Muhasebe Meslek Mensuplarının İş Stresi, İş Performansı ve İş Tatmini Düzeyleri Üzerinde Kontrol Odağı Etkili Bir Faktör Mü?

Yıl 2019, Sayı: 84, 65 - 94, 04.10.2019

Bilgehan Tekin , Burak Deniz

https://doi.org/10.25095/mufad.625730

Cited By: 7

Öz

Bu araştırmanın amacı; kişiliğin bir boyutu olarak kabul edilen kontrol odağının muhasebe meslek mensuplarının iş stresi, iş performansı ve iş tatminini nasıl etkilediğini ortaya koymaktır. Bu amaçla Türkiye’nin farklı bölgelerinde faaliyet gösteren ve anket uygulamasına gönüllü olarak katılan 178 muhasebe meslek mensubu katılımcıya 4 farklı ölçek içeren anket uygulaması yapılmıştır. Toplanan veriler üzerinden katılımcıların kontrol odağı davranışları ile iş stresi, iş performansı ve iş tatmini düzeyleri arasındaki ilişki incelenmiştir. Yapılan araştırma sonucunda, katılımcıların büyük bir çoğunluğunun iç kontrol odaklı bir kişilik yapısına sahip oldukları görülmüştür. Kontrol odağıyla, iş tatmini ve iş stresi arasında anlamlı bir ilişki tespit edilmiş olunup, iş performansı ile anlamlı olmayan bir ilişki tespit edilmiştir. Dış kontrol odaklı katılımcıların iş stresi düzeyi, iç kontrol odaklı meslek mensuplarından daha yüksek bulunmuştur. Ayrıca, dış kontrol odaklı katılımcıların daha az iş tatmin düzeyine sahip oldukları belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kontrol Odağı, İş Stresi, İş performansı, İş Tatmini, Muhasebe Meslek Mensubu

Kaynakça

• Akbolat, Mahmut - Işık Oğuz - Uğurluoğlu Özgür (2011). “Sağlık Çalışanlarının Kontrol Odağı, İş Doyumu, Rol Belirsizliği ve Rol Çatışmasının Karşılaştırılması”, H.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 29, Sayı 2, ss. 25.
• Akkaya, Rıza. (2015). Öğretmenlerin Kontrol Odağı ile İş Doyumu Arasındaki İlişki. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Aydın.
• Atılmış, Taner. (2016). İşletmelerde Kontrol Odağı Ve Lider Üye Etkileşiminin İş Tatmini Üzerinde Etkisi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir.
• Basım, H. Nejat - Şeşen Harun. (2008), “Çalışanların Kontrol Odaklarının Örgüt İçi Girişimcilik Tutumları ile İlişkisi: Kamu Sektöründe Bir Araştırma”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 63, Sayı 3, ss. 49-64.
• Bingöl, Dursun (2013), İnsan Kaynakları Yönetimi, Cilt 8, Beta Yayınevi, İstanbul.
• Candangil Özcan S. - Ceyhan, A. A., (2006), “Denetim odakları farklı lise öğrencilerinin bazı kişisel özelliklerine göre karar vermede özsaygı ve stres düzeyleri”, Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 2, ss.71-88.
• Çakar, Murat. (1997), Lise Son Sınıf Öğrencilerinin Mesleki Olgunluk ile Denetim Odağı Düzeylerinin Karşılaştırılması, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Çaylı, Beril (2013, Kontrol Odağı-İş Tatmini İlişkisi ve Örgütsel Adalet Algısının Aracı Etkisi,. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir.
• Çetin, Fatih (2008), Kişilerarası İlişkilerde Kendilik Algısı, Kontrol Odağı ve Kişilik Yapısının Çatışma Çözme Yaklaşımları Üzerine Etkileri, KHO Savunma Bilimleri Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Çınar, Orhan - Karcıoğlu, Fatih (2012), “Büro Yönetimi Bölümü Öğrencilerinin Umutsuzluk Düzeyleri ve Kontrol Odağı İnançları Üzerine Bir Araştırma”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt16, Sayı 3, ss. 283-296.
• Çinko, S. Burcu (2009), Okul Öncesi Öğretmenlerinin Denetim Odağı Türleri ve Denetim Odaklarının Öğretmenlik Tutumlarına Etkisinin İncelenmesi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Dağ, İhsan. (1991), “Rotter'ın İç-Dış Kontrol Odağı Ölçeğinin (RİDKOÖ ) Üniversite Öğrencileri İçin Güvenirliği ve Geçerliği”. Psikoloji Dergisi, Cilt 7, Sayı 26, ss. 10-17.
• Demirkol, İlknur (2006), Avukatlarda İş Doyumu, Tükenmişlik ve Denetim Odağının Bazı Demografik Değişkenler Bağlamında İncelenmesi, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Psikoloji Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Mersin.
• Dilmaç, Oğuz. (2008), “Görsel Sanatlar Öğretmen Adaylarının Denetim Odaklarına İlişkin Algılarının Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi”, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Sayı 20, ss. 1-14.
• Dönmez, Ali. (1986), “Denetim Odağı: Temel Araştırma Alanları”. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi. Cilt19, Sayı 1, ss. 259-280.
• Efeoğlu Efe - Özgen Hüseyin. (2007), “ İş-Aile Yaşam Çatışmasının İş Stresi, İş Doyumu ve Örgütsel Bağlılık Üzerindeki Etkileri: İlaç Sektöründe Bir Araştırma”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi:1, Cilt 6, Sayı 2, ss. 237-254.
• Fielding, M. ve Gali, M. (1982), Personality and Situational Correlates of Teacher Stress and Burnout, p. 1. American Educational Research Association, (ERIC Document Reproduction Service No. ED219353).
• Frucot, Veronique - Shearon, Winston T. (1991), "Budgetary Participation, Locus of Control, and Mexican Managerial Performance and Job Satisfaction", Accounting Review, Cilt 66, Sayı 1.
• Gangai, M.K.N.- Mahakau, G.C - Sharma, M.V. (2016), Assocition Between Locus of Control and Job Satisfaction in Employees: A Critical Review, The Intarnational Journal of India Psychology, Cilt 3, Sayı 2, ss. 56-58
• Gangai, M. K. N-, Mahakud, G. C.- Sharma, M. V. (2016), Association between locus of control and job satisfaction in employees: A critical review. The International Journal of Indian Psychology, 3(2), pp.56-68.
• Gangai, M. K. N.- Mahakud, G. C.- Sharma, M. V. (2016), Association between locus of control and job satisfaction in employees: A critical review. The International Journal of Indian Psychology, 3(2), pp.56-68.
• George, Darren - Mallery, Paul (2010), SPSS for Windows Step by Step: A Simple Guide and Reference, 17.0 update (10a ed.) Boston: Pearson. Göçeri, Feyza (2014), Sorumlu Hemşirelerin İş Stresinin İş Doyumu Üzerine Etkisi, Haliç Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Halsey, William D. (1988), Macmillan Contemporary Dictionary, First Edition, ABC Tanıtım Basımevi, İstanbul.
• Hexel, Martina (2003), “Alexithymia and Attachment Style in Relation to Locus of Control”, Personality and Individual Differences.
• Hyatt, Troy A - Prawitt, Douglas F (2001), "Does Congruence between Audit Structure and Auditors' Locus of Control Affect Job Performance?", The Accounting Review, Cilt 76, Sayı 2, pp. 263-274.
• Galvin, Benjamin, M.-, Randel, A. E.- Collins, B. J.- Johnson, R. E. (2018), Changing the focus of locus (of control): A targeted review of the locus of control literature and agenda for future research. Journal of Organizational Behavior, 39(7), pp. 820-833.
• İbiş, C. (2002), "Bilgi Çağında Muhasebecilik Mesleğinin Geleceği ve Yeni Muhasebeci Kimliği". XVII. Türkiye Muhasebe Kongresi, 10 ve12 Ekim 2002, İstanbul.
• Kıral, Erkan (2012), İlköğretim Okulu Yöneticilerinin Mükemmeliyetçilik Algısı ve Kontrol Odağı ile İlişkisi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.
• Kirkcaldy, Bruce D- Shephard, Roy J - Furnham, Adrian F (2002), "The Influence of Type A Behaviour and Locus of Control Upon Job Satisfaction and Occupational Health", Personality and Individual Differences, Cilt 33, Sayı 8, pp. 1361-1371.
• Köse, Ahmet. H. (2013), Hal Yönetiminde Çalışanların Tükenmişlik Düzeyi ve İş Tatminlerinin Hizmet Üretimine Etkisi ve Mekansal Yansımaları: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Örneği. Bahçeşehir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Krejcie, Robert. V. - Morgan, Daryle. W. (1970), Determining Sample Size For Research Activities. Educational and psychological measurement, 30(3), 607-610.
• Küçükkaragöz, Hadiye (1998), İlkokul Öğretmenlerinde Kontrol Odağı ve Öğrencilerinin Kontrol Odağının Oluşumuna Etkileri. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Doktora Tezi. İzmir.
• Mitchell, Terence R - Smyser, Charles M ve Weed, Stan E (1975), "Locus of Control: Supervision and Work Satisfaction" Academy of Management Journal, Cilt 18, Sayı 3, pp. 623-631.
• Özdamar, Kazım (2003), Modern Bilimsel Araştırma Yöntemleri, 1.Baskı, Kaan Kitabevi, Eskişehir.
• Özmutaf Nezih. M. (2007), “Örgütlerde Bireysel Performans Unsurları ve Çatışma”, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 8, Sayı 2, ss. 41-42.
• Patten, Dennis M. (2005), "An Analysis of The Impact of Locus‐of‐Control on Internal Auditor Job Performance and Satisfaction", Managerial Auditing Journal, Cilt 20, Sayı 9, ss. 1016-1029.
• Phares, E. Jerry. (1976), “Locus of Control in Personality. New Jersey”. General Learning Pres.
• Reed, Sarah A.- Kratchman, Stanley H - Strawser, Robert H. (1994), "Job Satisfaction, Organizational Commitment, and Turnover Intentions of United States Accountants", Accounting, Auditing & Accountability Journal, Cilt 7, Sayı 1,ss.31-58.
• Rotter, Julian. B. (1966), “Generalised Expectancies For Internal Versus External Control of Feinforcement”. Psychological Monographs, Cilt80, ss. 1-28.
• Savcı, Gülten (2012), Motive Edici Faktörlerin Çalışanların İş Performansı Ve İşten Ayrılma Niyeti Üzerine Etkisi, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi, Kars.
• Sergici, Mira (2013), Sigara İçen Üniversite Öğrencilerinde Kontrol Odağı ile Sosyotropi-Otonomi Kişilik Özelliklerinin İncelenmesi, Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Bölümü, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Chen, Jui Chen - Silverthorne, Colin (2008), "The Impact of Locus of Control on Job Stress, Job Performance and Job Satisfaction in Taiwan", Leadership & Organization Development Journal, Cilt 29, Sayı 7, pp. 572-582.
• Smith, Peter. C. - Goddard, Micheal (2002), “Performance Management and Operational Research: A Marriage Made in Heaven?”, The Journal of the Operational Research Society, Cilt 53, Sayı 3:ss. 250.
• Solmuş, Tarık (2004), “ İş Yaşamı, Denetim Odağı ve Beş Faktörlük Kişilik Modeli”, Türk Psikoloji Bülteni, Sayı 10, ss. 196.
• Sonnentag, Sabine - Michael, Frese (2002), “Performance Concepts and PerformanceTheory”. Psychological Management of Individual Performance: A Handbook in the Psychology of Management in Organizations, Der. Sabine Sonnentag, Wiley, Chichester.
• Soysal, Abdullah (2009), ‟İş Yaşamında Stres”, www.ceis.org.tr/dergiDocs/makale237.pdf (Erişim: 10 Ocak 2018)
• Tabachnick, Barbara G. - Fidell, Linda S. (2013), Using Multivariate Statistics (sixth ed.) Pearson, Boston.
• Tanç, Ahmet (2016), “Muhasebe Meslek Mensuplarının İş Tatmini Üzerinde Kontrol Odağı Etkisini Tespit Etmeye Yönelik Bir Araştırma”, Muhasebe Finansman Dergisi, Sayı, 69, ss. 83-98.
• Tümkaya, Songül (2000), “İlkokul Öğretmenlerindeki Denetim Odağı ve Tükenmişlikle İlişkisi”, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 8, Sayı 1, ss.1-2.
• Üçüncü, Hasan (2016), “ İş Tatmini Ve Motivasyon”, aves.ktu.edu.tr (Erişim Tarihi: 2 Nisan 2018)
• Viswesvaran, Chockalingam - Deniz S. Ones. (2000), ‘’Perspectives on Models of Job Performance’’. International Journal of Selection and Assessment, pp. 216-226.
• Yazıcıoğlu, Y. - Erdoğan, S. (2004), SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Detay Yayıncılık .
• Yağışan, Nihan ve Sünbül, A. Murat ve Yücalan, Ö.Bike. (2007), “Müzik Bölümü Öğrencilerinin Benlik İmgeleri ve Denetim Odaklarının İncelenmesi”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 22, ss. 243-262.
• Yeşilyaprak, Binnur (2015), Eğitimde Bireysel Farklılıklar, 14.Baskı, Nobel Yayıncılık, Ankara.
• Yılmaz, Arif (2016), Algılanan Örgütsel Destek Ortamında İş Stresi ve İş Yaşam Kalitesinin İş Performansı Üzerine Etkisinin Araştırılması: İstanbul’da Bulunan Beş Yıldızlı Otellerde Çalışan Aşçılar Üzerine Bir Araştırma, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Doktora Tezi, İstanbul.