüz çift unsurlu iktidar sembollerinin şaşırtıcı bir örneği olduğunu
söyleyebiliriz. Sarayın karaya bakan bir ucunda yer alan müsenna kitâbeli ve çifte kuleli taçkapı, cihan hâkimiyetini temsil
ederken; denize bakan diğer ucundaki Has Oda revakında yer alan ejder ve sîmurg tasvirleri, gök ve yer-su unsurlarıyla
ilişkilendirilerek Uzak Doğu’ya bağlanan bereketi ve kuşatıcılığı temsil etmektedir diyebiliriz.
Bu çalışmada, sıva üzerinde görülen ejder-sîmurg karşılaşması figürleri üzerine hazırladığımız rapordan hareketle
konu üzerindeki düşüncelerimizi etraflıca paylaşmaya çalışacağız. Abstract We were asked for our opinion on the saz-style wall paintings that emerged during the restoration work carried out
in the outer cloisters of the Topkapı Palace Sacred Relics Department. Thereupon, on 18 August 2020, we conducted onsite
inspections with the Head of the National Palaces Restoration Department and some restoration workers. According
to our opinion, during the reign of Suleiman the Magnificent, the simurg-dragon encounter, which was painted by Shah
Kulu, the head of the palace’s workshop, was covered after the construction of Revan Mansion. The paintings, which remained
under plaster after the vaulting of the inn between the Revan Mansion and the Privy Room, were unearthed during
the restoration work.
We can say that these depictions, which we think were painted by Shah Kulu, one of the palace miniaturists of the reign
of Suleiman the Magnificent, are an astonishing example of the dual-element symbols of power that we have seen in very
different manifestations throughout the ages. While the double towered portal with a musenna epitaph, located at one end
of the palace facing the land, represents the domination of the world; we can say that the dragon and simurg depictions in
the Privy Room portico at the other end facing the sea represent fertility and envelopment that connects to the Far East by
being associated with the elements of sky and earth-water.
In this paper, we will try to share our thoughts on the subject in detail, based on the report we prepared on the dragon-
simurg encounter figures on the plaster.

Anahtar Kelimeler

Topkapı Sarayı, Has Oda, Şah Kulu, Saz yolu, Kalem işi, Duvar resmi, Simurg, Zümrüdüanka, Ejder, İktidar sembolleri.

Teşekkür

Milli Saraylar İdaresi Başkanlığı

Kaynakça

• ATİLA, Oya Kızıltuğ, Şah Kulu’nun Motif ve Desen Üslubu (16. Yüzyılda Saray Nakkaşhânesinin Sernakkaşı), YL Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, 2003.
• AYDIN, Öznur, “Çin ve Türk İşlemelerindeki Ejderha Motifi” Akdeniz Sanat Dergisi, 2013, Cilt 6, Sayı 12, s. 1-16.
• AZARPAY, G. and A. D. Kilmer, “The Eclipse Dragon on an Arabic Frontispiece-Miniature” Journal of the American Oriental Society, Oct. - Dec., 1978, Vol. 98, No. 4 (Oct.- Dec., 1978), pp. 367.
• BORAN, Ali - Abdülhamit Tüfekçioğlu, Baykan’da Osmanlı Dönemi Eserleri, Ankara: Siirt Valiliği Yayınları, 2009.
• BOZKURT, Nebi - Doğan Yavaş, “Mukaddes Emanetler Dairesi”, DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, 2006, c. 31, s. 112.
• ÇIĞ, Kemal, “Türk Lâke Tezyînatının Bir Şaheseri”, Türkiyemiz, sy. 7, Haziran 1972, s. 20-22.
• ÇORUHLU, Yaşar, Türk Mitolojisinin ABC’si, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 1999.
• DENNY, Walter B., “Dating Ottoman Turkish in The Saz Style”, Muqarnas, I, New Haven and London, 1983, s. 103.
• DEVLET ARŞİVLERİ BAŞKANLIĞI OSMANLI ARŞİVİ, BA, D.BŞM, nr. 36.806, s. 648-663; TS.MA.d, 10712; HH.İ, 206/5; TSMA No: 3062/3.
• DİKER, Hasan Fırat, “Revan Köşkü”, DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, 2008, c. 35, s. 29.
• DOĞANAY, Aziz, “Bulut Motifi ve Osmanlı Sanatındaki İlk Örnekleri”, Dîvân İlmî Araştırmalar Dergisi, Yıl 1999, Sayı 6, s. 225-234.
• DOĞANAY, Aziz, “Koca Sinan’ın Üç Büyük Eserinde Rahmet Olukları: Çörtenler” Mimar Sinan Ve Su, İstanbul: Sultangazi Belediyesi, 2017, s. 131.
• DUMAN, Harun, “Türk Mitolojisinde Ejderha”, Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi (IJHE), 2019, c. 5, sy. 11, s. 482 – 493.
• ELDEM, Sedat Hakkı - Feridun Akozan, Topkapı Sarayı: Bir Mimari Araştırma, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi 1982.
• ESİN, Emel, “Evren (Selçuklu Sanatı Evren Tasvirinin Türk İkonografisinde Menşeleri), Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 1969, sy. 1, s. 161.
• es-Seyyid Pîr Mehmed bin Çelebi, (Aşık Çelebi), Meşâ’irü’ş-şu’arâ, Haz: Filiz kılıç, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2018, s. 184.
• GARAGAŞOV, Vüsal, Tezhib Sanatında Saz Yolu (16. Yüzyıl), YL Tezi, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006.
• GEÇTAN, Emine, Bulut Motifinin Menşei ve Osmanlı'da İlk Örnekleri, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2019.
• Hafız Hüseyin ibn İsmâil Ayvansarâyî, Mecmua-i Tevârîh, Topkapı Sarayı Kütüphanesi, H. 1565, v. 53/b.
• https://www.archnet.org/sites/16775 Erişim tarihi 15.10.2021
• https://www.archnet.org/sites/3832, Erişim tarihi 15.10.2021
• https://www.clevelandart.org/art/1944.492 Erişim tarihi 15.10.2021
• https://www.metmuseum.org/exhibitions/listings/2012/byzantium-and-islam/blog/where-in-the-world/posts/khirbat-al-mafjar Erişim tarihi 15.10.2021
• https://www.qantara-med.org/public/show_document.php?do_id=1089&lang=en Erişim tarihi 15.10.2021
• KARAMAĞARALI, Beyhan, Ahlat mezar taşları, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1992.
• KUEHN, Sara, The Dragon in Medieval East Christian and Islamic Art, Leiden: Brill, 2011, s. 78.
• MAHİR, Banu, “Osmanlı Sanatında Saz Üslubundan Anlaşılan”, Topkapı Sarayı Müzesi: Yıllık 2, İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Müdürlüğü, 1987, s. 125.
• MAHİR, Banu, “Saray Nakkaşhanesinin Ünlü Ressamı Şah Kulu ve Eserleri”, Topkapı Sarayı Müzesi: Yıllık 1, İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Müdürlüğü, 1986, s. 113–130.
• MAHİR, Banu, Osmanlı Resim Sanatında Saz Üslubu, Dr. Tezi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü, İstanbul 1984.
• MERİÇ, Rıfkı Melûl, Türk Nakış San’atı Tarihi Araştırmaları I, Vesikalar, Ankara: Feyz ve Demokrat Ankara Matbaası, 1953. Mustafa Âlî, Menâkıb-ı Hünerverân, II, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1926.
• Müstakimzâde Süleyman Sa‘düddin Efendi, Tuhfe-i Hattâtîn, İstanbul: Devlet Matbaası, 1928.
• ÖZAYDIN, Abdülkerim, “Unvan”, DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, 2012c. XLII, s. 163-166.
• TOMAR, Cengiz, “Turan Şah”, DİA, TDV İslam Araştırmaları Merkezi: İstanbul, 2012, c. XLI, s. 41-413.
• TOPKAPI SARAYI, D.4104 v.1/b; H. 2154 v.2/a; Y.Y 143/28, 33, 36, 39, 40, 43, 46.
• UYAN, Hatice Kübra, Sanat Tarihi Açısından Mukaddes Emânetler Hazînesindeki Süyûf-I Mübâreke, YL Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2021.
• Kitâb-ı Mukaddes. Yaratılış 3:1-4, 14.
• Kur’ân-ı Kerîm. Araf 7/107-108, Araf 7/115-117.
• Mustafa Âlî. Menâkıb-ı Hünerverân. II. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1926.