The Sovereignty Struggle of Saljuqs Malik Dāwūd

Yıl 2020, , 202 - 216, 16.06.2020

Nuran Ünal

https://doi.org/10.16985/mtad.752880

Öz

Following the death of Sultan Malikshāh in 485/1092, the fight for the throne began in the Great Saljuq
State. Then, in the fight for the throne between his sons Barkīāroq and Moḥammed Tapar, Barkīāroq won and
ascended the Great Saljuq State’s throne (1094-1105). After the death of Barkīāroq in 498/1104, Moḥammad
Tapar came to the throne (1105-1118). When Moḥammad Tapar died in 511/1118, his son Maḥmūd had come
to the throne, but he had to meet his uncle Sanjar’s move for the throne. Facing his nephew Maḥmūd in the Battle of the Save, Sanjar defeated his nephew and became the sultan of the Great Saljuq State. When Sanjar
claimed the power, he preferred to stay in the East and put Maḥmūd in charge of this new state by laying the
foundations of the Iraqi Saljuq State to deal with the western issues.
Since the foundation of the Iraqi Saljuqs, they had to struggle with the rebellions of the sultans and the
efforts of the ‘Abbasid caliphs to regain the worldly politics. Sultan Maḥmūd managed to stay at the head of the
Iraqi Saljuq State until his death (1118-1131) by fighting against his brothers and ‘Abbasid caliph al-Mostarshid
bi-Allāh (1118-1135). After his death in 525/1131, his son Dāwūd came into the throne of the Iraqi Saljuq State
for a short time (1131-1132). However, the new Iraqi Saljuq sultan was removed from the throne because he had
not got the approval of Sultan Sanjar whom he was supposed to obey, also the ‘Abbasid caliph al-Mostarshid bi-
Allāh had not read sermons on his behalf, and because of the rebellions of other Saljuq sultans. Nevertheless,
Dāwūd did not give up his will for the sultanate. He tried to reclaim the throne by establishing an alliance with
his uncles Ma‘sūd and Saljuqshāh, claimants for the throne like him, and with Abbasid caliph al-Mostarshid bi-
Allāh. In this study, we will discuss Dāwūd’s – one of the rulers of the Iraqi Saljuq State despite the short-term –
struggle for the throne and the alliances he had established during these struggles.

Anahtar Kelimeler

Great Saljuq State, Iraqi Saljuq State, ‘Abbasids, Sanjar, Dāwūd, Ma‘sūd al-Mostarshid bi-Allāh, al-Rāshid bi-Allāh, sovereignty struggle

Selçuklu Meliki Davud’un Saltanat Mücadelesi

Öz

Sultan Melikşah’ın 485/1092 yılında vefatıyla birlikte Büyük Selçuklu Devleti’nde taht mücadeleleri
başlamış, sonrasında oğulları Berkyaruk ve Muhammed Tapar arasındaki mücadeleden Berkyaruk (1094-1105)
galip çıkarak Büyük Selçuklu Devleti tahtına oturmuştu. Berkyaruk’un 498/1104 ve ondan sonra tahta geçen
Muhammed Tapar’ın da 511/1118 yılında ölmesinin ardından Muhammed Tapar’ın oğlu Mahmud tahta çıksa da
kısa süre sonra amcası Sencer ile giriştiği mücadele sonucu Save Savaşı’nda aldığı yenilgi üzere Büyük Selçuklu
Devleti tahtını amcasına bırakmak zorunda kalmıştı. Sencer iktidarı ele almasına karşın doğuda kalmayı tercih
etmiş ve batı meseleleriyle ilgilenmek üzere Irak Selçuklu Devleti’nin temellerini atarak yeğeni Mahmud’u bu
yeni devletin başına geçirmiştir.
Irak Selçukluları kuruluşundan itibaren meliklerin isyanları ve Abbâsî halifelerinin tekrar dünyevî siyaseti
ele geçirme çabalarıyla mücadele etmek durumunda kalmıştı. Sultan Mahmud (1118-1131) ölümüne kadar
kardeşleri ve Abbâsî Halifesi el-Müsterşid Billâh (1118-1135) ile mücadele ederek Irak Selçuklu Devleti’nin
başında kalmayı başarmıştı. Onun 525/1131 yılında vefatının ardından yerine oğlu Davud (1131-1132) Irak
Selçuklu Devleti tahtına çıkmıştı. Ancak yeni Irak Selçuklu sultanının tahta çıkarken tâbi olduğu Sultan
Sencer’in onayını almaması, diğer Selçuklu meliklerinin isyanları ve el-Müsterşid Billâh’ın onun adına hutbe
okutmaması üzerine kısa süre sonra iktidardan uzaklaştırılmıştı. Buna rağmen Davud saltanat sevdasından
vazgeçmemişti. Kendisi gibi taht iddiacısı olan amcaları Mesud ve Selçukşah, el-Müsterşid Billâh ile ittifak
kurarak tekrardan tahtı ele geçirme çabası içerisine girmişti. Bu çalışmada kısa süreli de olsa Irak Selçuklu
Devleti’nin hükümdarlarından olan Davud’un taht mücadelesi ve bu mücadeleler sırasında kurmuş olduğu
ittifaklar ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Büyük Selçuklu Devleti, Irak Selçuklu Devleti, Abbâsîler, Sencer, Davud, Mesud, el- Müsterşid Billâh, er-Râşid Billâh, iktidar mücadelesi

Kaynakça

• Ahmed b. Mahmud, Selçuknâme, çev. Erdoğan Merçil, Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2011.
• Alptekin, Coşkun, The Reign of Zangi (521-541/1127-1146), Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Erzurum 1978.
• Ayan, Ergin, Ortaçağ Türk Devletlerinde Hanedan Evlilikleri, Gece Kitaplığı, Ankara 2017.
• Azîmî, Azîmî Tarihi: Selçuklular Dönemiyle ilgili Bölümler (h. 430-538=1038/1039-1143/1144) [Târîh], yay. haz. Ali Sevim, TTK Yayınları, Ankara 2006.
• Bundârî, Zubdet el-Nusra ve Nuhbet el-Usra, çev. Kıvameddin Burslan, TTK Yayınları, Ankara 2016.
• Daftary, Farhad, İsmaililer: Tarihleri ve Öğretileri, çev. Ahmet Fethi, Alfa Yayınları, İstanbul 2017.
• Ebü’l-Ferec, Abu’l-Farac Tarihi, I-II, çev. Ömer Rıza Doğrul, TTK Yayınları, Ankara 1987.
• Ebü’l-Fidâ, Târîhu Ebü’l-Fidâ, III, İstanbul 1331.
• Ebü’l-Hasan Ali el-Herevî, A Lonely wayfarer’s guide to pilgrimage: ‘Alī ibn Abī Bakr al-Harawī’s Kitāb al-Ishārāt ilā Ma’rifat al-Ziyārāt [Kitâbü’l-İşârât ilâ ma‘rifeti’z-ziyârât], trans. Josef W. Meri, Princeton 2004.
• Hamdullâh Müstevfî-i Kazvînî, Târîh-i güzîde: Zikr-i pâdişâhân-i Selçukiyân, ed. Erkan Göksu, Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2015.
• Hanne, Eric J., The Caliphate Revisited: The Abbasids of 11th and 12th Century Baghdad, (Basılmamış Doktora Tezi), The University of Michigan, Michigan 1988.
• Hasan, İbrahim Hasan, Siyasî-Dinî-Kültürel-Sosyal İslâm Tarihi: Abbasilerin İkinci Dönemi (447-656/1055- 1258), IV/5, çev. İsmail Yiğit, Kayıhan Yayınları, İstanbul 1986.
• Hüseynî, Ahbârü’d-devleti’s-Selçukiyye, çev. Necati Lugal, TTK Yayınları, Ankara 1999. Hüseyin Emin, Târihu’l-Irak fî asri’s-Selçûkî, Bağdad 1965.
• İbn Haldun, el-İber: Târîhu İbn Haldun, V, nşr. Halil Şehâde – Süheyl Zekkar, Beyrut 2000.
• İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-nihâye, XII, çev. Mehmet Keskin, Çağrı Yayınları, İstanbul 1995.
• İbn Vâsıl, Müferricü’l-kurub fî ahbârî Beni Eyyüb, I, nşr. Cemâleddin eş-Şeyyâl, Kahire 1953.
• İbnu’l-Ezrak, Târihu Meyyâfârikîn ve Âmid Tarihi (Artuklular Kısmı), çev. Ahmet Savran, Erzurum 1992.
• İbnu’l-İmrânî, el-İnbâ fî târîhi’l-Hulefâ, nşr. Taki Bîniş, Meşhed 1363/1984.
• İbnü’l-Adîm, Bugyetü’t-taleb fî Tarihi Haleb (Selçuklular Tarihi Seçmeler), çev. Ali Sevim, TTK Yayınları, Ankara 1989.
• İbnü’l-Cevzî, el-Muntazam fî târîhi’l-mülûk ve’l-ümem, X, Haydarâbâd 1359.
• İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-târîh, IX, çev. Tercüme Heyeti, Ocak Yayınları, İstanbul 2016.
• İbnü’l Kalânisî, Zeylu Târihi Dımaşk, tahkik. Arif Ahmed Abdülgani, Dımaşk 2013.
• İbnü’l-Verdî, Bir Ortaçağ Şairinin Kaleminden Selçuklular [Târîhu İbnü’l-Verdî: Tetimmetü’l-Muhtasar fî Ahbâri’l-Beşer], çev. Mustafa Alican, Kronik Kitap, İstanbul 2017.
• İbnü’t-Tıktaka, el-Fahrî fî el-âdâbi’s-sultâniyye ve’l-duveli’l-İslâmiyye, çev. Ramazan Şeşen, Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2016.
• Kayhan, Hüseyin, Irak Selçukluları, Çizgi Kitabevi, Konya 2001.
• Köymen, Mehmet Altay, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi: İkinci İmparatorluk Devri, TTK Yayınları, Ankara 1984.
• Lewis, Bernard, Haşîşîler Ortaçağ İslâm Dünyasında Terörizm ve Siyaset, çev. Ali Aktan, Sebil Yayınevi, İstanbul 1995.
• Mîrhând, Ravzatu’s-safâ fî sîreti’l-enbiyâ ve’l-mülûk ve’l-hulefâ (Tabaka-i Selçûkiyye), çev. Erkan Göksu, TTK Yayınları, Ankara 2015.
• Müneccimbaşı, Câmi‘ü’d-düvel: Selçuklular Tarihi Horasan-Irak, Kirman ve Suriye Selçukluları, I, çev. Ali Öngül, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2017.
• Ömerî, Mesâlikü’l-Ebsâr (Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım), çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2014.
• Özgüdenli, Osman Gazi, “Selçuklu Hilâfet Münasebetlerinde Bir Dönüm Noktası: Halîfe el-Müsterşid’in Katli Meselesi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 39, (2004), s. 1-35.
• ________, Selçuklular: Büyük Selçuklu Devleti Tarihi (1040-1157), I, İSAM Yayınları, İstanbul 2015.
• Ravendî, Râhatü’s-sudûr ve âyetü’s-sürûr, I, çev. Ahmed Ateş, TTK Yayınları, Ankara 1999.
• Reşîdü’d-dîn Fazlullâh, Câmi‘ü’t-tevârîh: Zikr-i târîh-i Âl-i Selçûk, çev. Erkan Göksu – H. Hüseyin Güneş, Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2010.
• Sevim, Ali – Erdoğan Merçil, Selçuklu Devletleri Tarihi: Siyaset, Teşkilat ve Kültür, TTK Yayınları, Ankara 1995.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Mir’âtü’z-zamân fî tevârîhi’l-a’yân, XX, nşr. İbrahim ez-Zeybek, Beyrut 1434.
• Suyûtî, Halifeler Tarihi [Târihü’l-hulefa], çev. Onur Özatağ, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2014.
• Ünal, Nuran, Abbasi Halifesi el-Müsterşid-Billâh ve Dönemi (512/1118-529/1135), (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2019.
• Zahîru’d-dîn Nîşâbûrî, Selçuknâme, çev. Ayşe Gül Fidan, Kopernik Kitap, İstanbul 2018.