Geç Osmanlı Döneminde Müzelerin Eğitimsel Rolü Üzerine Giriş Niteliğinde Bir İnceleme (1839-1915)

Yıl 2022, Sayı: 25, 68 - 77, 31.05.2022

Mertkan Karaca

https://doi.org/10.56074/msgsusbd.1123733

Öz

Osmanlı eliti içinde bulunduğu yüzyıl boyunca müzelere modern imparatorluğun göstergesi olmanın ötesinde bir işlevsellik kazandırmış; böylece müzelerin rolleri 19. yüzyılın sonlarına doğru giderek artmış ve çeşitlenmiştir. Wendy Shaw ve Zeynep Çelik gibi akademisyenlerin oluşturduğu damar, Müze-i Hümâyun'un Osmanlı İmparatorluğu’nun doğrudan imaj ve kimlik siyasetinde yer aldığını ileri sürer. Bu argümanın sınırlarını genişletmek için 19. yüzyılın sonlarından 20. yüzyılın başlarına kadar İstanbul'daki müzelerin eğitsel ve entelektüel rolüne dikkat çekmek istiyorum. Arşiv belgelerinin ışığında, yerel ziyaretçilerin amaçlarını ve nesnelerin dolaşımını incelemeyi önerdiğim bu çalışma, araştırma odağının kurumsal olarak müzenin kendisinden, sergilenen nesnelerin sergüzeştine kaydırıldığında, müzelerin eğitim süreci ve entelektüel faaliyetlerin aktif parçaları olarak daha dinamik bir panorama çizdiğini gösterecektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Müzeleri, Halk Eğitimi, Modernleşme, Geç Osmanlı

An Introductory Inquiry on Museums’ Educational Role in the Late Ottoman Empire (1839-1915)

Öz

The Ottoman elite functionalized museums beyond being a signifier of the modern empire over time, and museums’ role gradually ascended and diversified towards the late 19th century. The vein comprised of scholars such as Wendy Shaw and Zeynep Çelik, argues that Müze-i Hümâyun (the Ottoman Imperial Museum) had directly taken part in the image and identity politics of the Empire. To extend the borders of this argument, I would like to point out the educative and intellectual role of museums in Istanbul from the late 19th to the early 20th centuries. In the light of archival documents, I suggest an examination of the aims of local visitors, and the circulation of objects. This examination will indicate that, when the focus shifts from the museum as an institution to adventures of the objects displayed, museums draw a more dynamic panorama as active participants in the education process and intellectual activities.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Museums, Public Education, Modernization, Late Ottoman

Kaynakça

• Ahmed Cevad. (1912). Méthode rationnelle pour apprendre le Français / Lisan-ı Fransevi tahsili için mantıki usul. Constantinople: Suma Matbaası.
• Cümle-i Müessesat-ı İlmiye-i Cenab-ı Padişahiden Müze-i Hümâyun. (1319/1904, 26 February/10 March). Servet-i Fünun, 338-42.
• Çelik, Z. (2016). About antiquities: politics of archaeology in the Ottoman Empire. Austin: University of Texas Press.
• Çelik, S. (2019). Galatasaray Mekteb-i Tıbbiye-i Adliyyesi Numunehanesi (1839-1848). Toplumsal Tarih, 311, 34-41.
• Hüdâvendigar Vilayeti Burusa Mekteb-i Sultanisi 1. Sene Tevzi-i Mükâfat Cedveli – Sene-i Dersiye 1326-1327. (1327/1911). Bursa: Vilayet Matbaası.
• İsmail Galib. (1307/1890). Takvim-i Meskukat-ı Osmaniye. Kostantiniyye: Mihran Matbaası.
• İsmail Galib. (1309/1892). Takvim-i Meskukat-ı Selçukiye. Kostantiniyye: Mihran Matbaası.
• İsmail Galib. (1321/1903). Meskukat-ı İslamiye Katalogu kısm-ı rabi: Türkistan Hanları Al-i Sebik Tekin, Horasan ve Irak Selçukileri, Ben-i Saldık, Ben-i Mengücek, Danişmendliler, Rum Selçukileri, Karaman ve Aydın ve Saruhan ve Menteşe ve Germiyan ve İsfendiyaroğulları, Ben-i Eretna, Karakoyunlu ve Akkoyunlu Meskukatı. Kostantiniyye: Mahmud Bey Matbaası.
• Halil Edhem. (1312/1894). Meskukat-ı İslamiyye Katalogu kısm-ı sani: Meskukat-ı Kadime-i İslamiyye Katalogu: Hulefa-yı Raşidin zamanında Sasaniyan ve Bizantin Tarzında Sikkeler, Hulefayı Emeviyye ve
• Abbasiyye ve Füruğ-ı Abbasiyyeden Ben-i Tolun, Ben-i Ahşid, Al-i Saman, Ben-i Hamidan, El-Büveyh ve Ben-i Mervan Meskukatı. Kostantiniyye: Mahmud Bey Matbaası.
• Halil Edhem. (1316/1898). Meskukat-ı İslamiye Katalogu kısm-ı evvel: Meskukat-ı Türkmaniyye Katalogu: Ben-i Artuk, Ben-i Zengi, Füruğ-ı Atabegiye ve Mülük-i Eyyübiyye-i Mayafarkin Meskukatı. Kostantiniyye: Mahmud Bey Matbaası.
• Halil Edhem. (1318/1900). Meskukat-ı İslamiye Katalogu kısm-ı salis: Mülük-i Cengiziyye ve İlhaniyye, Celayiriyye ve Kırım Hanları Meskukatı. Kostantiniyye: Mahmud Bey Matbaası.
• Halil Edhem. (tarihsiz) Meskukat-ı İslamiye Katalogu kısm-ı hamis: Hulefa-yı Fatımiyye ve Mülük-i Eyyübiyye ve Memalik-i Mısır Meskukatı (Derdest tabı).
• Halil Edhem. (1321/1903). Kurşun Mühür Katalogu: Arab ve Arab-Bizantin ve Osmanlı Kurşun Mühürleri. Kostantiniyye: Mahmud Bey Matbaası.
• Halil Edhem. (1334/ 1915). Meskukat-ı Osmaniyye Katalogu cild-i evvel (Sultan Osman Han-ı Evvelden Sultan Murad Han-ı Sanini Ahir-i Saltanatına Kadar). Kostantiniyye: Mahmud Bey Matbaası.
• İhsan. (1910). Silah Müzesi. Tedrisat-ı İbtidaiyye Mecmuası, 1 (4), ss. 93-102.
• Kemal. (1895). Müzelerden İstifade, Servet-i Fünun, 10 (238), ss. 55–58.
• Mehmed Esad. (1310/1894). Mirat-ı Mekteb-i Harbiye. İstanbul: Artin Asaduryan Şirket-i Mürettibiyye Matbaası.
• Osman Hamdi. (1310/1893). Lühud ve mekabir-i atika kataloğu, İstanbul Mihran Matbaası.
• Osman Hamdi. (1311/1894). Asar-ı heykeltraşi kataloğu. İstanbul: Mihran Matbaası.
• Osman Hamdi. (1314/1897). Asar-ı himyeriyye ve tedmüriyye kataloğu. İstanbul: Mihran Matbaası.
• Osman Hamdi. (1317/1899). Asar-ı mısriyye katalogu. Kostantiniyye: Mahmud Bey Matbaası.
• Shaw, W. M. K. (2003). Possessors and possessed: museums, archaeology, and the visualization of history in the late Ottoman Empire. London: University of California Press.
• Yıldız, E. (2017). Tanzimattan Meşrutiyet’e Osmanlı tarih yazımında dünya algısının dönüşümü.İstanbul: Libra Yayınları.
• Yüksel, S. (2012). Türk edebiyatında Yunan antikitesi 1860-1908. Ankara: Asitan Kitap.
• BOA, MF. İBT. 509/60. BOA, MF MKT 1198/21. BOA, MF MKT 256/25. BOA, MF MKT 1222/ 8 /2. BOA, MF MKT 1222/ 8 /4.