A CHRONOLOGICAL REVIEW ON THE TURKISH ACCOUNTING PROFESSION (1839-2020)

Yıl 2023, Sayı: 24, 1 - 16, 20.01.2023

Muhsin Aslan , Sudi Apak , Mikail Erol , Hanifi Ayboğa

Öz

In the Ottoman Empire, the accounting profession emerged in the form of state accounting. After the Tanzimat in 1839, a significant transformation began with Kanunname-i Ticaret, and substantial developments emerged from 1879 to 1885. First, the double-entry accounting method was adopted, then, the Dersaadet Chamber of Commerce was established for the organization of tradesmen. Hamidiye Commercial School was established to train entrepreneurs and accounting professionals.

With the establishment of the Republic, a new era started for the accounting profession. The process was accelerated and developed by making various legal arrangements between 1926-1930. The most important development in this process is the implementation of three tax laws. These were the Income Tax Act of 1926, the Transaction Tax Act of 1927, and the Excise Tax and Duties Act of 1930. By 1930, business-oriented independent accounting professionals emerged in big cities. Between 1930 and 1940, accounting practices focused on tax-based accounting in order to increase tax revenue and prevent its loss, and there were great developments in auditing, training of accountants and business administration. In this period, upon the development of the accounting profession, the state administration entered the struggle for the legal order of the accounting profession and its members for the first time. In order to eliminate the lack of professional organization, the Association of Expert Accountants and Business Organizers was established in Istanbul in 1942. The current name of this association is the Association of Accounting Professionals of Turkey. Eventually, TÜRMOB was established in 1989 with the enactment of the accounting professional law and played an active role in the development and prestige of the profession.

Anahtar Kelimeler

Accounting profession, Development of the accounting profession, Organization of the accounting profession

TÜRK MUHASEBE MESLEĞİ ÜZERİNE KRONOLOJİK BİR İNCELEME (1839-2020)

Öz

Muhasebe mesleği, Osmanlı İmparatorluğu döneminde devlet muhasebesi şeklinde ortaya çıkmıştır. 1839 Tanzimat sonrası ise Kanunname-i Ticaret ile büyük değişim başlamış, 1879-1885 yılları arasında büyük gelişmeler ortaya çıkmıştır. İlk önce çift taraflı kayıt yöntemine geçilmiş, ticaret erbabının örgütlenmesi için Dersaadet Ticaret Odası kurulmuş, daha sonra ise ticaret ve sanayinin ihtiyaç duyduğu girişimci ve muhasebe meslek elemanları yetiştirilmesi için Hamidiye Ticaret Mektebi kurulmuştur.
Cumhuriyetin kurulmasıyla muhasebe mesleğinde yeni bir dönem başlamış, 1926-1930 döneminde çok çeşitli yasal düzenlemeler yapılarak süreç hızlandırılmış ve geliştirilmiştir. Söz konusu bu süreçte en önemli gelişme üç adet vergi yasasının uygulanmaya başlanmasıdır. Bunlar Kazanç Vergisi Yasası 1926, Muamele Vergisi Yasası 1927 ve İstihlak Vergisi ve Resimleri Yasası 1930 yılında uygulamaya girmiştir. 1930 yılına gelindiğinde işletme ağırlıklı bağımsız muhasebe mesleğinin büyük şehirlerde ortaya çıktığı gözlemlenmiştir. Yine 1930-1940 yılları arasında muhasebe uygulamaları vergi gelirini artırmak ve kaybını önlemek için vergi tabanlı muhasebeye odaklanılmış, ayrıca denetim, muhasebe meslek mensubu yetiştirme ve işletmecilik alanında büyük gelişmeler olmuştur. Bu dönemlerde muhasebe mesleğinin gelişmesi üzerine devlet yönetimi ilk kez muhasebe mesleğini ve mensuplarını yasal düzene kavuşturma mücadelesine girmiştir. Meslek örgütü eksikliğini gidermek adına da İstanbul da, 1942’de Eksper muhasipler ve işletme organizatörleri derneği kurulmuştur. Bu derneğin günümüzde ki adı Türkiye Muhasebe Uzmanları Derneği olup, 1989 yılında muhasebe meslek yasasının çıkmasıyla birlikte TÜRMOB kurulmuş ve mesleğin gelişiminde ve saygınlığında aktif rol oynamıştır.

Anahtar Kelimeler

Muhasebe mesleği, Muhasebe mesleğinin gelişimi, Muhasebe mesleğinin örgütlenmesi, Accounting profession, Development of the accounting profession, Organization of the accounting profession

Kaynakça

• Aslan, M. (2015). Tarihsel Süreç İçerisinde Türkiye'de Kullanılan Muhasebe Sistemleri ve İktisadi Devlet Teşekkülleri Üzerinden Örnekler. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi SBE (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Aysan, M. A., Sarıoğlu, B., & Sarıoğlu, K. (1998). Cumhuriyetin 75. Yıldönümünde Muhasebe Tarihi - İsmail OTAR'la Söyleşi. Ankara: TÜRMOB Yayınları.
• Baraçlı, H. (2012). Türkiye’de Toplu Taşımacılıkta Bir Öncü Kuruluş: İETT, XIX.Yüzyıl,. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi(3), 19-40.
• Demirel, E., Sipahi, B., & Küçük, İ. (2012). Turkish Commercial Codes and Their Impacts on Accounting Thinking- 1850 to 2011. Thirteenth Wold Congress of Accounting Historians. New Castle, United Kingdom.
• Dikmen, O. (1945). Türkiye’de Muamele Vergisinin İnkişafı. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 5(1-4), 96-121.
• Duran, S. (2012). The Influences of the French Accounting Culture on Ottoman Accounting Thougt in the Second Half of the XIX. Century. 13th World Congress of Accounting Historians. July. Newcastle – United Kingdom.
• Elitaş, C., Güvemli, O., Aydemir, O., Erkan, M., Özcan, U., & Oğuz, M. (2008). Osmanlı Devletinde 500 Yıl Boyunca Kullanılan Muhasebe Yöntemi: Merdiven Yöntemi. Ankara: Maliye Bakanlığı, Strateji Geliştirme Başkanlığı.
• Güvemli, B. (2017). The role of accounting in the industrialization efforts of the Ottoman Empire in the 19th Century. De Computis-Revista Española de Historia de la Contabilidad, 14(27), 74-100.
• Güvemli, B., & Yildiz, F. (2010). Commercial books under Turkish commercial laws concerning accounting. Pecvnia: Revista de la Facultad de Ciencias Económicas y Empresariales, Universidad de León(11), 85-104.
• Güvemli, O. (2001). Türk Devletleri Muhasebe Tarihi - Cumhuriyet Dönemi, XX. Yüzyıl (Cilt IV). İstanbul: Proje Danış A.Ş.
• Güvemli, O. (2005). Türkiye’de Ticaret Liselerinin Kuruluş Öyküsü. Muhasebe ve Finansman Dergisi(28), 16-23.
• Güvemli, O. (2013). Cumhuriyet Döneminde Muhasebe Mesleğinin Örgütlenmesi Üzerine. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi(4), 136-151.
• Güvemli, O. (2018). Çift Yanlı Kayıt Yönteminin Kısa Tarihi ve Bir Teori. Samsun: Ordu SMMM Odası.
• Güvemli, O., & Aslan, M. (2018). Türkiye Muhasebeciler Günü Hnagi Gün Olmalı? Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi(14), 64 - 91.
• Güvemli, O., & Çelebiler, E. (2010). Modernization Efforts in the Tanzimat Period and the Establishment of Finance Inspection Board. 2nd Balkans and Middle East Countries Conference on Auditing and Accounting History. İstanbul.
• Güvemli, O., & Karayaman, M. (2017). Uşak Şeker Fabrikasının Kuruluşu ve Gelişmesi. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi(13), 6-50.
• Güvemli, O., Aytulun, A., & Şişman, B. (2012). İlk Meslek Örgütlenmesi: Türkiye Muhasebe Uzmanları Derneği - 1942. İstanbul: Türkiye Muhasebe Uzmanları Derneği.
• Güvemli, O., Güvemli, B., & Aslan, M. (2018). Cumhuriyet'in Muhasebe Düşüncesinde İkinci Evre: Liberal İktisat Politikalarını Uygulama Dönemi (1950-1980). Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi(14), 157-201.
• Güvemli, O., Toraman, C., & Güvemli, B. (2014). Osmanlı İmparatorluğunda Devlet Muhasebesi. Ankara: Kamu Gözetimi Muhasebe ve Denetim Standartları.
• Koraltürk, M. (2007). Şirket-i Hayriyev1851-1945. İstanbul: İstanbul Büyük Şehir Belediyesi.
• Kulaksız, H. (2006). Public Financial Administration of Ottoman Empire Between Years 1838-1880 and General Directorate of Public Accounts (Muhasebat Genel Müdürlüğü). 11. World Congress of Acconting Historians, July 19-22. Nantes, France.
• Münir, A. (1870). Fenn-i Defteri. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Özbirecikli, M. (2011). The First Course Books on Double Entry Accounting in the Ottoman Era. II. International Conference, Before and After Luca Pacioli, 16-19 June. Italy.
• Sürmen, Y., Bayraktar, Y., & Güvemli, O. (2018). Multi Ledger Period in Turkish Accounting History: 1926-1949. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmları Dergisi T(15), 39-66.