Economic, Diplomatic and Legal Roles of the Ottoman Customs Officer in the Republic of Dubrovnik (1430-1806)

Yıl 2022, , 429 - 456, 19.12.2022

Cihan Yemişçi

https://doi.org/10.16985/mtad.1104687

Öz

İktisadi, Diplomatik ve Hukuki Rolleriyle Dubrovnik Cumhuriyeti’nde Osmanlı Gümrük Emini (1430-1806)

Öz

Dubrovnik Cumhuriyeti, tarihte Osmanlı İmparatorluğu’na özel bir statüyle bağlı olması münasebetiyle Osmanlı ile ikili ilişkiler noktasında diğer haraçgüzar hükümetlerden birçok farklılıklar taşıyan küçük bir şehir devletiydi. Kırım, Eflak, Boğdan ve Erdel gibi vasal hükümetlerin idarecilerini padişah onaylar, istendiğinde asker gönderirler, yıllık haraç öderler ve tabiiyete dair diğer bazı uygulamaları yerine getirirlerdi. Diğer yandan yıllık haraç yükümlülüğü dışında bu gibi mükellefiyetleri bulunmaması dolayısıyla Dubrovnik’in Osmanlı’ya tabiiyet şartları bağımsızlığa son derece yakındı.
1430 yılında Dubrovniklilere verilen ve günümüze ulaşmış olan ilk ahidnâmede, sultanın görevlendirmesi veya Dubrovniklilerin izni olmadan Osmanlı ehl-i örf taifesinden herhangi bir resmî görevlinin Dubrovnik sınırlarına giremeyeceği hükmü düşülmüştü ki, bu madde sonraki ahidnâmelerde de yer almıştır. Buna bağlı olarak aynı sene içerisinde Dubrovnik’ten Osmanlı Balkanlarına giriş kapısı sayılan Ploçe banliyösünde bir gümrük noktası kurulmuş ve buraya bir emin tayin edilmiştir.
Ploçe’deki Osmanlı gümrük emininin resmî görevi her ne kadar vergi tahsil etmek olsa da Cumhuriyet sınırları dahilinde yerleşik olarak vazife yapan tek Osmanlı memuru olması dolayısıyla Dubrovnik’e gelip giden Osmanlı reayasının ihtiyaç duyduğu konsolosluk hizmetlerini de fiilen ifa etmiştir. Bu makalede Ploçe’deki eminin bürokratik konumu, buna bağlı olarak üstlendiği resmî ve fiilî görevler ile ayrıca emâneti üzerine alan bazı kimselerden kaynaklanan birtakım sorunlar konu alınarak işlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Dubrovnik Cumhuriyeti, Bosna Beylerbeyliği, Hersek Sancakbeyliği, Ploçe, Gümrük Emini.

Kaynakça

• Torino Devlet Arşivi (Archivio di Stato di Torino: AST.), Sezione Corte, Biblioteca Antica dei Regi Archivi, Architettura Militare, Disegni di Piazze e Fortificazioni: Vol. V, fol. 242v-243; 244v-245.
• Dubrovnik Devlet Arşivi (Državnog Arhiva u Dubrovnika: DAD), Diplomata et Acta (DA.), Acta Turcarum (7/2.1), Fermani; (7/2.2), Bujuruldije, svezak (sv.) 1, broy (br.) 25; sv. 2, br. 69; sv. 2, br. 81; sv. 2, br. 86; sv. 3, br. 108; sv. 3, br. 115...
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.), Bâb-ı Defterî Düvel-i Ecnebiyye Defteri (A.DVNS.DVE.d.), nr. 13/1, 14/2, 15/3; Maliyeden Müdevver Defter (MAD.d.), nr. 6004; İbnü’l-Emin Tasnifi Belgeleri-Hariciye (İE. HR.); Ali Emiri Tasnifi Belgeleri-IV. Mehmed Dönemi (SMMD. IV); Bâb-ı Defterî Maden Mukataası Kalemi Evrakı (D. MMK.).