TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NDE DİNÎ KURUMSALLAŞMA: DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞININ KURULUŞU

Yıl 2017, Cilt: 14 Sayı: 51, 217 - 233, 15.08.2017

Hicret Toprak

Öz

Osmanlıdan Cumhuriyete geçiş döneminin temel meselelerinden birisi de din ve devlet ilişkisinin yeniden tanımlanmasıydı. Bu tanımlamanın yeni rejimdeki kurumsal karşılığı, 3 Mart 1924 tarihinde ihdas edilen Diyanet İşleri Başkanlığı’dır. Devletin laik niteliği açısından ilk günden itibaren bir tartışma alanı oluşturan Diyanet İşleri Başkanlığının kuruluş dinamikleri bu makalede dönemin kaynaklarından hareketle ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Diyanet, devlet, laiklik, hilafet, Türkiye

Kaynakça

• [ATATÜRK], Gazi Mustafa Kemal. Nutuk. İstanbul: Devlet Matbaası, 1934. C. I-II.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1997. C. I-II-III.
• CHP Yedinci Büyük Kurultay Tutanağı. Ankara: Ulus Basımevi, 1948.
• Cumhuriyet, 6 Temmuz 1341 [1925].
• “Devletimiz laik-lâdinî midir?” R, C. 24, S. 617, 1340 (1924).
• ENGİNÜN, İnci - KERMAN Zeynep. Günlüklerin Işığında Tanpınar’la Başbaşa. İstanbul: Dergâh, 2008.
• İleri, 4 Mart 1340 [1924].
• İNALCIK, Halil. “Büyük bir Devrim: hilafetin Kaldırılması ve Laikleşme.” Doğu Batı, 1998, S. 3. JÄSCHKE, Gotthard. Yeni Türkiye’de İslamlık. Ankara: Bilgi, 1972.
• KARA, İsmail. İslamcıların Siyasî Görüşleri. İstanbul: İz Yay, 1994.
• , Cumhuriyet Türkiyesi’nde Bir Mesele Olarak İslam. İstanbul: Dergâh, 2008.
• KÖKER, Levent. Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi. İstanbul: İletişim, 1990.
• MARDİN, Şerif. Din ve İdeoloji. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, 1969.
• , Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. İstanbul: İletişim, 2012.
• [SERTEL], M. Zekeriya. Resimli Yıl 1925-1341, İstanbul: Cumhuriyet Matbaası, 1925.
• SİTEMBÖLÜKBAŞI, Şaban. Türkiye’de İslam’ın Yeniden İnkişafı (1950-1960). Ankara: TDV, 1995.
• SUBAŞI, Necdet. “1960 Öncesi İslâmî Neşriyat: Sindirilme, Tahayyül ve Tefekkür.” Modern
• Türkiye’de Siyasî Düşünce –İslamcılık,- İstanbul: İletişim, 2005, s. 217-231.
• TANÖR, Bülent. Kuruluş Üzerine 10 Konferans. Der Yay, İstanbul 1996.
• TOPRAK, Hicret K. Diyanet İşleri Başkanlığı -Türkiye Cumhuriyetinde İslam’ın Kurumsal Statüsü- (1924-1950). Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 2017.
• TOYNBEE, Arnold. Türkiye. İstanbul: Yöneliş, 1971.
• TUNAYA, Tarık Zafer. İslamcılık Akımı. İstanbul: Simavi, 1991.
• TUNÇAY, Mete. Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetimi’nin Kurulması. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt, 2010.