Seyyahların Gözüyle Tarku (XVII-XVIII. Yüzyıllar)

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 2, 143 - 159, 03.12.2018

İsmail Bülbül

Öz

Geçmişi oldukça eskiye dayanan Tarku şehri, Orta Çağda bir dönem Hazar Kağanlığına başkentlik

yapmış ve bu bağlamda Kafkasya’nın en önemli merkezlerinden birisi haline gelmiştir. Tarku, X. yüzyılda

gerçekleşen Slav saldırıları neticesinde bu özelliğini büyük ölçüde yitirmiştir. Ancak XVI. yüzyılda Kumuk

Türkleri kendi devletlerini kurduklarında Tarku’yu başkent yapmışlar ve şehrin, Kafkasya için yeniden önem

kazanmasını sağlamışlardır. Osmanlı, İran ve Rus kaynaklarında kurulan bu devletin, Tarku Şamhallığı

adıyla anılması Tarku’nun önemine ilişkin dikkat çekici bir husus olarak kabul edilebilir. Şehrin önemine

rağmen Türkçe literatürde Tarku’ya dair herhangi bir çalışmanın bulunmaması ise hayli ilginçtir. Yapılan bu

çalışma, bu bakımdan önemli bir boşluğu doldurmak için atılan adımlardan birisi olarak kabul edilebilir.

Bu makale, XVII. ve XVIII. yüzyıllarda Tarku’ya uğrayan ya da Tarku’nun yakınlarından geçip kent

hakkında bilgi veren Osmanlı, İngiliz, Fransız, Alman ve Rus seyyahlarının betimlemeleri ve eserleri

seyahatname niteliği taşıyan diplomat ya da askerlerin anlatıları üzerine kurgulanmıştır. Bu yüzden metin,

seyyahların verdiği bilgilere göre şekillenmiştir. Dolayısıyla yazıda seyyahların değinmediği ya da çok az

bilgi verdiği konulara temas edilmemiştir. Öte yandan bazı konuların izahında Dağıstan tarihini ele alan

XIX. yüzyıl tarihçilerine müracaat edilmiştir. Nihayet Tarku hakkında yazılmış bazı kitap ve makalelerden

istifade edilerek çalışma pekiştirilmiştir.

Özetle bu çalışma seyyahların bakış açısına göre XVII. ve XVIII. yüzyıllarda Tarku’daki siyasal yaşamı,

kent sakinlerinin iktisadi faaliyetlerini ve kentin fiziksel dokusunu ele almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kafkasya, Kumuklar, Tarku Şamhallığı, Tarku

Tarkhu from the Eyes of Travelers (XVII-XVIIIth Centuries)

Öz

Tarkhu city, whose history is quite old, became the capital of the Caspian Kingdom in medieval time

for a while and in this sense, it has been one of the most important centers of the Caucasia. Tarkhu lost

this feature considerably in the result of Slav attacks in the tenth century. However, Kumuk Turks selected

Tarkhu as their capital city when they established their own states in the sixteenth century and they made

the city important again for Caucasia. That this state is entitled as Tarkhu Shamkhal in Ottoman, Iranian,

and Russian sources has been regarded as a remarkable example concerning the importance of Tarkhu. It is

interesting that there has not been any studies related to Tarkhu in Turkish literature despite the importance

of the city. At this point, this study can be regarded as one of the improvements to fill an important gap.

This study is based on the depictions and works of Ottoman, English, French, German and Russian

travelers who gave information about Tarkhu when visiting or being the neigborhood of Tarkhu in the

XVIIth and XVIIIth century and on the expressions of diplomats or soldiers which presents the quality of

travelouge. Thus, the text is designed according to the information given by the travelers. Therefore, the

matters that the travelers did not mention or give very little information has not been taken place. Moreover,

it has been applied to the XIXth century historians dealing with the history of Daghistan in the explanation

of some subjects. Finally, the study has been reinforced by taking advantage of some books and articles

written about Tarkhu.

In summary this study, according to the viewpoint of the travelers, deals with political life, economic

activities of urban residents and physical urban structure in Tarkhu in the XVIIth and XVIIIth century.

Anahtar Kelimeler

Caucasia, Kumuks, Tarkhu Shamkhal, Tarkhu

Kaynakça

• Aktüre, Sevgi, “17. Yüzyıl Başından 19. Yüzyıl Ortasına Kadarki Dönemde Anadolu Osmanlı Şehrinde Şehirsel Yapının Değişme Süreci”, M.E.T.U. Journal of the Faculty of Architecture, Vol I, No 1, (1975), s. 101-128.
• Al Kadarî, Hasan, Âsâr-ı Dağıstan, çev. Musa Ramazan, Şamil Eğitim ve Kültür Vakfı Yayını, İstanbul 2003. Arıkan, Zeki, “Jean-Baptiste Tavernier”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XL, (2011), s. 181-183.
• Artamanov, M. İ., Hazar Tarihi, çev. Ahsen Batur, Selenga Yayınları, İstanbul 2008.
• Atmaca, Emine, “Kazak Türkçesinde Ölçü ve Ölçü Adları”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyatı Dergisi, S 27, (2009), s. 21-48.
• Bakıxanov, A., Gülüstani-İrəm, red. Ə. Esedzade, Azərbaycan Elimlər Akademiyası Nəşriyatı, Bakı 2010.
• Bakunina, Varvara İvanovna, “Persidskiy Pohod v 1796 godu”, Russkaya Starina, T 53, St. Petersburg 1887, s. 343-374.
• Barthold, W. – P. B. Golden, “Khazar”, The Encyclopaedia of Islam, IV, (1997), s. 1172-1181.
• Baştav, Şerif, “Sabir Türkleri”, Belleten, V, S 17-18, (1941), s. 58-99.
• Bell, John, Travels from St. Petersburg in Russia, to Various Parts of Asia, II, Edinburg 1788.
• Benson, G. Vere, “Peter Henry Bruce”, Dictionary of National Biography, VII, (1887), s. 113-114.
• Bruce, Henry, Memoirs of Peter Henry Bruce, London 1782.
• Buşev, P. P., Posolstvo Artemiya Volinskogo, v 1715-1718 gg., Nauka, Moskva 1978.
• Butkova, P. G., Materialı dlya Novoy İstorii Kavkaza, s 1722 po 1803 god., Çast Vtoraya, Sankt-Peterburg 1869.
• Bülbül, İsmail, Başlangıcından Rus Hakimiyetine Kadar Kumuk Türkleri ve Tarku Şamhallığı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya 2011.
• Çaycıoğlu, Serdar Oğuzhan, “18. Yüzyıl Başlarında Rusya’nın Kafkasya Siyaseti: I. Petro’nun İran Seferi”, Vakanüvis, Kafkasya Özel Sayısı, Vol 2, (2017), s. 115-132.
• Dunlop, D. M., Hazar Yahudi Tarihi, çev. Zahide Ay, Selenga Yayınları, İstanbul 2008.
• Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, 7. Kitap, 2. Cilt, haz. Seyit Ali Kahraman, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2011.
• Gadjiyev, Murtazali, “On the Construction Date of the Derbend Fortification Complex”, Iran & the Caucasus, Vol 12, No 1, (2008), s. 1-15.