Türk Romanında Oksidentalist Açılım: Paris’te Bir Türk ve Meşhedî ile Devriâlem Örneği

Yıl 2024, , 76 - 99, 15.06.2024

Mehmet Doğan

https://doi.org/10.16985/mtad.1393178

Öz

Batılılaşmanın fert, aile ve toplum üzerindeki etkilerinin kültürel, sosyal ve siyasî boyutlarının çok yönlü bir değerlendirmeye tabi tutulması nedeniyle araştırmacı ve akademisyenler tarafından Türk romanında batılılaşma olgusu çeşitli yansımalarıyla ele alınmıştır. Ancak bir medeniyet olarak Batı/Avrupa’nın Türk romanlarındaki değerlendirilmesi noktasında ciddi bir boşluk vardır. Bu boşluk, Mısırlı filozof Hasan Hanefi’nin oryantalizm karşısında akademik bir disiplin şeklinde kurmaya çalıştığı oksidentalizmin Türkiye’de görünürlük kazanmasından sonra doldurulmaya çalışılsa da yeterli bir literatür ortaya konulmamıştır. Oryantalizmin dikotomik özcü yorumları ve “Batı-dışı” toplumları “nesneleştirici” tavrı karşısında “Batı-dışı” dünyanın bir “özne olarak kendi bilincine varması, bu bilinçle “Avrupamerkezci” paradigmayı sorgulamasına oksidentalizm denir. Bu çalışmada belirlenebildiği kadarıyla oksidentalizm anlamında müstağrip kelimesini Avrupa’da Bir Cevelan adındaki eserinde ilk defa kullanan Ahmet Mithat Efendi’nin Paris’te Bir Türk isimli romanıyla, tespit edebildiğimiz kadarıyla oksidentalizm kavramının ilk defa kurgusal bir metinde kullanıldığı Ercüment Ekrem Talu’nun Meşhedî ile Devriâlem romanları, oksidentalizm kuramından hareketle, karşılaştırmalı olarak okunacaktır. Farklı medeniyetlere mensup toplumların öteki algılarının şekillenmesinde, değişmesinde; karşılaşma biçimleri ve konjonktürel değişimler en önemli nedenler olması hasebiyle biri Tanzimat dönemi -inkıraz nesli-diğeri Cumhuriyet dönemi -inkılâp nesli- romancılarının Avrupa’ya bakışlarındaki benzerlik ve farklılıklar ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Paris’te Bir Türk, Meşhedi ile Devrialem, oksidentalizm, oryantalizm, öteki.

Occidentalist Expansion in the Turkish Novel: the Example of Paris’te Bir Türk and Meşhedî İle Devriâlem

Öz

Due to the fact that the cultural, social and political dimensions of the effects of westernization on the individual, family and society are subjected to a multidimensional evaluation, the phenomenon of westernization in Turkish novel has been discussed with various reflections by researchers and academicians. However, there is a serious gap in the evaluation of Western/Europe as a civilization in Turkish novels. Occidentalism is when the "non-Western" world becomes conscious of itself as a "subject" in the face of the dichotomous essentialist interpretations of orientalism and its "objectifying" attitude towards "non-Western" societies, and questions the "Eurocentric" paradigm with this consciousness. In this study, as far as it can be determined, with Ahmet Mithat Efendi's novel Paris'te Bir Türk, who first used the word "detached" in the sense of occidentalism in his work called Avrupada Bir Cevelan, Ercüment Ekrem Talu's Meşhedî ile Devriâlem His novels will be read comparatively, based on the theory of occidentalism.

Anahtar Kelimeler

Paris’te Bir Türk, Meşhedi ile Devrialem, occidentalism, orientalism, other.

Kaynakça

• Ahmet Midhat Efendi, Paris’te Bir Türk, haz. Erol Ülgen, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2000.
• Ak, Murat, “Doğu-Batı İkileminde Bir Osmanlı Entelektüeli Ahmet Mithat Efendi’nin Batı’yı Tanıma Çabasına Bir Bakış”, Marife, VI/3, (2006), s. 247-268.
• Aktay, Yasin, “Her Karşılaşmanın İki Yanı Vardır”, Marife, VI/3, (2006), s. 427-436.
• Ataç, Nurullah, Diyelim – Söz Arasında, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2011. Başkaya, Fikret, Yeni Paradigmayı Oluşturmak -Kapitalizmden Çıkmanın Gerekliliği ve Aciliyeti Üzerine Bir Deneme, Özgür Üniversite Yayınları, İstanbul 2011.
• Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2013. Bozdoğan, Sibel, Modernizm ve Ulusun İnşası -Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde Mimari Kültür-, Metis Yayınları, İstanbul 2012.
• Buruma Ian ve Margalit, Avishai: Occidentalism -The West in the Eyes of Its Enemies, The Penguin Press, New York 2004.
• Çelik, Zeynep, Avrupa Şark’ı Bilmez, Eleştirel Bir Söylem (1872-1932), Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2020.
• Delanty, Gerard, “Giriş: Batı Sonrası Bir Avrupa Fikri”, çev. Firdevs Bulut, Doğu ve Batı’nın Ötesinde Asya ve Avrupa, Matbu Yayınları, İstanbul 2015. Eğribel, Ertan, “Garbiyatı Bir Bilim Olarak Kurmanın Gereği ve Zorlukları Üzerine” Garbiyat, I/1, (2015), s. 28-38.
• Emiroğlu, Bekir, Söylemsel Bir İnşa Olarak Oryantalizm, Araştırma Yayınları, Ankara 2021.
• Eskin, Firdevs, “Oryantalizm ve Oksidentalizm Arasında Ahmet Mithat” İslam Tarihi Araştırmaları Dergisi, III, (2018), s. 1-22.
• Findley, Carter V., Ahmed Midhat Efendi Avrupa’da, çev. Ayşen Anadol, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1999.
• Güler, İlhami, “Hasan Hanefî’nin Tecdid Projesi -Tanıtım ve Bir Değerlendirme-”, Journal of Islamic Research, VII/2, (1994), 149-170.
• Güler, İlhami, “Hasan Hanefî ve İslami Sol” İslamiyât, V/2, (2002), s. 155-158.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi, Şıpsevdi, Atlas Kitabevi, İstanbul 1977.
• Hanefi, Hasan ve el-Câbirî, Muhammed Abid, Doğu-Batı Tartışmaları, çev. M. Coşkun, Mana Yayınları, İstanbul 2022.