Daskyleion Doğu Nekropolü Kaya Mezarı II Buluntusu Hançerin Arkeometrik Analizleri

Yıl 2020, Sayı: 18, 79 - 96, 10.07.2020

Atalay Karatak , Ali Akin Akyol

Öz

Manyas Gölü’nün (Bandırma, Balıkesir) güneydoğu kıyısında bulunan Daskyleion’un, yerleşim alanına ek olarak doğu ve güneyinde iki de nekropol alanı bulunmaktadır. Bu nekropol alanları, Daskyleion’un farklı dönemlerine ait çeşitli tip ve büyüklüklerde mezarları barındırmaktadır. Bu mezarlar arasında, Kaya Mezarı II olarak tanımlanan mezar, anakayaya oyulmuş uzun bir dromos ve mezar odasından oluşmaktadır. Mezarda 2014 yılında yapılan kazı çalışmalarında, anakayaya işlenmiş iki kline ile çeşitli tür ve biçimlerde ölü hediyeleri açığa çıkartılmıştır. Çalışmaya konu olan buluntu, bu klinelerden biri üzerine defnedilmiş olan bireye mezar hediyesi olarak bırakılmış çelikten yapılmış bir hançerdir. Kınıyla birlikte ve in situ olarak günümüze kadar korunagelmiş olması, bu hançere Anadolu ve bölge arkeolojisi açısından ender bir buluntu niteliği kazandırmaktadır. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Tarihi Malzeme Koruma ve Araştırma Laboratuvarı (MAKLAB) bünyesinde arkeometrik yönden incelenen hançer üzerinde XRF, X-ışını radyografi, metalografi, SEM-EDX ve LIPS analizleri yapılmıştır. Analizlerden elde edilen veriler ışığında, hançerin kimyasal kompozisyonu, üretim süreci ve olası hammadde kaynağı hakkında bilgilere ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arkeometalurji, Daskyleion, LIPS, Metalografi, SEM-EDX, X-ışını radyografi

Kaynakça

• Anzelmo, J., Boyer, B., 1986. The Analysis Of Carbon And Other Light Elements Using Layered Synthetic Microstructures. Advances in X-ray Analysis, 30, 193-200.
• ASTM International, 2007. ASTM MNL46-EB Metallographic and Materialographic Specimen Preparation, Light Microscopy, Image Analysis and Hardness Testing. Geels, K., Fowler, D., Kopp, W., Rückert, M., Editors. ASTM International, West Conshohocken, PA.
• Ataman, O. Y., 2012. Arkeometride Spektroskopi Yöntemleri. Akyol A. A., Özdemir K., editörler. Türkiye’de Arkeometrinin Ulu Çınarları: Prof. Dr. Ay Melek Özer ve Prof. Dr. Şahinde Demirci’ye Armağan, Ankara: Homer Kitabevi, 87-96.
• Barit Araştırma Grubu, Türkiye Madenciliğinde Gelişen Bir Dal Barit, Madencilik 15(1), 1-7.
• Beksaç, E., 2004. Balıkesir İli Ayvalık, Gömeç, Burhaniye, Edremit ve Havran İlçelerinde Pre- ve Protohistorik Yerleşmeler Yüzey Araştırması 2002, Araştırma Sonuçları Toplantısı. 21(1), 193-202.
• Belli, O., 1986. Doğu Anadolu Bölgesi’nde Demir Metalurjisinin Araştırılması. Araştırma Sonuçları Toplantısı. 3, 365-378.
• Blakelock, E. S., 2012. The Early Medieval Cutting Edge of Technology: An Archaeometallurgical, Technological and Social Study of the Manufacture and Use of Anglo-Saxon and Viking Iron Knives , and their Contribution to the Early Medieval Iron Economy. Division of Archaeological, Geographical and Environmental Sciences. Doktora Tezi, 213 s (yayınlanmamış).
• Buchwald V. F., 2005. Iron And Steel in Ancient Times. Copenhagen, The Royal Danish Academy of Sciences and Letters.
• Cihnioğlu, M., 1994. Türkiye Demir Envanteri. Ankara, MTA Yayınları.
• Cremers D. A., Radziemski, L. J., 2013. Handbook of Laser-Induced Breakdown Spectroscopy, 2nd Ed. West Sussex, Wiley.
• Çağatay. A., 1979. Yamaç ve Akarsu Plaserlerine Dünya ve Türkiye’den Bazı Örnekler. Yeryuvarı ve İnsan. 4(4), 11-20.
• Dumankaya O., 2019. Pericharaxis/Ergasteria’dan Propontis’e: Kuzey Mysia’nın Antik Çağ Ticaret Rotaları Üzerine Yeni Gözlemler. Dumankaya O., editör. Çağlar Boyunca Üretim ve Ticaret: Prehistorya’dan Bizans Dönemine. Ankara, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, 579-594.
• Erdal, I., 1976. Kimya Mühendisliği Eksraktif Metalurjisi. Ankara: Bizim Büro Matbaası.
• Erseçen, S., Erseçen, N., 1979. Balıkesir-Eğmir-Balya Arası ve Eğmir Güneyindeki Fe Zuhurları Prospeksiyon Raporu. MTA Rapor No: 1665, (yayınlanmamış).
• Esin, U., 1969. Kuantatif Spektral Analiz Yardımıyla, Anadolu’da Başlangıcından Asur Kolonileri Çağına Kadar Tunç Madenciliği, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• French, D. H., 1969. Prehistoric Sites in Northwest Anatolia II: The Balıkesir and Akhisar/Manisa Areas. Anatolian Studies. 19, 41-98.
• French, D. D., 2014. Roman Roads and Milestones of Asia Minor, Vol. 3: Milestones, Fasc. 3.5, Asia. London, British Institute at Ankara.
• French, D. D., 2016. Roman Roads and Milestones of Asia Minor, Vol. 3: Milestones, Fasc. 3.9, An Album Of Maps. London, British Institute at Ankara.
• Grant, K. J., Paul, G. L., O’neill, J. A., 1991. Quantitative Elemental Analysis of Iron Ore by Laser-Induced Breakdown Spectroscopy. Applied Spectroscopy. 45, 701-705.
• Güder, Ü., 2015. Anadolu’da Ortaçağ Demir Metalürjisi: Kubad Abad, Samsat, Kinet Höyük, Hisn Al-Tinat ve Yumuktepe Kazı Buluntuları. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Çanakkale, Doktora Tezi, 284 s (yayınlanmamış).
• Gümüş, A., 1979. Metalik Maden Yatakları. İstanbul, Çağlayan Kitabevi.
• Herro, H. M., 1998. MIC Myths - Does Pitting Cause MIC?, Corrosion: Annual Conference and Exposition, Proceedings. 53, 278/1-278/20.
• İren, K., Doğan, Z., Atay, Ç., 2014. Tepecik: Daskyleion'da Bir Lydia Tümülüsü, Aktüel Arkeoloji. 40, 52-55.
• İren, K., Kasar, Ö., 2016. Daskyleion 2014 Yılı Kazı Çalışmaları. Kazı Sonuçları Toplantısı. 37(2), 63-80.
• Karatak, A., 2018. Daskyleion Arkeolojik Alanı Doğu ve Güney Nekropollerinden Ele Geçen Bir Grup Metal Buluntu Üzerine Arkeometrik İncelemeler. Gazi Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Kültür Varlıklarını Koruma Anabilin Dalı. Ankara, Yüksek Lisans Tezi, 121 s (yayınlanmamış).
• Karatak, A., Akyol, A. A., Bingöl, I., 2019. Magnesia’dan Ele Geçen Demir Cüruflarında Arkeometrik İncelemeler. Arkeometri Sonuçları Toplantısı. 35, 25-42.
• Karatak, A., Akyol, A. A., İren K., 2017. Daskyleion Arkeolojik Alanı Metal Buluntuları Üzerine Arkeometrik Ön Çalışmalar. Arkeometri Sonuçları Toplantısı. 32, 149-166.
• Kaya, S., 1974. Balıkesir-Bursa-Çanakkale-Kütahya Bölgesi Demir Prospeksiyon Raporu. MTA Rapor No: 1528, (yayınlanmamış).
• Köksoy, M., 1991. Uygulamalı Jeokimya. Ankara, Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Kökten, İ. K., 1949. 1949 Yılı Tarihöncesi Araştırmaları Hakkında İlk Kısa Rapor. Belleten. 13(52), 811-831.
• Landolt, D., 2007. Corrosion and Surface Chemistry of Metals, Florida, CRC Press.
• Mantler, M., 1992. Quantitative XRFA of Light Elements by the Fundamental Parameter Method. Advances in X-Ray Analysis. 36, 27-33. Moorey, P. R. S., 1994. Ancient Mesopotamian Materials and Industries: The Archaeological Evidence. Oxford, Clarendon Press.
• Muhly, J. D., Maddin, R., Stech, T., Özgen, E., 1985. Iron in Anatolia and the Nature of the Hittite Iron Industry. Anatolian Studies. 35, 67-84.
• Nicolosi, J., Groven, J., Merlo, D., 1986. The Use of Layered Synthetic Microstructures for Quantitative Analysis of Elements: Boron to Magnesium. Advances in X-Ray Analysis. 30, 183-192.
• Özdoğan, M., 1989. 1987 Yılı Edirne ve Balıkesir İlleri Yüzey Araştırması. Araştırma Sonuçları Toplantısı. 6, 571-590.
• Pernicka E., Eibner C., Öztunalı O., Wagner G. A., 2003. Early Bronze Age Metallurgy in the North-East Aegean. Wagner G.A., Pernicka E., Uerpmann H. P., editors. Troia and the Troad: Natural Science in Archaeology. Berlin-Heidelberg, Springer, 143-177.
• Salman, S., Gülsoy, H. Ö., 2004. Metalografi Bilimi: (1. Kısım) Numune Hazırlama ve Dağlama Reaktifleri. Ankara, Nobel Yayın Dağıtım.
• Sayar, M., 1955. Mineraloji ve Jeoloji. İstanbul, İstanbul Teknik Üniversitesi Matbaası.
• Sciaps, Apnote: Carbon Analysis in Low-Alloy and Carbon Steels with Handheld LIBS. https://www.sciaps.com/wp-content/uploads/2017/02/sciaps-apnote_carbon-analysis-hh-lıbs.pdf (Erişim Tarihi: 10/12/2019).
• Scott, D. A., 1991. Metallography and Microstructure of Ancient and Historic Metals. Los Angeles, Getty Conservation Institute.
• Tuğrul, B., 2012. Metal Buluntular Üzerinde Yapılan Radyografik Çalışmalara Genel Bakış. Akyol A. A., Özdemir K., editörler. Türkiye’de Arkeometrinin Ulu Çınarları: Prof. Dr. Ay Melek Özer ve Prof. Dr. Şahinde Demirci’ye Armağan, Ankara: Homer Kitabevi, 49-56.
• Uzun, H., 2012. Mühendisler İçin Malzeme Biliminin Temel İlkeleri. İstanbul, Değişim Yayınları.
• Wagner, E. P., Seeliger, T. C., Öztunalı, Ö., Baranyi, I., Begemann F., Schmitt-Strecker, S., 1984. Kuzeybatı Anadolu’nun Erken Metalurjisi Hakkında Jeolojik Araştırmalar, Maden Tetkik Arama Dergisi. 101-102, 92-126.
• Weber, F., Mantler, M., Wariwoda, L., 1992. XRFA of Carbon in Steels. Advances in X-Ray Analysis. 36, 41-46.
• Yağmurlu, F., Tagliasacchi, E., Şentürk, M., 2017. Ofiyolitik Kayaçların Ağır Mineral Plaserlerinin Oluşumundaki Önemi: Burdur-Çamköy Örneği, GB Türkiye. Yerbilimleri. 38, 259-273.
• Yalçıklı, D., 2019. Balıkesir İli 2017 Yılı Yüzey Araştırması. Araştırma Sonuçları Toplantısı. 36(1), 543-562.
• Yalçın, H., Koç, T., 1997. Mühendisler İçin Korozyon. Ankara, Kimya Mühendisleri Odası Yayınları.
• Yalçın, Ü, 2000. Zur Technologie der Frühen Eisenverhüttung. Arbeits-und Forschungsberichte Zur Sächsischen Bodendenkmalpflege. 42, 307-316.
• Yalçıner, N., 1992. Plaser Yatakları. Coğrafya Dergisi, 0 (3), 189-194.
• Yıldız, N., 2010. Demir Cevheri: Cevher Üretimi, Zenginleştirilmesi, Peletlenmesi, Sinter Üretimi, Sünger Demir Üretimi, Çelik Üretimi. Ankara, Ertem Basım Yayın Dağıtım.