REVAN KOLEKSİYONU KATI‘ CİLTLERİNDE ERKEN DÖNEM OSMANLI ÖRNEKLERİ

Yıl 2023, Sayı: 24, 104 - 129, 20.06.2023

Beyza Çakır

Öz

Erken dönem Osmanlı ciltlerini etkileyen unsurları ve bir üslup oluşumunun ilk adımlarını izleyebilmek için Topkapı Sarayı’nın zengin koleksiyonundan istifade etmeyi düşündük. Çalışmamızı Saraydaki Revan Köşkü Kitaplığı üzerinden yürütmeyi ve bu koleksiyonda yer alan katı’ ciltlerinde İstanbul üslûbunu tahlil ve tespit etmeyi amaçladık. Dolayısıyla bu çalışma için Revan Koleksiyonu’nda bulunan ve Osmanlı’nın erken dönemlerine tarihlenen eserler görülmüş aralarından en güzelleri seçilmiş ve makale dahilinde ayrıntılı olarak incelenmiştir. İncelenen bu eserler üzerinden Osmanlı’ya ait yeni bir üslûp belirlenmeye çalışılmıştır. Böyle bir araştırmaya bizi sevk eden unsurların başında diğer süsleme alanlarında daha bariz ve cesaretle dillendirilen İstanbul, Saray, nakışhâne kavramlarının sanatlarımızla alakası hususu gelmektedir. Cilt sanatı için yeterli araştırmaya sahip olmadığımızdan bu kavramların ve bağlantıların dillendirilmesinin biraz daha zaman alacağı anlaşılmaktadır. Fakat Osmanlı’nın fetihle beraber belirginleşen ve komşularından ayrılan sanat üslûbunun cilt sanatında da takip edilebileceğini gözden kaçırmamak gerekir. Cilt sanatında üslûpların yeterince açıklanmadan zikredildiği çalışmalar mevcuttur. Bahsedilen üslûpların irdelenmesi belli bir düzeyde çalışma yoğunluğu gerektirir. İstanbul’a ve Osmanlı’ya has bir üslûptan bahsedebilmek için dönemin cilt kaynaklarını kütüphanelerden takiple ve diğer alanlara kıyasla mümkün olacaktır. Revan Koleksiyonu’nun zenginliği arasında Osmanlı erken dönemine ait ciltlerin benzerlikleri ve dönemin tezyinatının eşleştirilmesi ile bir tahlilin yapılabileceği anlaşılmaktadır. Bu çalışmada da ortaya çıkan sonuçlar değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Erken Osmanlı Dönemi, Topkapı Sarayı, Topkapı Sarayı Kütüphanesi, Revan Köşkü, Katı'

Kaynakça

• Açıkgözoğlu, Ahmet Sacit, Elif Yurdakul. “III. Ahmed Kütüphanesi’nde Kâğıt Oyma Tezyinatlı Fener”, Millî Saraylar Sanat- Tarih-Mimarlık Dergisi. İstanbul: Millî Saraylar Yayınları, 22 (2022), 64-79.
• Akar, Azade, Cahide Keskiner. Türk Süsleme Sanatlarında Desen ve Motif. İstanbul: Tercüman Gazetesi, 1978.
• Arıtan, Ahmet Saim. “Batı Dünyasının Türk Cild Tarihine Bakışı ve Türk Cild San’atı’nın Tarih İçindeki Gelişimi”, İstem. 15 (2010), 169-192.
• Arıtan, Ahmet Saim. “Ciltçilik”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA). Cilt 7, İstanbul: TDV Yayınları, 1993, 551-557.
• Arıtan, Ahmet Saim. Karamanoğulları Cilt San’atı. Konya: Destegül Kültür ve Sanat Derneği, 2017.
• Atbaş, Zeynep. “Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA). Cilt 41, İstanbul: TDV Yayınları, 2012, 263-264.
• Baykal, İsmail. “Topkapı Sarayı Müzesi Kitaplıkları”, Güzel Sanatlar. İstanbul: 6 (1949), 75-84.
• Bektaşoğlu, Mustafa. Anadolu’da Türk İslam Sanatı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Binark, İsmet. “Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi ve Kütüphane Koleksiyonları ile İstanbul Kütüphaneleri Hakkında Yerli Yabancı Kaynaklar Bibliyografyası”, VD. 13 (1981), 717-743.
• Birol, İnci, Çiçek Derman. Türk Tezyini San’atlarında Motifler. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 2018.
• Coşkun, Berrin. Klasik Türk Kitap Kaplarının Süsleme Özellikleri ve Katı’ Sanatının Bunlar İçindeki Yeri. Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, 2004.
• Çağman, Filiz. “Baba Nakkaş”, DİA. Cilt 4, İstanbul: TDV Yayınları, 1991, 369-370.
• Çağman, Filiz. “Katı‘”, DİA. Cilt 25, Ankara: TDV Yayınları 2002, 32-35.
• Çağman, Filiz. “XV. Yüzyıl Kâğıt Oymacılık (Kaat’ı) Eserleri”, Sanat Dünyamız. İstanbul: 8 (1976).
• Çağman, Filiz. Kat’ı Osmanlı Dünyasında Kâğıt Oyma Sanatı ve Sanatçıları. İstanbul: Aygaz, 2014.
• Çığ, Kemal. “Türk Oymacıları (Katığları) ve Eserleri”, Yıllık Araştırmalar Dergisi. Cilt 2, Ankara 1957.
• Çığ, Kemal. “Türk Katığ (Oymacı)ları ve Eserleri Hakkında”, V. Türk Tarih Kongresi. Ankara: TTK Yayınları, 1960.
• Çobanoğlu, Ahmet Vefa. “Nakkaşhâne”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA). Cilt 32, İstanbul: TDV Yayınları, 2006, 331-332.
• Diker, Hasan Fırat. “Revan Köşkü”, DİA. Cilt 35, İstanbul: TDV Yayınları, 2008, 29-30.
• Doğanay, Aziz. “Yüzyıllar Sonra Topkapı Sarayı’nda Ortaya Çıkarılan Ejder-Sîmurg Karşılaşması Üzerine”, Millî Saraylar Sanat- Tarih-Mimarlık Dergisi. İstanbul: Millî Saraylar Yayınları, 21 (2021), 4-25.
• Doğanay, Aziz. Osmanlı Tezyinatı Klasik Devir İstanbul Hanedan Türbeleri 1522-1604. İstanbul: Klasik Yayınları, 2009.
• es-Seyyid Pîr Mehmed bin Çelebi (Âşık Çelebi). Meşâ’irü’ş-Şu‘arâ. Yay. Haz. Filiz Kılıç. Ankara: T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018.
• Kütükoğlu, Bekir, Ömer Faruk Akün. “Âlî Mustafa Efendi”, DİA. Cilt 2, İstanbul: TDV Yayınları, 1989, 414-416.
• Meriç, Rıfkı Melûl. Türk Cilt Sanatı Tarihi Araştırmaları I, Vesikalar. Ankara: AÜ İlahiyat Fakültesi, 1954.
• Mesara, Gülbün. Türk Sanatında İnce Kâğıt Oymacılığı (Katı’). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 1998.
• Necipoğlu, Gülru. 15. ve 16. Yüzyılda Topkapı Sarayı Mimari, Tören ve İktidar. Çev. Ruşen Sezer. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2021.
• Özen, Mine Esiner. Türk Cilt San’atı. Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları, 1998.
• Raby, Julian, Zeren Tanındı. “The Foundation of an Ottoman Court Style”, Turkish Book Binding in the 15th Century. Ed. Tim Stanley. London 1993.
• Rogers, J. M., Ward R. M. Süleyman the Magnificent. London: British Museum, 1988.
• Soucek, Priscilla P, Çağman Filiz. “A Royal Manuscript and Its Transformation: The Life History of a Book”, The Book in the Islamic World. Ed. George N. Atiyeh. New York, 1995.
• Tanındı, Zeren. “Osmanlı Sanatında Cilt”, Osmanlı Ansiklopedisi. Cilt 11, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999.
• Uluç, Lale, Filiz Çağman Seçme Makaleler. İstanbul: Nakkaş Tezyini Sanatlar Merkezi, 2023.
• Uluç, Lale. Türkmen Valiler Şirazlı Ustalar Osmanlı Okurlar XVI. Yüzyıl Şiraz El Yazmaları. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2006.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devletinin Saray Teşkilâtı. Ankara: TTK Yayınları, 1984.
• Yaman, Bahattin. “1545 Yılı Osmanlı Saray Sanatkârları”, Belleten. 72/264 (2008), 501-534.