Cumhuriyet Döneminde Maden İşletmelerinde İşçi Haklarını Belirlemeye Yönelik Bazı Düzenlemeler (Ergani Bakır İşletmesi ve Ereğli Kömür İşletmesi Örnekleri)

Yıl 2020, Sayı: 18, 43 - 54, 10.07.2020

Özkan Demir

Öz

Osmanlı Devleti döneminde madenler işletilmiş ancak çalışan işçilere uzun bir dönem yasal hakları verilmemiştir. XIX. yüzyılın ortalarından itibaren yasal düzenlemelere gidilebilmiş ve Ereğli kömür havzasında çalışan işçiler için Dilaver Paşa Nizamnamesi ile birtakım haklar verilmiştir. Cumhuriyet dönemine kadar bu nizamnameden başka işçiler hakkında fazla bir çalışma yapıldığı söylenemez. TBMM’nin açılmasından sonra madenlere ve maden işçilerine önem verilmiş, hem verimlilik açısından hem üretimin artması noktasında maden işçilerinin haklarının iyileştirilmesi konusunda yasal düzenlemelere gidilmiştir. Çalışma konumuz olan Ereğli Kömür İşletmesi ve Ergani Bakır İşletmesi’nde çalışan işçilere sağlık, güvenlik ve mali haklar konusunda birtakım düzenlemeler yapılarak onların daha iyi koşullarda çalışmasına imkan sağlanmıştır. Bu iki maden işletmesinde işçilerin çalışma sürelerinin kısaltılması, bekar işçilere üç öğün yemek verilmesi, işçilerin barınabileceği yatakhaneler inşa edilmesi, işyerinde alınacak olan güvenlik önlemleri gibi konularda işçi hakları iyileştirilmiştir. Bu çalışmada planlı kalkınma dönemine kadar Ereğli Kömür İşletmesi ve Ergani Bakır İşletmesi’nde çalışan işçilerin ne gibi hakları olduğuna değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Barınma, Ereğli Kömür İşletmeleri, Ergani bakır işletmeleri, İşçi Güvenliği, Maden işçileri

Kaynakça

• TBMM Zabıt Ceridesi, (1337-1921), Devre 1, Yasama Yılı 2, Birleşim 28, C. 10.
• Aytekin, E.A., 2007. Tarlalardan Ocaklara, Sefaletten Mücadeleye: Zonguldak-Ereğli Kömür Havzası İçşçileri 1848-1922, İstanbul.
• Düstur, 1929. Ereğli Havzai Fahmiyesi Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun, Üçüncü Tertip, C. 2, İstanbul.
• Ergani Bakır İşletmesi Müessesesi Bakır Maden İşçileri 2’nci İşçi Sendikası İle Yapılan Toplu İş Sözleşmesi, Ankara, 1964.
• Ergani Bakır İşletmesi Müessesesi Sağlık ve Sosyal Servisi Sosyal İşler Talimatnamesi, Ankara, 1954.
• Ergani Bakır İşletmesi Müessesesinde Çalışan İşçiler İçin İş Kanunu Hükümlerine Tevfikan Tanzim Edilmiş Olan İş Yeri Dahili Talimatnamesi, Ankara, 1956.
• Fuad, G., 1943. Zonguldak Maden Kömür Ocakları, Birinci kanun 1943, Tanin Gazetesi, s. 3.
• İleri, T., 2019. Türkiye Cumhuriyeti’nin Madencilik Politikaları (1923-1960), İstanbul.
• İnan, A. 1982. İzmir İktisat Kongresi, 17 Şubat-4 Mart 1923, Ankara.
• Karakök, T., 2011. Zonguldak Kömür Havzasında Bir Yardım Sandığı: Amele Birliği, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 7 (13), Zonguldak, 351–367.
• Kessler, G., 1949. Zonguldak ve Karabük’teki Çalışma Şartları, (Çev. Ekmel Zadil), Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 2, 7-33.
• Koç, Y., 1996. Türkiye’de İşçi Sınıfı ve Sendikacılık Tarihi (Olaylar-Değerlendirmeler), Ankara.
• Özdemir, S., 1998. Türkiye'de Zorunlu Çalışma Uygulamaları, Sosyal Siyaset Konferansları, 41-42, 181-213.
• Quataert, D., 2009. 19. yy’da Osmanlı Devleti’nde Madencilik, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 4, İstanbul, 914-916.
• Tuna, S., 2002. Türkiye’de Devlet İşletmeleri (1930-1940), İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Ülkekul, C., 2019. Taş Kömürü Havzasında Bahriye Nezareti Yönetimi 1865-1908 ve Dilaver Paşa Nizamnamesi, İstanbul.
• Varlık, M.B., 1981. Osmanlı İmparatorluğu’nda Madenlerde Çalışma Koşulları Üzerine Bir Derleme/Deneme, Ekonomik Yaklaşım, C. 2 (4), Ankara, 191-210.
• Yelek, S., 2017. Öncü Bir Sosyal Güvenlik Kurumu Olarak Amele Birliği”, Journal of Social And Humanities Sciences Research (JSHSR), Vol. 4 (13), Kahramanmaraş, 1309-1324
• Yurtoğlu, N., 2016. Türkiye’de Zonguldak- Ereğli Kömür Havzasının Yapısal Analizi (1920-1960), Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. XVI (33), Ankara, 211-256.
• Yüksel, B., 2017. Çalışma İlişkilerine Yönelik İlk Düzenleme: Dilaver Paşa Nizamnamesi ve Çalışma Hayatına Etkileri, İş ve Hayat Dergisi, S. 6, Ankara, 155-178.