İslâm-Bizans Mücadelesinde Bir Dönüm Noktası: Yermük Savaşı (15/636)

Yıl 2024, , 1 - 12, 15.06.2024

Casim Avcı

https://doi.org/10.16985/mtad.1449470

Öz

Hz. Peygamber (s.a.v.) döneminden itibaren Müslüman Araplar ile Hıristiyan Bizanslılar arasında çok yönlü ilişkiler gerçekleşmiştir. Bizans İmparatorluğu o sırada Sâsânî İmparatorluğu ile birlikte dönemin iki süper gücünden biriydi. Müslümanlarla Bizans arasındaki ilişkilerde askerî mücadeleler önemli bir yer tutmaktadır. Bunlardan Hz. Ömer döneminde 15/636 yılında meydana gelen Yermük Savaşı hem İslâm hem de Bizans tarihi için bir dönüm noktası niteliği taşımaktadır.
İslâm’ın doğuş yıllarında devam eden Bizans-Sâsânî mücadelesinde Müslümanlar ateşperest Sâsânîler’e karşı ehl-i kitap olan Bizans’tan yana bir tavır içerisinde idiler. Medine döneminde Hz. Peygamber’in Herakleios’a gönderdiği elçi imparator tarafından iyi karşılandı. Ancak bir süre sonra Hz. Peygamber’in Busra valisine gönderdiği elçi Hıristiyan Gassânî emiri tarafından öldürüldü. Bunun üzerine meydana gelen Mûte Savaşı’nda Bizans Gassânîler’e destek verince İslâm ve Bizans orduları ilk defa karşı karşıya geldi. Bunu Hz. Peygamber’in 30.000 kişilik ordusuyla Bizans’a karşı düzenlediği Tebük Seferi takip etti. Hz. Ebû Bekir döneminde İslâm orduları bir taraftan Irak cephesinde Sâsânîlerle mücadele ederken diğer taraftan Suriye bölgesinde Bizans ordularıyla karşılaştılar. Bu dönemde meydana gelen Ecnâdeyn Savaşı ile Suriye kapıları Müslümanlara açılmış oldu.
Hz. Ömer döneminde de her iki cephede mücadele devam etti. İslâm orduları Bizans’a karşı kazandıkları Fihl ve Mercüssuffer zaferlerinden sonra Suriye bölgesinin merkezi Dımaşk’ı ele geçirdiler. Ardından Ba‘lebek, Hama ve Humus şehirleri fethedildi. Nihayet İslâm ve Bizans orduları arasında 15/636 yılında meydana gelen Yermük Savaşı bölgenin kaderini belirledi ve Suriye Müslümanların eline geçti. O güne kadar Müslümanların bölgede fethettikleri toprakları geri alabileceğini uman İmparator Herakleios bundan ümidini kesti ve bölgeden ayrılarak önce Antakya’ya, ardından da başkent İstanbul’a döndü.
Müslümanların Bizans karşısında elde ettiği Yermük Zaferi İslâm tarihinde bir dönüm noktası oldu. Bu zaferin ardından İslâm orduları Hıristiyanlar’ın dinî merkezi olan Kudüs’ü ve Filistin bölgesinin diğer şehirlerini fethettiler. Bunu el-Cezîre ve Mısır bölgelerinin fethi izledi. Hz. Osman döneminde İslâm donanmasının Bizans donanması ile yaptığı ilk deniz savaşı olan Zâtüssavârî Zaferi ile de Müslümanlar Doğu Akdeniz’e hâkim oldular.

Anahtar Kelimeler

İslâm, Müslümanlar, Bizans, Bizans İmparatorluğu, Hz. Ömer, Herakleios, Yermük Savaşı, Suriye

A Turning Point in the Islamic-Byzantine Struggle: The Battle Of Yarmūk (15/636)

Öz

From the time of the Prophet Muhammad (pbuh), multifaceted relations took place between the Muslim Arabs and the Christian Byzantines. Byzantine Empire was one of the two superpowers of the period along with the Sasanian Empire. Military struggles have an important place in the relations between Muslims and Byzantium. Among these, the Battle of Yarmouk, which took place in 15/636 during the reign of Caliph Umar, is a turning point for both Islamic and Byzantine history.
In the Byzantine-Sasanian struggle that continued during the birth years of Islam, Muslims were in favor of Byzantines, the People of the Book, against the Zoroastrian Sassanids. The envoy sent by the Prophet to Heraclius during the Madina period was well received by the emperor. However, after a while, the Prophet's envoy to the governor of Busra was killed by the Christian Gassanid emir. When Byzantium supported the Gassanians in the Battle of Mûtah, the armies of Islam and Byzantium faced each other for the first time. This was followed by the Prophet's expedition to Tabuk against Byzantium with an army of 30,000 men. During the reign of Caliph Abū Bakr, the Islamic armies fought against the Sassanids on the Iraqi front on the one hand and the Byzantine armies in Syria on the other. With the Battle of Ajnâdeyn that took place in this period, the gates of Syria were opened to the Muslims.
During the reign of Caliph Umar, the struggle continued on both fronts. After the victories of Fihl and Marjussuffar against Byzantium, the Islamic armies captured the center of Syria, Damascus. Then the cities of Ba'lebek, Hama and Homs were conquered. Finally, the Battle of Yarmouk between the Islamic and Byzantine armies in 15/636 decided the fate of the region and Syria fell to the Muslims. Emperor Heraclius, who had hoped that he could take back the lands the Muslims had conquered in the region, gave up hope and left the region, returning first to Antioch and then to the capital Istanbul.
The Muslim victory over Byzantium at Yarmouk was a turning point in Islamic history. After this victory, the Islamic armies conquered Jerusalem, the religious center of the Christians, and other cities of the Palestinian region. This was followed by the conquest of al-Jazira and Egypt. With the first naval battle of the Islamic navy against the Byzantine navy during the reign of Caliph Uthman, the Muslims dominated the Eastern Mediterranean.

Anahtar Kelimeler

Islam, Muslims, Byzantium, Byzantine Empire, Caliph Umar, Heraclius, Battle of Yarmouk, Syria

Kaynakça

• Acar, Abdurrahman (trans.), “Müslümanlarla Bizans Arasındaki Yermük Savaşı’nı Anlatan Süryanice En Eski Metin”, trans. Abdurrahman Acar, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, V/2, (2003), s. 71-75.
• Algül, Hüseyin, “Mûte Savaşı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXXI, s. 385.
• Avcı, Casim, İslâm-Bizans İlişkileri (610–847), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2020.
• al-Balâzurī, Fütūhu’l Buldân: Ülkelerin Fetihleri, Trans. Mustafa Fayda, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara 1987.
• al-Bukhārî, Sahīh al-Bukhārī, I-VIII, Çağrı Yayınları, İstanbul 1981.
• Demirkent, Işın. “Herakleios”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), XVII, s. 211.
• Donner, F. M., The Early Islamic Conquests, Princeton 1981.
• Fayda, Mustafa, “Yermük Savaşı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), XLIII, s. 485-486.
• Fayda, Mustafa, Allah’ın Kılıcı Halid Bin Velid, Çağ Yayınları, İstanbul 1990. Hamidullah, Muhammed, İslâm Peygamberi, trans. Salih Tuğ, I-II, İrfan Yayınevi, İstanbul 1990.
• Ibn A‘sam al-Kūfī, el-Futûh: Fetihler, trans. Mehmet Cevher Caduk, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2020.
• Ibn Asākir, Tārīkh Madīnat Dimashq, ed. Umar b. Garâma al-Amrī, I-LXXX, Dâr al-Fikr, Beirut 1415/1995.
• Ibn Hishām, al-Sīrah al-Nabawiyyah, ed. Muhammed as-Saqqā, I-IV, Mustafa al-Bābī al-Halabī, Cairo 1955.
• Kaegi, W. E., Byzantium and The Early Islamic Conquests, Cambridge 1992. Kelpetin, Mahmut, Hulefâ-yi Râşidîn Dönemi Tarihi, Seyf b. Ömer ve Tarihçiliği, Siyer Yayınları, İstanbul 2012.