T. Abdi’nin Sergüzeşt-i Kalyopi ve Seyr-i Servinaz Romanlarında Doğa, Kadın ve Şehir

Yıl 2022, , 271 - 288, 19.12.2022

Gülçin Oktay

https://doi.org/10.16985/mtad.1146565

Öz

Modernleşme süreci Osmanlı toplumuna askerî, tıbbî, mimarî, idarî, malî alanlarda bir dizi yenilikleri getirir. Sanayileşme de modernleşme sürecinde Batı’yı yakalamanın ve kalkınmanın önemli bir adımıdır. Bu sebeple 1840-1860 ve 1860-1876 yılları arasında çeşitli fabrikalar, mektepler, sergiler açılır ve sanayileşme yolunda başarı kazanılmaya çalışılır. Ancak bir hevesle başlanan bu girişimler olumsuz sonuçlanır ve bu uğurda istenilen başarı yakalanamaz. Çok geçmeden de Osmanlı İmparatorluğu, Avrupa gibi sanayileşmiş devletlerin açık pazarı hâline gelir. Bundan sonra doğa; özlenen, hayal edilen ancak bir türlü geri dönülemeyen ütopya hâline dönüşür. Edebiyat metinleri de bu arada kalmışlık hâline kayıtsız kalamaz ve doğa-şehir kıyaslamalarına yer veren önemli metinler yazılır. Bu metinlere verilecek tipik örneklerden ikisi ise T. Abdi’nin Sergüzeşt-i Kalyopi ve Seyr-i Servinaz romanlarıdır. Bu romanlar 1290 (1873) gibi bir tarihte yani henüz Osmanlı’da sanayileşme adımlarının oturmadığı bir zamanda yazılmış olmalarına rağmen şehirden bıkma, doğaya özlem duyma konularında dikkat çekici yorumlara sahiptir. Aynı zamanda T. Abdi kahramanları Kalyopi ve Servinaz’ı şehirden uzaklaştırırken bu iki kadının yollarını ütopik adalardan, yerlerden ve ormanlardan geçirir. Bu sayede yazar eserlerine hem bir sergüzeşt havası katar hem de dönemin popüler anlatıları “robinsonad”lardan da etkilendiğini gösterir. Bu anlamda bahsedilen iki eser, ekotopya kavramının “henüz” ortada olmadığı bir dönemde “ekotopya”nın erken örnekleri sayılabilir. Aynı zamanda T. Abdi’nin iki romanına da başkarakter olarak kadınları seçmesi ve onları doğa ile bütünleştirmesi eserleri ekofeminist okumalara da elverişli hâle getirir. Bu sebeple makale, T. Abdi’nin Sergüzeşt-i Kalyopi ve Seyr-i Servinaz romanlarına odaklanacak ve bu metinleri şehirleşme, doğaya dönme/dönememe bağlamında değerlendirecektir.

Anahtar Kelimeler

T. Abdi, Sergüzeşt-i Kalyopi, Seyr-i Servinaz, Doğa, Kadın, Şehir, nature, women, city

Nature, Women and City in T. Abdi’s Novels Sergüzeşt-i Kalyopi and Seyr-i Servinaz

Öz

The process of modernization in the Ottoman Empire has led to the onset of many novelties in the military, medical, architectural, administrative and financial areas. Industrialization also constitutes an important step for catching up with the West and development. As a result, various factories, schools, and exhibitions were established in the empire between 1840-1860 and 1860-1876. However, though launched with much enthusiasm, these initiatives mostly failed. The Ottoman Empire quickly became an open market for the industrialized states in Europe. Thereafter, nature turned into a utopic dream, which could never be realized. Literary texts did not remain distant to this in-between state of Ottoman society; important works were penned on the comparisons of nature and city. Two typical examples consist of T. Abdi’s novels Sergüzeşt-i Kalyopi ve Seyr-i Servinaz. Although these novels were written in 1290 (1873), at a time when the Ottoman industrialization was not yet completed, they manifest remarkable interpretations of tiredness with city life and longing for nature. In these accounts, while T. Abdi drives his heroes Kalyopi and Servinaz away from the city, their paths take these two women through utopian islands, places and forests. In this way, the author integrates an element of adventure to his works, while also demonstrating the influence of popular narratives of the time, the “robinsonades,” on his narrative. In this sense, the two novels can be regarded as early examples of “ecotopia” at a time when the concept of ecotopia did not “yet” exist. Moreover, T. Abdi's choice of women as the main characters in both of his novels and integrating them with nature makes his works suitable for ecofeminist readings. For this reason, this paper will focus on T. Abdi's novels, Sergüzeşt-i Kalyopi and Seyr-i Servinaz, and will assess these texts in the context of urbanization, returning/not returning to nature.

Anahtar Kelimeler

nature, women, city, T. Abdi, Sergüzeşt-i Kalyopi, Seyr-i Servinaz

Kaynakça

• Atay, Oğuz, Korkuyu Beklerken, İletişim Yayınları, İstanbul 2018.
• Berktay, Fatmagül, “Ekofeminizm Ya Da Yüreğin İyimserliği”, Kadın Araştırmaları Dergisi, 4, (1996), s. 73-76.
• Callenbach, Ernest, Ekotopya, çev. Osman Akınhay, Agora Kitaplığı, İstanbul 2010.
• Defoe, Daniel, Robinson Crusoe, çev. Fadime Kâhya, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2010.
• Doğan, Abdullah, Modern Anlatı Talebine Bir Cevap: Sergüzeşt-i Kalyopi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2019.
• İbn-i Sina-İbn-i Tufeyl, Hay Bin Yakzan, çev. M. Şerefeddin Yaltkaya-Babanzâde Reşit, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2010.
• Göktürk, Akşit, Ada-İngiliz Yazınında Ada Kavramı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2012.
• Gökalp Alparslan, Gonca, “XIX. Yüzyıl Türk Romanında Açık Deniz Yolculukları, Ada İmgesi ve Akdeniz”, Zarf: KKTC Doğu Akdeniz Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 1, (2000), s. 3-27.
• Gürbilek, Nurdan, Kör Ayna, Kayıp Şark-Edebiyat ve Endişe, Metis Yayınları, İstanbul 2004.
• Kabasakal Badamchi, Devrim, “Immanuel Kant’ın Jean Jacques Rousseau’dan Çıkarsadıkları: Eğitim Üzerine”, Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 21, (2016), s. 161-180.
• Karakoç, K. İrfan, “Modernite Aşkına: Türkçe Romanın Sergüzeşti yahut XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Türün İzini Sürmek”, Journal of Human Science, XVI/1, (2019), s. 231-248.
• Lloyd, Genevieve, Erkek Akıl-Batı Felsefesinde “Erkek” ve “Kadın, çev. M. Özcan, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2015.
• Mardin, Şerif, “Tanzimat’tan Sonra Aşırı Batılılaşma”, Türk Modernleşmesi Makaleler IV, İletişim Yayınları, İstanbul 1991, s. 23-81.
• Oktay, Gülçin, “Kılık Değiştirmenin En Makbûl Hâli: Erkeksi Kadın Versus Kadınsı Erkek”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, XXII/1, (2020), s. 337-360.
• Ortaylı, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Timaş Yayınları, İstanbul 2013.
• Önsoy, Rıfat, “Tanzimat Dönemi Sanayileşme Politikası 1839-1876”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, II/ 2, (1984), s. 5-12.
• Parla, Jale, Babalar ve Oğullar: Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri, İletişim Yayınları, İstanbul 2018.
• Plumwood, Val, Feminizm ve Doğaya Hükmetmek, çev. Başak Ertür, Metis Yayınları, İstanbul 2004.
• Rousseau, Jean-Jacques, Emile ya da Eğitim Üzerine, çev. Yaşar Avunç, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2009.
• Rousseau, Jean-Jacques, Toplum Sözleşmesi, çev. Vedat Günyol, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2012.
• Rousseau, Jean-Jacques, İnsanlar Arasındaki Eşitsizliğin Kaynağı ve Temelleri Üzerine Konuşma, çev. Rasih Nuri İleri, Say Yayınları, İstanbul 2013.
• Sarc, Ömer Celâl, “Tanzimat ve Sanayiimiz”, Tanzimat I-Yüzüncü Yıldönümü Münasebetile, Maarif Matbaası, İstanbul 1940, s. 423-440.
• Shiva, Vandana- Maria Mies, Ekofeminizm, çev. İlknur Ursun Kelso, Sinek Sekiz Yayınları, İstanbul 2021.
• Shiva, Vandana, İnadına Canlı: Kadınlar, Ekoloji ve Hayatta Kalma, çev. Emine Ayhan, Sinek Sekiz Yayınları, İstanbul 2021.
• T. Abdi, Sergüzeşt-i Kalyopi, yy., İstanbul 1290.
• T. Abdi, Seyr-i Servinaz, yy., İstanbul 1290.
• T. Abdi, Gizli Sevda, Süleyman Efendi Matbaası, İstanbul 1292.
• Temizarabacı Yıldırmaz, Yasemin, Ütopyanın Kadınları Kadınların Ütopyası, Sel Yayıncılık, İstanbul 2016.
• Uzaldı, Beril, Mimarlıkta Ekotopya Kavramı ve Ekolojik Ütopyalar, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Kültür Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul 2020.