ACCOUNTING EDUCATION IN THE OTTOMAN MODERNIZATION PROCESS

Yıl 2025, Sayı: 28, 43 - 68, 29.01.2025

Cengiz Toraman , Taha Taştan

Öz

Modernization in the Ottoman Empire truly began with the declaration of the Tanzimat. Significant steps were taken in many areas, including law, military, finance, economy, social, and education, both structurally and institutionally. There are two fundamental aspects for these steps to succeed. One is legal regulations, and the other is innovations in education. We can see that both legal regulations and educational innovations have significantly contributed to the development of modern management and accounting practices.
With the adoption of the Commercial Code in 1850, the types of books merchants were required to keep and how accounting records and practices would be conducted were determined. The Regulation of Public Education, implemented in 1869, introduced reforms at all levels of education based on Western education standards. Previously, subjects like economics, finance, and accounting, which had only developed within the framework of the master-apprentice relationship and were not part of any school's curriculum, were incorporated into school curricula. Furthermore, schools specifically dedicated to education in these fields were established.
The main objective of this study is to examine how accounting education was conducted in Ottoman educational institutions because of the modernization process. In this context, the curricula of the schools providing such education were investigated, and information about the education provided was presented.

Anahtar Kelimeler

Modernization, Tanzimat Era, Accounting Education

OSMANLI MODERLEŞME SÜRECİNDE MUHASEBE EĞİTİMİ

Öz

Osmanlı Devleti’nde Modernleşme, gerçek anlamda Tanzimat’ın ilanı ile başlamıştır. Başta hukuk olmak üzere askeri, mali, ekonomi, sosyal ve eğitim gibi birçok alanda yapısal ve kurumsal anlamda önemli adımlar atılmıştır. Atılan bu adımların başarıya ulaşabilmesinin temel iki yönü vardır. Biri hukuksal düzenlemeler diğeri ise eğitimdeki yeniliklerdir. Gerek hukuksal düzenlemelerin ve gerek eğitimdeki yeniliklerin modern işletmecilik ve muhasebe anlayışının gelişmesinde önemli katkılarının olduğunu görmekteyiz.
1850’de Ticaret Kanunu’nun kabul edilmesi ile tacirlerin tutacağı defterlerin neler olacağı ve muhasebe kayıt ve uygulamalarının nasıl yapılacağı belirlenmiştir. 1869’da yürürlüğe konulan Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile de eğitimin bütün kademelerinde Batı eğitim standartları esas alınarak düzenlemeler yapılmıştır. Daha önce sadece usta-çırak ilişkisi çerçevesinde gelişme gösteren ve herhangi bir okulun müfredatında olmayan ekonomi, maliye ve muhasebe gibi dersler okulların müfredatlarına koyulmuş ve hatta sadece bu alanlarda eğitim veren okullar açılmıştır.
Temel amacı modernleşme süreci sonucu Osmanlı eğitim kurumlarında verilen muhasebe eğitiminin nasıl yapıldığı olan bu çalışmada; söz konusu eğitimi veren okulların müfredatları incelenerek verilen eğitim ile ilgili bilgiler verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Modernleşme, Tanzimat Dönemi, Muhasebe Eğitimi.

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. C.O.A., MF. İBT.59
• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. C.O.A., A.DVN.MKL. 25/5.
• Akyıldız, A., (2019) “Mekteb-i Mülkiyye” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ek C.II, Ankara.
• Aydemir, S.S. (2009). Antalya İdadisi, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (2), ss. 33-48.
• Çakır, C. (2003) Türkiye’de İktisat Tarih Çalışmalarının Tarihi Üzerine Bir Deneme, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (1), ss. 7-63.
• Demirel, F. (2010), Mekteb-i İdadi (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi, Orta Öğretim Sosyal Alanlar Eğitimi, (Erzurum).
• Demirel, M., F.K., Doğanay (2013) Atatürk’ün Öğrenim Gördüğü Manastır Vilâyeti’nde Eğitim, Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 26/2013, (2), ss. 359-385.
• Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE), (1997) Osmanlı Devleti’nin İlk İstatistik Yıllığı – 1897, T, Güran, Tarihi İstatistikler Dizisi, Cilt: 5, Ankara.
• Doğanay, F.K. (2011), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Rüşdiye Mektepleri (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi, Tarih, (Erzurum).
• Erdem, Y.T. (2011), “II. Abdülhamit Dönemi’nde Ticaret Eğitimi”, Türk Eğitim Tarihi Araştırmaları, Eğitim ve Kültür yazıları (1. baskı), ed. Cemil Öztürk/İlhami Fındıkçı, Pegem Akademi Yayınları, Ankara.
• Ergin, O. (1977), Türkiye Maarif Tarihi, (1. baskı), Eser Matbaası, C.I.,II., İstanbul.
• Ergin, O. (1977), Türkiye Maarif Tarihi, (1. baskı), Eser Matbaası, C.III.,IV., İstanbul.
• Güvemli, O. (2000). Türk Devletleri Muhasebe Tarihi (Osmanlı İmparatorluğu Tanzimat’a Kadar), (2. baskı), C.II, İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Odası (İSMMMO) Yayınları, İstanbul.
• Güvemli, O. (2005) Türkiye’de Ticaret Liselerinin Kuruluş Öyküsü, Muhasebe ve Finansman Dergisi, (28), ss. 16-23.
• Güvemli, O., Güvemli, B. (2015) Türk Ticaret Kanunlarının Türk Muhasebe Düşüncesinin Gelişmesindeki Etkileri, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, (8), ss. 26-50.
• Güvemli, O., Kaya, M.A. (2015) Osmanlı İmparatorluğu’nda XIX. Yüzyılın ortalarında Muhasebe Düşüncesindeki Büyük Değişim – 1839-1885, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, (9), ss. 43-65.
• Güvemli, O., Toraman, C., & Güvemli, B. (2017). Osmanlı imparatorluğunda devlet muhasebesi: Anadolu muhasebe kayıt kültürü. 2. Baskı. Sayıştay Başkanlığı
• İhsanoğlu, E., (1993) “Dârülfünun” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.VIII, İstanbul.
• İhsanoğlu, E., (1990) Dârulfünûn Tarihçesine Giriş, Belleten, 54/1990, (210), ss. 699-738.
• Kodaman, B., (1991), Abdülhamit Devri Eğitim Sistemi, (2. baskı), Türk Tarih Kurumu (TTK) Yayınları, Ankara.
• Ortaylı, İ., (1987), İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, (2. baskı), Hil Yayınları, İstanbul.
• Özçelik, M. (2017) Türk Muhasebe Sisteminin Gelişiminde Vergi Etkisi, Akademik Bakış Dergisi, (60), ss. 396-413.
• Özkul, A.S. (2017) Ticaret Mektebi’nde Verilen Eğitim Üzerine Bir İnceleme: Usûl-i Ticaret Dönemi 1883-1916, Yönetim ve Organizasyon Araştırmaları Dergisi, 2/2017 (2), ss. 5-42.
• Öztürk, C., (1993) “Dârülmuallimîn” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.VIII, İstanbul.
• Öztürk, C., (2000) “İdâdî” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.XXI, İstanbul.
• Parmaksız, E., (2008), II: Abdülhamit Dönemi (1876-1909) Eğitim Sistemi Eğitim Yapıları ve Askeri Rüştiyeler (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Tarihi ve Kuramı, (İstanbul).
• Şimşek, H. (2021) Osmanlı İmparatorluğu’nda Muhasebe Eğitiminde Kronolojik Bir Bakış, Bilge Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5/2021, (1), ss. 28-32.
• Tekeli, İ., ve İlkin, S. (1999) Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, (2. baskı), Türk Tarih Kurumu (TTK) Yayınları, Ankara.
• Özalp, R., ve Ataünal, A. (1977), Türk Milli Eğitim Sisteminde Düzenleme Teşkilatı, (1. Baskı), Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• Yazan, Ö. (2018) İdadilerde Muhasebe Eğitimi: Hasan Tahsin’in Yeni Usul-i Defteri (1895) Örneği, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, (15), ss. 67-97.
• Yazan, Ö. (2017). Osmanlı Rüşdiyelerinde Muhasebe Eğitimi: 1895 Yılına Ait Bir Usul-i Defteri Örneği, İnternational Journal of Academic Value Studies, ss. 367-380.
• Yazan, Ö., Kaya, M. (2017) Ali Suavi ve Muhasebe Öğretimi: Fenn-i Tanzim-i Defter (1869), Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10 (51).
• Osmanlıdan Cumhuriyet Maliye Okulu < https://www.vergisizdunya.net > (Erişim Tarihi 31.07.2023)