KÜLTÜR- MEDENİYET İKİLEMİ ÜZERİNDEN HALİDE EDİP’İN DÜŞÜNCESİNDE MUHAFAZAKÂRLIK

Yıl 2013, Cilt: 10 Sayı: 38, 161 - 180, 15.12.2013

Mehtap Taner

Öz

Türk Muhafazakâr düşüncesi, 18. Yüzyıldan itibaren yüzünü Batı’ya çevrilmiş olan Türk toplumunda sosyo- kültürel bir değişim yaşanmaya başladığında kendisini göstermiştir. Cumhuriyet devrimleri ile birlikte somutlaşan muhafazakâr tepkiler, kültür- medeniyet ayrımı üzerinden şekillenmiştir. Yakın dönem Türk siyasal düşüncesinde önemli bir yeri olan Halide Edip’in yaptığı çalışmalar da kültür- medeniyet ikilemi ekseninde olmuştur. Batılı tarzda aldığı eğitim ve yetiştiği geleneksel Osmanlı ailesinin Halide Edip’in düşüncesindeki ikiliğin oluşmasında önemli bir rol oynamıştır. Ayrıca yakın arkadaşı Ziya Gökalp’in bu konudaki düşünceleri de Halide Edip’i oldukça etkilemiştir. Halide Edip, yazdığı romanlar ya da yaptığı diğer çalışmalarda, bir taraftan bilimsel yönden modernleşmeyi savunurken, sosyo- kültürel özün muhafaza edilmesi gerektiğini belirtir. Dolayısıyla Türk Muhafazakâr düşüncesinin, kültür ve medeniyet ikiliği üzerinden şekillenen yönü, Halide Edip’in çalışmalarının ışığında kolaylıkla analiz edilebilir. Buna ilaveten,
böyle bir analiz, Türk siyasi düşüncesinde tam olarak bir yere konumlandırılamayan Halide Edip’in, Batıcı /Muhafazakâr tarafı da bu şekilde açık bir biçimde görmemize olanak sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Halide Edip, Muhafazakârlık, Batıcılık, Kültür- Medeniyet Ayrımı

Kaynakça

• ADIVAR, Halide Edip : Mor Salkımlı Ev, 7.bs., İstanbul: Atlas Kitabevi
• ADIVAR, Halide Edip: Handan, 9.bs., İstanbul: Atlas Kitabevi, 1968
• ADIVAR, Halide Edip: “Bir İngiliz Profesörün Dedikleri”, Akşam, nu. 8849, 10 Haziran 1943
• ADIVAR, Halide Edip: “Genç Yazıcılara Dair 2”, Yedigün, nu.259, 22 Şubat 1938
• ADIVAR, Halide Edip: “Romeo ve Jülyet Münasebetiyle”, Yedigün, nu.345, 17 Birinci Teşrin [Ekim] 1939
• ADIVAR, Halide Edip: Akile Hanım Sokağı, İstanbul:Ahmet Yaşaroğlu Kitapçılık ve Kağıtçılık Ltd. Şti., 1958
• ADIVAR, Halide Edip: Ateşten Gömlek, 25.bs., İstanbul: Can Yayınları, 2013
• ADIVAR, Halide Edip: Mev’ud Hüküm, 2. bs. İstanbul: Atlas Kitabevi, 1968
• ADIVAR, Halide Edip: Sinekli Bakkal, 13.bs, İstanbul: Can Yayınları, 2013
• ADIVAR, Halide Edip: Sonsuz Panayır, 4.bs., İstanbul: Remzi Kitabevi, 1946
• ADIVAR, Halide Edip: Tatarcık, İstanbul: Can Yayınları, 2009
• ADIVAR, Halide Edip: Türkiye’de Şark, Garp ve Amerikan Tesirleri, İstanbul: Doğan Kardeş Yayınları, 1956
• ADIVAR, Halide Edip: Vurun Kahpeye, 4.bs., İstanbul: Can Yayınları, 2013
• ADIVAR, Halide Edip: Yeni Turan, 5.bs, İstanbul: Atlas Kitabevi, 1967
• BENETON, Philppe: Muhafazakârlık, çev. Cüneyt Akalın, İstanbul: İletişim, 2011
• BERKTAY, Fatmagül:, Politikanın Çağrısı, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, Eylül 2010
• BORA, Tanıl: , Türk Sağının Üç Hali, Milliyetçilik, Muhafazakarlık, İslamcılık, 7. bs., İstanbul: Birikim Yayınları, 2012
• ÇALIŞLAR, İpek: Halide Edip: Biyografisine Sığmayan Kadın, 2.bs, İstanbul: Everest Yayınları, 2011
• ÇETİNSAYA, Gökhan: “Halide Edip Adıvar”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık, 4.bs., , Cilt 3, ed.Tanıl Bora, Murat Gültekingil, İstanbul, İletişim Yayınları, 2007
• DURAKBAŞA, Ayşe: Halide Edip, Türk Modernleşmesi ve Feminizm, 5. bs., İstanbul: İletişim Yayınları, 2012
• ENGİNÜN, İnci: Halide Edip Adıvar'ın Eserlerinde Doğu ve Batı Meselesi, İstanbul: Dergah Yayınları, 2007
• GÖKA, Erol; GÖRAL, Sevinç F.; GÜNEY, Çetin: “Bir Hayat İnsanı Olarak Türk Muhafazakârı ve Kaygan Siyasal Tercihi”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Muhafazakârlık, 3.bs., Cilt 5, ed. Tanıl Bora, Murat Gültekingil, İstanbul: İletişim Yayınları, 2007
• GÖLE, Nilüfer: “Batı Dışı Modernlik: Kavram Üzerine”, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce-Milliyetçilik, 4. bs., Cilt 3, ed. Tanıl Bora, Murat Gültekingil, İstanbul, İletişim Yayınları, Aralık 2007
• GÜLER, Zeynep: “Muhafazakârlık”, 19.Yüzyıldan 20. Yüzyıla Modern Siyasal İdeolojiler, ed. H. Birsen Örs, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, Kasım 2007
• ADIVAR, Halide Edib, “Beşiği Sallayan El Dünyaya Hükmeder”, Tanin, nu.23, 24 Temmuz 1324 [6 Ağustos 1908]
• Halide Edib, Seviye Talip, 2.bs., İstanbul: Orhaniye Matbaası,1342 [1924]
• Halide Edib: Turkey Faces West: a Turkish View of Recent Changes and their Origin, New Haven: Yale University Press. 1930
• HAYBER, Abdülkadir: Halide Edip, Yakup Kadri ve Reşat Nuri’nin Romanlarında Nesil Çatışmaları, Ankara: Kurgan Yayınları, 2011
• KARPAT, Kemal H: “Ziya Gökalp’in Korporatifçilik, Millet- Milliyetçilik ve Çağdaş Medeniyet Kavramları Üzerine Bazı Düşünceler”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce,Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası, Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, 8. bs., Cilt 1, ed. Mehmet Ö. Alkan, İstanbul, İletişim Yayınları, 2009
• ÖĞÜN, Süleyman Seyfi: “Türk Muhafazakarlığının Kültürel Politik Kökleri”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Muhafazakarlık, 3.bs., Cilt 5, ed. Tanıl Bora, Murat Gültekingil, İstanbul, İletişim Yayınları, 2006
• ÖZİPEK, Bekir Berat: Muhafazakârlık, Akıl, Toplum ve Siyaset, 4.bs, İstanbul: Timaş Yayınları, 2011 ÜLKEN, Hilmi Ziya: Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, 9. bs., Ülken Yayınları, İstanbul, 2010 YILDIRMAZ, Sinan: “Muhafazakârlık, Türk Muhafazakârlığı ve Peyami Safa Üzerine”, Journal of Historical Studies, S.1, 2003