Osmanlı Devleti’nde Memur Dayanışmasına Destek Veren Bir Yayın: Memurîn Gazetesi

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 2, 472 - 537, 19.12.2022

Elif Yılmaz Şentürk

https://doi.org/10.16985/mtad.1161786

Öz

Özgürlük, adalet ve eşitlik vaatleriyle ilan edilen İkinci Meşrutiyet, aynı zamanda toplumsal hakların kanun yoluyla yasaklandığı ilginç bir dönemdir. Örneğin Tatil-i Eşgal Kanunu’yla, kamu kurum ve kuruluşlarında çalışanların sendika kurmaları ve grev yapmaları yasaklanmıştır. Buna karşılık memur haklarını savunmak ve bir bakıma yasağı etkisiz kılmak üzere başka yöntemlere başvurulmuştur. Abdülkadir Nasih’in 1910 yılında yayın hayatına soktuğu Memurîn gazetesi bu anlayışın ürünü olarak ortaya çıkmıştır. Gazete Meşrutiyet’in özgürlük ortamından yararlanarak, memurların sorunlarının sözcülüğünü ve haklarının savunuculuğunu yapmıştır. Üç yıllık ömrü boyunca Bâbıâli bürokrasisince yayımlanmış, memurlarla alakalı kanun, nizam, emir, kararlar dışında memurların arzuhallerini de sayfalarına taşıyan gazete, bir bakıma sendika görevi üstlenmiştir. Gazetenin Takib-i Mesâlih Şubesi, memurların resmî ve gayr-ı resmî hukuki sorunlarına çözüm aramış ve bu sorunların takibi konusunda adeta sendika işlevi görmüştür. Bu çalışmada 1 Mart 1326-1 Şubat 1328 [14 Mart 1910-13 Şubat 1913] tarihleri arasında İstanbul’da yayımlanan Memurîn gazetesinin içeriğine ve misyonuna odaklanmaktadır. Gazetenin kronolojik dizini hazırlanmış, künyesinde yer alan ücret, matbaa, yayın günü gibi bilgilerdeki değişiklikler okuyucuya sunulmuş; gazetede yer bulan başlıklar tanıtılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tatil-i Eşgal Kanunu, sendika, grev, II. Meşrutiyet, meslek örgütlenmeleri

A Newspaper Supporting Officer Solidarity in the Ottoman State: Memurîn

Öz

The Second Constitutional Era, which was inaugurated with promises of liberty, justice, and equality, is also an intriguing period in which social rights were legally prohibited. Employees in public institutions and organizations, for example, were prohibited from forming unions or striking under the Ottoman Strike Law (Tatil-i Eşgal). However, other methods were utilized to defend the rights of civil servants and render the ban ineffective. The Memurîn newspaper, founded by Abdülkadir Nasih in 1910, emerged in this context. The newspaper took advantage of the environment of freedom under the Constitutional Monarchy and served as a spokesperson and advocate for the civil servants' rights.
Published by the Sublime Porte for three years, the newspaper assumed the role of a union for including the petitions of civil servants as well as laws, regulations and decisions pertaining to civil servants. In particular, the Takib-i Mesâlih branch of the newspaper functioned as a union in the resolution of the official and unofficial legal problems related to civil servants. The purpose of this research is to focus on the content and mission of the Memurîn newspaper, which was published in Istanbul between March 1, 1326 and February 1, 1328 [14 March 1910-13 February 1913]. Apart from providing a chronological index, it presents the changes in information such as the price, printing house, and publication date to the reader. Finally, it introduces the newspaper headlines.

Kaynakça

• Beşikçi, Mehmet, “Meslek Dayanışması Mı, Vatan Kurtarıcılığı Mı?: II. Meşrutiyet Döneminde Bir Memur Örgütlenmesi Olarak Mülkiye Mezunları Cemiyeti, 1908-1916”, Toplum ve Bilim, 119, (2010), s. 162-183.
• Doğan, Hasan, “Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Grev Hakkı ve Ta’tîl-i Eşgal Kanunu”, Belleten, LXXXII/293, (2018), s. 265-294.
• Duman, Hasan, Başlangıcından Harf Devrimine Kadar Osmanlı - Türk Süreli Yayınlar ve Gazeteler Bibliyografyası ve Toplu Kataloğu, 1828-1928. Enformasyon ve Dokumantasyon Hizmetleri Vakfı, Ankara 2000.
• Gazel, Ali Ahmet, Şaban Ortak, “İkinci Meşrutiyet’ten 1927 Yılına Kadar Yayın İmtiyazı Alan Gazete ve Mecmualar”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 07/01, (2006), sf. 223-256.
• Mahiroğulları, Adnan, “Gelişim Süreci ve Yasal Çerçevesiyle Türkiye’de Memur Sendikacılığı”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt 55/ 1, (2005) s. 143 – 189. Mahiroğulları, Adnan, Osmanlı’dan Günümüze Türk Sendikacılık Tarihi: İşçi-işveren-memur Sendikacılığı, Özlem Kitabevi, Sivas 2017.
• Ökçün, Ahmet Gündüz, Ta’til-i Eşgal Kanunu, 1909: Belgeler-Yorumlar, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1982.
• Özdemir, Hüseyin, Tanzimat Sonrası Osmanlı Devletinde Kamu Personel Yönetimi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2001. Temiztürk, Hakan, Salih Seyhan, “II. Meşrutiyet ve Millet Gazetesi”, Atatürk İletişim Dergisi, 2, (2011) s. 1-19.
• Tosun, Mural, Halepli Bir Osmanlı Mellahzade Mehmed Mer’i Paşa Hayatı ve Hatırlattıkları, Rıhtım Dijital Matbaa, İstanbul 2016.
• Tural, Erkan, II. Meşrutiyet Döneminde Devletin Restorasyonu Bağlamında 1909 Teşkilat ve Tensikat Kanunu, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkilap Tarihi Enstitüsü, İzmir 2006.
• Tural, Erkan,Son Dönem Osmanlı Bürokrasisi, II. Meşrutiyet Dönemi’nde Bürokratlar, İttihatçılar ve Parlamenterler, İmge Kitabevi, Ankara 2006.
• Yeşilyurt, Dilek, 1909 Tatil-i Eşgal Kanunu ve Uygulamalar, (Yayınlanmamış Doktora Tezi) İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2010.