Çini ve Seramiklerde Tavus Kuşu Figürü

Yıl 2012, Sayı: 6, 7 - 16, 01.09.2012

Başak Çoraklı

Öz

Bu makalede, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı dönemi çini ve seramiklerinde görülen tavus kuşu figürü ele alınacaktır. Tavus kuşunu sembolik açıdan ele almanın yanı sıra, çini ve seramiklerdeki tavus kuşu örneklerinin tasarım ve kompozisyon açısından incelenmesi çalışmamızın asıl odak noktasını oluşturmaktadır. Figürün stilizasyon özellikleri, form desen ve üslup açısından ilişkisi, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı dönemi örnekleri ile karşılaştırılmalı olarak değerlendirilerek, benzer ve farklı yönleriyle ortaya konmuştur. Tavus kuşu çağlar boyunca güzelliğin, asaletin, ihtişamın ve kibrin göstergesi olmuş; yeniden doğuş, ölümsüzlük, ebedi hayat ve cennet ile ilişkilendirilmiştir. Farklı kültür ve medeniyetlerde çeşitli sembolik ifadeler edinen tavus kuşu, örneğin Yunan mitolojisinde Hera’nın çok sevdiği kutsal hayvanını sembolize ederken, kuyruğundaki desen Argos’un gözlerini temsil etmektedir. Yezidi inancında kötülük tanrısı Melek Tavus olarak saygı görmekte, Bizans imparatoriçelerinin simgesi, Hindistan’ın ulusal kuşu, Çin’de kem gözlerden koruyucu, İslam dünyasında ise cennet kuşu niteliğinde karşımıza çıkmaktadır. Tavus kuşunun çeşitli kültür ve inanç sistemlerine göre şekillenen anlam dünyası, Anadolu Selçuklu döneminde, ebedi hayat ve ölümsüzlükle bağlantılıdır. Osmanlı dönemine gelindiğinde ise daha çok seramikler üzerinde görülen tavus kuşu figürünün sembolik anlamını yitirdiğini, figür olarak tek başına öne çıkan Anadolu Selçuklu örneklerinden farklı olarak, döneminin çeşitli üsluplarıyla bir arada kompozisyonun bir parçası olarak geri planda yer aldığını görmekteyiz

Anahtar Kelimeler

Çini, tavus kuşu, seramik

Figure of Peacock on Tiles and Ceramics

Öz

The figure of peacock that is seen in tiles and ceramics of the Anatolian Seljuk and Ottoman period will be discussed in this article. The main focal point of our study will be the samples of peacock figures on tiles and ceramics in terms of design and composition as well as dealing the peacock with the symbolic point of view. Stylization features of the figure, relations in terms of design form and style has been revealed in similar and different aspects by being evaluated in comparison with the samples of the Anatolian Seljuk and Ottoman period. Peacock has indicated beauty, nobility, brilliance and arrogance throughout the ages and have always been associated with rebirth, immortality, eternal life and heaven. Peacocks that had been acquired various symbolic expressions in different cultures and civilizations was representing the sacred animal of Hera which she loves more than everything in Greek mythology as an example as well as the pattern on its tail was representing the eyes of Argos. The angel that is the evil god in Yezidi faith was respected as the peacock and this bird was the symbol of the Byzantine empresses, national bird of India, the evi leye protector in China, bird of paradise in the Islamic world.The world of meaning of peacock shaped according to various cultures and belief systems was linked to eternal life and immortality during the Anatolian Seljuk period. But when time comes to the Ottoman period, the figure of peacock that was generally seen on ceramics lost its symbolic meaning and became to take part on the background as a part of combination together with different styles of that period unlike the period of the Anatolian Seljuk when it was a unique and single figure standing alone

Anahtar Kelimeler

tile, peacock, ceramic

Kaynakça

• AND, Metin, Minyatürlerle Osmanlı İslam Mitologyası, Akbank Kültür ve Sanat Kitapları: 65, İstanbul, 1998.
• ARIK, Rüçhan, Kubad Abad Selçuklu Saray ve Çinileri, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2000.
• ARIK, Rüçhan, ARIK, Oluş, Anadolu Toprağının Hazinesi Çini, Selçuklu ve Beylikler Çağı Çinileri, Kale Grubu Kültür Yayınları, İstanbul, 2007.
• ATASOY, Nurhan -RABY Julian, İznik, Türk Ekonomi Bankası Yayınları, İstanbul, 1989.
• BAKIR, Sitare Turan, “Osmanlı Hayvan Figürlü Seramikleri”, Seramik Türkiye Dergisi, Nisan – Haziran No:4, 2004, 70-78.
• CAN, Şefik, Klasik Yunan Mitolojisi, İnkılap Kitabevi, 3. Baskı, İstanbul, 1994.
• ÇORUHLU, Yaşar, Türk Mitolojisinin ABC’si, Kabalcı Yayınları, İstanbul, 1999.
• DANESHVARİ, Abbas, Medieval Tomb Towers of Iran, An Iconographical Study, 1986.
• ERHAT, Azra, Mitoloji Sözlüğü, Remzi Kitabevi, 12. Baskı, İstanbul, 2003.
• HANÇERLİOĞLU, Orhan, Dünya İnançları Sözlüğü, Remzi Kitabevi,4. Baskı, İstanbul, 2004.
• MÜLAYİM, Selçuk, Değişimin Tanıkları, Kaknüs Yayıncılık, İstanbul, 1999.
• ÖZBEK, Yıldıray, “The Peacock Figure and its Iconography in Medieval Anatolian Turkish Art”, 10th International Congress of Turkish Art Geneva, 17-23 September 1995, Foundation Max van Berchem, Geneve,1999, 537-546.
• PINARBAŞI, Simge Özer, Çağlar Boyu tahtın Simgesel Anlamları Işığında Türk Tahtları, Kültür Bakanlığı Yayınları, 2004.
• TORİ, Yezidilik ve Yezidiler, Berfin Yayınları, İstanbul, 2000.