SİYASET YAPMA BİÇİMİ OLARAK MİLLİYETÇİLİK VE ANTİKOMÜNİZM: OLGULAR, SÜREÇLER, ARAYIŞLAR

Yıl 2024, Cilt: 19 Sayı: 42, 243 - 278, 29.06.2024

Rasim Berker Bank

https://doi.org/10.56524/msydergi.1389884

Öz

Bu çalışmanın temel amacı Cumhuriyetin ilk yıllarında başlayıp, 40’lı yıllarda somut bir görünüm kazanan bir siyaset yapma biçimi olan Türk sağının en önemli argümanı olarak antikomünist söylem ve uygulamaların ortaya çıkardığı toplumsal hadiseleri çeşitli yönleriyle incelemektir. Hedeflenen bu çerçevede tek parti döneminde siyasal hayata egemen olan resmi milliyetçilik ideolojisinin ayırt edici özellikleri ve sola karşı olan tutumu; ırkçılık ve irredantizm üzerinden şekillenen Turancılık ideolojisi ve temsil ettiği siyaset tarzı; tek parti döneminde ve sonrasında sol siyasal hareketlerin uzun vadede varlığını sürdürmesine izin verilmemiş olmasının demokrasi açısından doğurduğu olumsuz sonuçları; bir siyaset yapma biçimi olarak antikomünizmin bağımlı sınıflara karşı bir baskı unsuru olarak kullanmasının ortaya çıkardığı siyasal sonuçları çeşitli yönleriyle ele alınarak incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Milliyetçilik, İrredantizm, Irkçılık-Turancılık, Antikomünizm, Muhafazakârlık

NATIONALISM AND ANTICOMMUNISM AS A WAY OF DOING POLITICS: FACTS, PROCESSES, QUESTS

Öz

The main purpose of this study is to examine the social events brought about by anti-communist discourse and practices as this study discusses the most important argument of the Turkish right, which is a way of conducting politics that started in the first years of the Republic of Turkey, and gained a concrete appearance in the 40s. Within this framework, the distinctive features of the ideology of official nationalism that dominated the political life during the one-party period and its attitude towards the left; the Turanism ideology, shaped by racism and irredentism, and the political style it represents; the negative consequences of the fact that leftist political movements were not allowed to survive in the long term during and after the single-party period in terms of democracy; the political consequences of the use of anti-communism as a form of politics and an element of oppression against the dependent classes are examined in the study from various aspects.

Anahtar Kelimeler

Nationalism, Irredentism, Raccism-Turanism, Anticommonism, Conservatism

Kaynakça

• Ağaoğulları, Mehmet Ali (2010), “Aşırı Milliyetçi Sağ”, Schick, Irvin Cemil (Der.), Geçiş Süresince Türkiye, (İstanbul: Belge Yayınları): 199-236.
• Akansel, Mustafa Hakkı (1943), Türkün Kitabı, (İstanbul: Remzi Kitabevi).
• Akal, Emel (2013), Milli Mücadelenin Başlangıcında Mustafa Kemal İttihat Terakki ve Bolşevizm, (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Akar, Atilla (2004), “Eski Tüfek” Sosyalistler, Bir Kuşağın Son Temsilcileri, (İstanbul: Babil Yayınları).
• Akbulut, Erdem, Erol Ülker (2021), Komintern Dönemi TKP Tarihi. Türkiye Komünist Partisi’nin Bolşevikleşmesi 1925-1928, C. 2, (İstanbul: Yordam Yayınları).
• Akşin, Sina (2019a), İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, İç Savaş ve Sevr’de Ölüm, C. 3, (İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları).
• Akşin, Sina (2019b), İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, Savaş ve Etnik Temizlik, Yumuşatılmış Sevr Dönemi, C. 4, (İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları).
• Akşin, Sina (2000), “Tutucu Sağ Ulusçuluk, Hüseyin Nihal Atsız 1905-1975”, Akşin, Sina (Der.), Türkiye Tarihi, Bugünkü Türkiye 1908-1995, C. 5, (İstanbul: Cem Yayınları): 274-277.
• Alp, Tekin (1944), Türkün Ruhu, (İstanbul: Kenan Matbaası).
• Ali, Sabahattin (1948), ‘Asıl büyük tehlike bugünkü ehliyetsiz iktidarın devamıdır’, Zincirli Hürriyet, 5 Şubat, s. 1-2.
• Ali, Sabahattin (2003), İçimizdeki Şeytan, (İstanbul: Yapı kredi Yayınları).
• Alöç, Kazım (2006), “Türkeş’in Nihal Atsız’a Yazdığı Mektup”, İleri, Rasih Nuri (Der.), Kırklı Yıllar, C. 5, (İstanbul: Tüstav Yayınları): 88-92, 93-4.
• Althusser, Louis (2003), İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları, (Çev. Alp Tümertekin), (İstanbul: İthaki Yayınları).
• Ataay, Faruk (2020), Türkiye Demokrasi Tarihi 1789’dan Günümüze, (Ankara: Nika Yayınevi).
• Atılgan, Gökhan (2007), Behice Boran, Öğretim Üyesi, Siyasetçi Kuramcı, (İstanbul: Yordam Kitap).
• Atsız, Nihal (1935), Komünist Don Kişotu Proleter-Burjuva Nazım Hikmetof Yoldaşa, (İstanbul: Arkadaş Basımevi).
• Atsız, Nihal (1997), ‘Çanakkale’ye Yürüyüş’, Türkçülüğe Karşı Haçlı Seferi, (İstanbul: İrfan Yayınevi).
• Aybar, Mehmet Ali (1947a), ‘Her şeyden evvel her şeyin üstünde istiklal’, Zincirli Hürriyet, 5 Nisan, s. 1-2.
• Aybar, Mehmet Ali (1947b), ‘Amerikan Yardımlarını bizde kimler istiyor? Zincirli Hürriyet, 12 Nisan, s. 1-2.
• Aybar, Mehmet Ali (1947c), ‘Yardımın aleyhinde bulunmak, her Türk için mukaddes bir vazifedir’, Zincirli Hürriyet, 19 Nisan, s. 1-2.
• Atay, Korhan (2021), Serteller, (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Bali, Rıfat N. (2017), Cumhuriyet Yıllarında Türkiye Yahudileri, (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Berkes, Niyazi (2011), ‘Unutulan Yıllar’, (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Boran, Behice (1945), ‘Zirai Reformda Memleketi İflas Etmiş Bir Rejime Götürmek İstiyorlar’, Görüşler, 1 Aralık, s. 9.
• Cantek, Levent (2015), Markopaşa, Bir Mizah ve Muhalefet Efsanesi, (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Claudin, Fermando (1990), Komintern’den Kominform’a, Stalinizmin Doruğu. C. 2, (Çev. Yavuz Alogan), (İstanbul: Belge Yayınları).
• Çelenk, Halit (1976), 141 ve 142 Üzerine, (Ankara: Anka Yayınları).
• Çelik, Mete (1998), Üniversite' de Cadı Kazanı 1948 DTCF Tasfiyesi ve Pertev Naili Boratav'ın Müdafaası, (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları).
• Darendelioğlu, İlhan (1976), Türkiye’de Milliyetçilik Hareketleri, (İstanbul: Toker Yayınları).
• Demirel, Tanel (2011), Türkiye’nin Uzun On yılı Demokrat Parti İktidarı ve 27 Mayıs Darbesi, (İstanbul: Bilgi Yayınları).
• Erkman, Faris (1943), En Büyük Tehlike, Mili Türk Davasına Aykırı Bir Cereyanın İç Yüzü, (İstanbul: Çınar Yayınları).
• Eroğul, Cem (2019), Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, (İstanbul: Yordam Yayınları).
• Erdem, Hamit (2019), 1920 Yılı ve Sol muhalefet, (İstanbul: Sel Yayınları).
• Feyizoğlu, Turhan (2013), Türkiye Gençlik Hareketleri Tarihi 1944-74, C. 1, (Samsun: Sevinç Kitap Dağıtım).
• Geverek, Meltem Ağduk (1998), “Yurt ve Dünya/1941-1944:1940’ların “solunun” Ankara Çevresi”, Toplum ve Bilim Dergisi, (78), s. 255-272.
• Glasneck, Johannes (1968), Türkiye’de Faşist Alman Propagandası, (Çev. Arif Gelen), (Ankara: Onur Yayınları).
• Gramsci, Antonio (1971), Selecrion from The Prison Netebooks, (Çev. Quintin Hoare ve Geoffrey Nowell Smith), (Londra: Lawrence and Wishart).
• Guttstadt, Corry (2012), Türkiye, Yahudiler, Holokost, (Çev. Atilla Dirim), (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Hikmet, Nazım (1933), ‘Nazım Hikmet Ran’ https://nazimhikmetran.biz/dava_38_donanma.html (25.03.2024).
• İnönü, İsmet (1944), ‘Misak-ı Zafer’ https://misakizafer.com/2020/06/12/ismet-pasanin-19-mayis-nutku- 1944/ (25.03.2024).
• Karpat, Kemal Haşim (2006), Osmanlı’da Değişim, Modernleşme ve Uluslaşma, (Çev. Dilek Özdemir), (Ankara: İmge Yayınları).
• Karpat, Kemal Haşim (2007), Türkiye’de Siyasal Sistemin Evrimi 1876-1980, (Çev. Esin Soğancılar), (İstanbul: İmge Yayınları).
• Karpat, Kemal Haşim (2017), Osmanlı’da Milliyetçiliğin Toplumsal Temelleri, (İstanbul: Timaş Yayınları).
• Karpat, Kemal Haşim (2021), Türk Demokrasi Tarihi, Sosyal Kültürel Ekonomik Temeller, (İstanbul: Timaş Yayınları).
• Kaynar, Mete Kaan ve Gökhan Ak (2016), “Niyazi Berkes ve 1940’lı Yılların Sol Muhalif Dergisi Yurt ve Dünya Birlikteliği”, Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, XVI (33), s. 325-372.
• Kayalı, Kurtuluş (2016), Türk Düşünce Dünyasında Yol İzleri, (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Karaca, Emin (1998), Türk Basınında Kalem Kavgaları, (İstanbul: Kaya Matbaacılık).
• Kardam, A. (2020), Mustafa Suphi Karanlıktan Aydınlığa, (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Kısakürek, Necip (1945), ‘Büyük Doğu, Hadiselerin Muhasebesi’, Büyük Doğu, (6), 7 Aralık 1945, s.8-9.
• Koçak, Cemil (2010), Türkiye’de İki Partili Siyasi Sistemin Kuruluş Yılları 1945-1950, İki Parti, C. 1, (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Koçak, Cemil (2012), Türkiye’de İki Partili Siyasi Sistemin Kuruluş Yılları 1945-1950, İktidar ve Demokratlar, C. 2, (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Koçak, Cemil (2013), Türkiye’de İki Partili Siyasi Sistemin Kuruluş Yılları 1945-1950 Rejim Krizi, C. 3, (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Koçak, Cemil (2019), Geçmişiniz İtinayla Temizlenir, (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Köker, Levent (1995), Modernleşme Kemalizm ve Demokrasi, (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Küçük, Yalçın (1984), Türkiye Üzerine Tezler (1908-1978), C. 2, (İstanbul: Tekin Yayınevi).
• Landau, Jacob M. (1999), Pantürkizm, (Çev. Mesut Akın), (İstanbul: Sarmal Yayınevi).
• Makal, Ahmet (2016), “Türkiye’de Çok Partili Yaşama Geçiş Sürecinde Halk Partisi ve Esnaf Teşekkülleri 1945-1950”, Makal, Ahmet, Aziz Çelik, M. Hakan Koçak (Der.), Sınıf Sendika Siyaset Türkiye Emek Tarihinden Kesitler, (İstanbul: İmge Yayınları): 49-90.
• Mert, Nuray (2022), Batı İslam’ı Çok Sevmişti, Batı’nın İslam Siyasetleri ve İslamcılık, (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Meşe, Ertuğrul (2013), Türk Siyasal Yaşamında Komünizmle Mücadele Dernekleri (Yüksek Lisans tezi), Yüksek Öğretim Kurumu Başkanlığı tez merkezi veri tabanından alınmıştır.
• Meşe, Ertuğrul (2016), Komünizmle Mücadele Dernekleri, (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Mumcu, Uğur (1990), 40’ların Cadı Kazanı, (İstanbul: Umag Yayınları).
• Mumcu, Uğur (2019), Behice Boran ile Söyleşi, Bir Uzun Yürüyüş, (İstanbul: Umag Yayınları).
• Nesin, Aziz (1948), ‘Zincirli Mizah’, Zincirli Hürriyet, 5 Şubat, s. 4.
• Nesin, Aziz (2019), Birlikte Yaşadıklarım Birlikte Öldüklerin, Anılar- Belgeler, Denemeler- Mektuplar, (İstanbul: Nesin Yayınevi).
• Oran, Baskın (1969), “İç ve Dış Politika Açısından İkinci Dünya Savaşında Türkiye’de Siyasal Hayat ve Sağ-Sol Akımlar”, Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (24)3, s. 227-275.
• Oran, Baskın (2009), 1946-1960: Batı Bloku Ekseninde Türkiye, Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne, Olgular, Belgeler, Yorumlar, C. 1, (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Örnek, Cangül (2015), Türkiye’nin Soğuk Savaş Düşünce Hayatı, Antikomünizm ve Amerika Etkisi, (İstanbul: Can Yayınları).
• Öymen, Altan (2020), Değişim Yılları, 1940’lar, C. 2, ( İstanbul: Doğan Kitap Yayınları).
• Özdoğan, Günay Göksu (2019), Turan’dan Bozkurt’a, Tek Parti Döneminde Türkçülük, (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Öztekin, Hülya (2016), Tan, Serteller Yönetiminde Muhalif Bir Gazete, (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları).
• Reinhold, O. ve F. Rijenko (1979), Politika ve İdeolojisiyle Günümüzde Antikomünizm, (Çev. Mustafa Ulu), (İstanbul: Konuk Yayınları).
• Savran, Sungur (2020), ‘Türkiye’nin Bolşevik Partisi: Türkiye Komünist Fırkası’. Devrimci Marksizm Dergisi, 41-42, s. 163-183.
• Selçuk, Ekin Kadir (2018), Mücadeleciler, Mücadele Birliği (1946-1980), (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Sertel, Sabiha (1945), ‘Zincirli Hürriyet’, Görüşler, 1 Aralık, s. 6-7.
• Sertel, Zekeriya. (2001), Hatırladıklarım, (İstanbul: Remzi Kitapevi).
• Sertel, Sabiha (2019), Roman Gibi, (İstanbul: Can Yayınları).
• Sökmensüer, Şükrü (1947), TBMM Tutanak Dergisi, Dönem VIII, C. 4, Toplantı:1, 29.1.1947:66-76.
• Sülker, Kemal (2019), Sabahattin Ali Cinayeti, (İstanbul: İleri Yayınları).
• Şimşek, Abdulazim (2019), Türkiye’de Antikomünist Faaliyetler: Propaganda Araçları, Teşekküller ve Portreler (1945-1971) (Doktora tezi), Yüksek Öğretim Kurumu Başkanlığı tez merkezi veri tabanından alınmıştır.
• Şimşek, Abdulazim (2021), Komünistin Eşkâli, Türkiye’de Antikomünizm 1945-1971, (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Taşkın, Yüksel (2019), Antikomünizmden Küreleşme Karşıtlığına, Milliyetçi Muhafazakâr Entlelijansiya, (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Timur, Taner (2020), Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş, (İstanbul: İmge Yayınları).
• TKP Araştırma Grubu (2021), Pati Tarihi, Türkiye Komünist Partisi Arayış Yılları. C. 2, (İstanbul: Yazılama Yayınları).
• Tunçay, Mete (1981), Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923- 1931), (Ankara: Yurt Yayınları).
• Urgan, Mina (2013), Bir Dinozorun Anıları, (İstanbul: Yapı Kredi Yayınları).
• Ünlü, Barış (2002), Bir Siyasal Düşünür Olarak Mehmet Ali Aybar, (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Yaşlı, Fatih (2008), Milliyetçilik ve Faşizm Türkiye’de Irkçı Milliyetçilik Üzerine Bir İnceleme (Doktora tezi), Yüksek Öğretim Kurumu Başkanlığı tez merkezi veri tabanından alınmıştır.
• Yaşlı, Fatih (2019), Anti Komünizm Ülkücü Hareket Alpaslan Türkeş, Türkiye ve Soğuk Savaş, (İstanbul: Yordam Yayınları).
• Yaşlı, Fatih (2020a), Türkçü Faşizmden Türk-İslam Ülküsüne, (İstanbul: Yordam Yayınları).
• Yaşlı, Fatih (2020b), Kinimiz Dinimizdir Türkçü Faşizm Üzerine Bir İnceleme, (İstanbul: Yordam Yayınları)
• Yaşlı, Fatih (2022), Devlet Düzen Anarşi, Türkiye’de Edebiyat ve Antikomünizm, (İstanbul: Yordam Yayınları).
• Yıldırmaz, Sina (2018), “Nefretin ve Korkunun Rengi: Kızıl”, Kerestecioğlu, İnci Özkan ve Güven Gürkan Öztan (Der.), Türk Sağı Mitler, Fetişler, Düşman İmgeleri, (İstanbul: İletişim Yayınları): 47-73.
• Zürcher, Eric Jan (2016), Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, (Çev. Yasemin Saner), (İstanbul: İletişim Yayınları).