AN ACCOUNTING EDUCATION BOOK IN THE OTTOMAN PERIOD: EXAMINATION OF EXAMPLES OF THE RECORDS OF ROUGH AND JOURNAL IN MEBÂDÎ-İ USUL-I DEFTERİ

Yıl 2023, Sayı: 24, 17 - 50, 20.01.2023

Ali Cüneyt Çetin

Öz

The aim of this study is to give an idea about the books written on accounting education in the Ottoman period in the 19th century. For this purpose, a copy of the work titled "Mebâdî-i Usûl-i Defterî", prepared by Mehmed Mecdeddin for accounting education in Ottoman rushdiyes (junior high schools), from 1883 was examined and the records of rough and journal were included. In the work, the necessity of keeping a "draft book" was emphasized and it was stated that after recording all kinds of commercial transactions in the draft book, it should be transferred to other books from there. It has been seen that there are explanations about the transactions in the draft and journal examples, but unlike today's accounting recording technique, both debit and credit accounts are included in a single column. In this study, the bookkeeping system of the period in Turkish accounting education has been tried to be revealed through the transcription of the draft and journal entries in the "Mebâdî-i Usûl-i Defterî".

Anahtar Kelimeler

Accounting History, Bookkeeping, Usul-i Defteri, Turkish Accounting Education

OSMANLI DÖNEMİNDE BİR MUHASEBE EĞİTİM KİTABI: MEBÂDÎ-İ USUL-İ DEFTERÎDEKİ MÜSVEDDE VE YEVMİYE KAYIT ÖRNEKLERİNİN İNCELENMESİ

Öz

Bu çalışmanın amacı 19. yüzyılda Osmanlı dönemindeki muhasebe eğitimi üzerine yazılan kitaplar hakkında bir fikir vermektir. Bu amaçla Mehmed Mecdeddin tarafından Osmanlı rüşdiyelerinde muhasebe eğitimi için hazırlanan “Mebâdî-i Usûl-i Defterî” adlı eserin 1883 yılına ait bir nüshası incelenmiş ve müsvedde ve yevmiye defteri kayıtlarına yer verilmiştir. Eserde bir “müsvedde defteri” tutulmasının gerekliliği vurgulanmış ve her türlü ticari işlemin müsvedde defterine kaydedildikten sonra diğer defterlere naklinin buradan yapılmasının gerektiği belirtilmiştir. Müsvedde ve yevmiye defteri örneklerinde işlemlerle ilgili açıklamalara yer verildiği ancak günümüzdeki muhasebe kayıt tekniğinden farklı olarak tek bir sütunda hem borçlu hem de alacaklı hesapların birlikte yer aldığı görülmüştür. Bu çalışmada “Mebâdî-i Usûl-i Defterî” de yer alan müsvedde ve yevmiye defteri kayıtlarının transkripsiyonu yoluyla dönemin defter kayıt sisteminin Türk muhasebe eğitimi içindeki yeri ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Muhasebe Tarihi, Defter Tutma, Usûl-i Defterî, Türk Muhasebe Eğitimi

Kaynakça

• Asaf, S. (1882). Muhtasar Usul-i Defteri, İstanbul: Matbaa-i Aramyan.
• Degrange, M. E. (1795). La Tenue Des Livres Rendue Facile, Ou Nouvelle Methode D’enseignement. Paris: Crez Saintin-Libraire.
• Derbil, S. (1956). Muhasebe I. Ankara: Sanat Matbaası.
• Doğan, F. (2007). Osmanlı Devleti’nde Zeytinyağı (1800-1920). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Tarihi Abd.
• Fardis, (1871). Usul-i Defterî. İstanbul: Mekteb-i Sanayi Matbaası.
• Güvemli, O., Kaya, M. A. (2015). Osmanlı İmparatorluğu’nda XIX. Yüzyılın Ortalarında Muhasebe Düşüncesindeki Büyük Değişim-1839-1885. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi (9), 43-65.
• Güvemli, O. & Güvemli, B. (2015). “Osmanlı devlet muhasebesinde kayıt düzeni ve defter sistemi”. III International Scientific Conference-Sokolov Reading, 22-25 April, Saint Petersburg State University, Russia, 18-42.
• Hasan Tahsin (1895-a). Usul-i Defterî, Tedrisat-ı Rüşdiye Kütüphanesinden (Dokuzuncusu). İstanbul: Kitapçı Kasbar.
• Hasan Tahsin (1895-b). Yeni Usul-i Defterî, Tedrisat-ı İdadiye Kütüphanesinden (Yirmi ikincisi). İstanbul: Kitapçı Kasbar.
• Hikmet, M. (1899). Kavaid-i Malumat-ı Ticariye ve Usul-i Hesabat-ı Defteriye. İstanbul: Karabet Matbaası.
• İhsanoğlu, E., Şen, R., & İzgi, C. (1999). Osmanlı Matematik Literatürü Tarihi (II. Cilt). İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA).
• İsmail Hamid. (1901). Mufassal Usul-i Defterî (2. Kısım). İstanbul: Matbaa-i Amire.
• İsmail Hamid. (1905). Usul-i Defterî. İstanbul: Karabet Matbaası.
• İsmail Hamid. (1910). Malumat-ı Ticariyye ve Usul-i Muhasebe (Kısmı Evvel). İstanbul: Matbaa-i Amire.
• İsmail Hamid. (1911). Muhtasar Usul-i Muhasebe: Fenni Defteri (Kısmı Sani). İstanbul: Matbaa-i Amire.
• İsmail Hamid. (1913). Mükemmel Usul-i Defteri. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Kaya Doğanay, F. (2011). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Rüşdiye Mektepleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Nihad, S. (1916). Defter-i Kebirli Yevmiye Yahud Amerikan Usulü. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Mecdettin, M. (1883). Mebadi-i Usul-i Defterî. İstanbul: Mihran Matbaası. [Image] Retrieved from the Library of Congress (Abdülhamid II Collection), https://www.loc.gov/item/2018672826/.
• Muhyiddin (1886). İlaveli Usul-i Defterî-i Cedid. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
• Örten, R., Kurt, G. & Torun, S. (2011). “Muhasebede çift taraflı kayıtlama ve kitab-us siyakat”. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, (1), 34-69. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/muftad/issue/30128/325088
• Sürmen, Y., Kaya, U. & Yayla, H. E. (2006). “Higher education institutions and the accounting education in the second half of XIXth century on the ottoman empire”. Munich Personal RePEc Archive (MPRA) Paper No. 2559, http://mpra.ub.uni-muenchen.de/2559/ (05.03.2022).
• Cihan Temizer, N. (2022). 19. yüzyılda Avrupa ve Osmanlı imparatorluğu'nun tarım politikalarının muhasebe defterleri üzerinden değerlendirilmesi. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, (22), 79-96. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/muftad/issue/68210/851888
• Yazan, Ö. & Kaya, M. (2017). Ali Suavi ve muhasebe öğretimi: fenn-i tanzim-i defter (1869). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(51), 1174-1180.
• Yazan, Ö. (2017). Osmanlı rüşdiyelerinde muhasebe eğitimi: 1895 yılına ait bir usul-i defteri örneği, International Journal of Academic Value Studies, 3(12), 367-380.
• Yazan, Ö. (2018-a). İdadilerde muhasebe eğitimi: Hasan Tahsin’in yeni usul-i defterî (1895) örneği. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, (15), 67-97. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/muftad/issue/37137/428254
• Yazan, Ö. (2018-b). 19. yy. sonlarında Osmanlı tarım işletmelerinde yönetim ve muhasebe uygulamaları: “çiftlik idaresi” örneği. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, (İşletme Tarihi Özel Sayısı), 280-332. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/muftad/issue/38342/444376
• Yazan, Ö. (2018-c). Birleşik defter sistemi olarak defter-i kebirli yevmiye ve Türk muhasebe eğitimindeki yeri. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(4), 375-398.
• Yazan, Ö. (2019). 19.YY.’ın son çeyreğinde Türk askerî muhasebe eğitimi: 1886 ve 1896 yıllarına ait örneklerin incelenmesi. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, (17), 108-141. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/muftad/issue/46942/589121
• Yücesoy, C. (1941). Muhasebe Dersleri II. İstanbul: Muallim Ahmet Halit Kitabevi.