TÜRKİYE'DE KAMU KESİMİ VE ÖZEL KESİMDE BÜTÇE - KONTROL UYGULAMASININ GELİŞİMİ

Yıl 2024, Sayı: 27, 37 - 58, 20.07.2024

Ahmet Cemkut Badem , Vasfi Haftacı , Cevdet Yiğit Özbek

Öz

Bütçe ve Bütçe hakkı kavramları kamu harcamalarını kontrol etme anlamında ilk defa İngiltere’de 17. yüzyılda kullanılmaya başlanmış, oradan bütün Batı dillerine ve Türkçe’ye geçmiştir. Bütçeleme süreci, ülkelerin demokratik ve parlamenter sistemlerde kaydettikleri gelişmeye paralel olarak yön almıştır.

Türkiye’de bütçe hakkı ve uygulaması İngiltere, Fransa ve diğer ülkelerdeki gibi ihtilal ve devrimler neticesinde değil, Osmanlı İmparatorluğu’nda idealist bir kısım devlet adamlarının ülke yönetimine Batı sistemlerini yerleştirme amacı içinde elde edilmiştir.

Türkiye’de işletme bütçelerinin kullanımı ise diğer ülkelerdeki gibi özel sektör işletmelerinde başlamamış, Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT) bu konuda öncü olmuştur.

Bu çalışmada öncelikle Türk diline bütçe terimi olarak geçen sözcük ve tanımlar irdelenmiştir. İzleyen bölümde Türkiye'de bütçenin tarihsel gelişimi başlığı altında, önce dünyada bütçe hakkının doğuşuna değinilmiş, sonra Türkiye'de devlet bütçesinin gelişimi incelenmiştir. Son olarak işletmelerde bütçe anlayışının doğuşuyla, Türkiye'de işletmelerde bütçe yapma ve uygulama alışkanlığının başlangıç noktası ve gelişimi incelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bütçe Hakkı, Kamu Bütçesi, İşletme Bütçeleri, Türkiye

Kaynakça

• Akalın, G. (1981). Kamu Ekonomisi. Ankara: Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Akalın, G. (2008). Atatürk Dönemi Maliye Politikaları. Ankara: T.C. Maliye Bakanlığı Yayınları. YN:2008/384.
• Akça, Y. (1996). Bütçe ve Devlet Muhasebesi. İstanbul: İÜİF Yay. YN: 555.
• Akçakaya, M. ve Özdemir, A. (2018). "Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ve Siyasal İstikrar 1": Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi, 53 (3) :922-944.
• Akkoyunlu, P. F. (2011). Kamu İktisadi Teşebbüsleri ve Özelleştirme. İstanbul: Beta Yayınevi.
• Aksoy, Ş. (1993). Kamu Bütçesi. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Alkan, H. (2018). "Cumhurbaşkanlığı Sisteminin Kurumsal Özellikleri ve Demokratikleşme Sürecine Olası Etkileri". Türkiye İletişim Araştırmaları Dergisi, Özel Sayı: 139-153.
• Bayır, A. (1993). Bütçe Hükümleri 1808-1982. Ankara: T.C. Maliye ve Gümrük Bakanlığı Yay. YN:1993/13.
• Bruere, H. (1925). “Budgeting-Realistic Method of Business Control”. Forbes, August: 663-686.
• Burkhead, J. (1956). Goverment Budgeting. NewYork: John Wiley and Sons.
• Cemalcılar, İ. (1965). İşletme Bütçeleri. Eskişehir: EİTİA Yay. 24-2.
• Coşkun, G. (2000). Devlet Bütçesi Türk Bütçe Sistemi. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Cutter, W.O. (1922). “How Executives Make Use of Budgetary Information”. NACA Yearbook: Proceedings of the International Cost Conference, 237-241.
• Çöker, F. (2007). Açıklamalı 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ve İkincil Mevzuat. Ankara: Yeküd Yayınları.
• Dileyici, D. ve Özkıvrak, Ö. (2001). "Bütçe Anlayışındaki Değişim Süreci: Denk Bütçe İlkesinin Erezyonu ve Açık Bütçe Politikası". Kamu Tercihi ve Anayasal İktisat Dergisi, 3/1:1-23.
• Donner, F. G. (1932). "General Motors Budgetary Control". The Accounting Review, 7/1: 22-30.
• Durmuş, C. N. ve Toroslu, V. (2013). İşletme Bütçeleri. İstanbul: Seçkin Yayınları.
• Edizdoğan, N. (1989). Kamu Bütçesi. Bursa: UÜ Basımevi.
• Erçin, C. (1938). Bütçe Nazariyat ve Tatbikatı. İstanbul: Devlet Basımevi.
• Erdoğan, R. T. (2017). "200 Yıllık Arayışın Ürünü: Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi". Yeni Türkiye Dergisi, Özel Sayı. 94: 9-14.
• Erginay, A. (1957). Mukayeseli Bütçe. Ankara: Ajans Türk Matbaası.
• Falay, N. (1989). Maliye Tarihi. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Feyzioğlu, B. N. (1984). Nazari, Tatbiki, Mukayeseli Bütçe. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Gilman, S. (1922). Year Book. National Association of Cost Accountants (NACA): Proceedings of The International Cost Conference.
• Gürsoy, B. (1980). Kamusal Maliye (Bütçe). C.II. Ankara: AÜSBF Yay. YN:436.
• Haftacı, V. ve Badem, C. (2006). “Tahakkuk Esaslı Muhasebe ve Belediyelerde Yeni Muhasebe Düzeni”. KOÜ SBE Dergisi, 2006/2:83-107.
• Haftacı, V. (2007). İşletme Bütçeleri. İstanbul: Beta Yayınevi.
• Haftacı, V. (2015). İşletmelerde Bütçe ve Kontrol. Kocaeli: Umuttepe Yayınları.
• Hanson, E. I. (1966)." The Budgetary Control Function". The Accounting Review, 41/2: 239-243.
• Hanson, A. W. (1932). "The Relation of Cost Accounting tothe Budgetary Control Problem". The Accounting Review 7/1:34-37.
• Horngren, C. (1965). Accounting for Management Control-An Introduction. US:Prentice Hall İnc.
• İlal, E. (1968). "Magna Carta". İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası. 34/ 1-4: 210-242.
• Koç, Y. (1972). Sanayi İşletmelerinde Standart Maliyetler. Ankara: AÜ Basımevi.
• Koç-Yalkın, Y. ve Demir, V. (2015). Yönetim Aracı Olarak İşletme Bütçeleri. Ankara: Nobel Yay.
• Koç-Yalkın, Y. (1985). Yönetim Aracı Olarak İşletme Bütçeleri. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Kohler, E. L. (1961). A Dictionary for Accountants. US: Prentice Hall Inc.
• Köseoğlu, M. A. (2005). KİT’lerde Performans Ölçümü. DPT Müsteşarlığı Uzmanlık Tezi Ankara: T.C. Başbakanlık DPT.
• Lazarus, A. (1924). "The Budget in Business". The Annals Of the American Academy of Political and Social Science, 113/5: 56-68.
• Manav, C. (1990). Yönetim Açısından İşletme Bütçeleri ve Finansal Planlama. Ankara.
• Marple, R. P. (1946). "Combining The Forecast and Flexible Budgets". The Accounting Review, 21/2: 140-148.
• Meriç, M. (1993). "Osmanlı Bütçe Sistemi". DEÜ İİBF Dergisi. 8/1.
• Millians, P. M. (1947). "Profit Planning and Budgetary Control". The Accounting Review, 22/1: 65-68.
• Moore, C. and Jaedicke, R. (1980). Yönetim Muhasebesi. Çeviren: Alparslan Peker. İstanbul: İÜ Yayınları. YN:2683.
• Mutluer, M. K, Öner, E. ve Kesik, A. (2005). Bütçe Hukuku. İstanbul: İBÜ Yayınları.YN:99.
• Öner, E. (2001). Mali Olaylar e Düzenlemeler Işığında Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet Döneminde Mali İdare. Ankara: T.C. Maliye Bakanlığı APKK Başkanlığı Yayınları. YN:2001/359.
• Öner, E. (2003). 1917 Yılı Osmanlı Bütçesi. Ankara: T. C. Maliye Bakanlığı APKK Başkanlığı Yay.
• Öner, E. (2007). Osmanlı Bütçeleri. Ankara: T. C. Maliye Bakanlığı SG Başkanlığı Yayınları.
• Özkan, M. (2007). Kamu İktisadi Teşebbüsleri’nin Tabi Olduğu Mevzuat ve TBMM’nce Denetlenmesi Hakkında Mevzuatla İlgili Not, www.ydk.gov.tr/egitim notlari/ (12.09.2007)
• Sağlam, D. (1967). Türkiye’de Kamu İktisadi Teşebbüsleri. Ankara: AÜ SBF İİME Yayınları.YN:9.
• Sevgener, S. ve Hacırüstemoğlu, R. (1993). Yönetim Muhasebesi. İstanbul: MÜ Nihad Sayar Eğitim Vakfı Yayınları.
• T. C. Başbakanlık, Devlet Planlama Teşkilatı (1977). KİT'lerde Yönetimi Geliştirme ve İşletmeleri İyileştirme. Özel İhtisas Komisyonu Raporu. http://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/04_KamuIktisadiTesebYonetimiGelisletIyilestirme_%C3%96%C4%B0K.pdf (25.10.2019)
• T. C. Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu (2006). Genel Rapor 2001 - 2005. Ankara: T. C. Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu Yayınları.
• T. C. Maliye Bakanlığı (1996). Tanzimattan Günümüze Devlet Bütçesi Mevzuatı. Ankara: T. C. Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü. 1996/3.
• Taner, T. ve Öncü, S. (1999). İşletmelerde Planlama, Bütçeleme, Kontrol. Manisa.
• Temel, R. (2019). "Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin Türk Maliyesine Getirdiği Yenilikler". Akademik Bakış Dergisi, 71:1-29.
• Theiss, E. L. (1937). "The Beginings of Business Budgeting". The Accounting Review, 12/1:43-55.
• Thomsett, M. C. (1997). Bütçeleme ve Tahmin. Çeviren: Ezgi Sungur. İstanbul: Epsilon Yayınları.
• Tüğen, K. (2006). Devlet Bütçesi. İzmir: Başsaray Matbaası.
• Ülkmen, İ. H. (1960). Mahalli İdareler Maliyesi. Ankara: AÜSBF Yayınları.
• Vieh, W.F. (1925). “Why The Budget?”. The Journal of Accountancy, September, 173-179.
• Yazıcı, M. (2001). Muhasebe Bilim Öğeleri. İstanbul: MÜ Nihad Sayar Eğitim Vakfı Yay.