SÜREKLİLİK VE KOPUŞ BAĞLAMINDA İSLAMCI SİYASET: SAİD HALİM PAŞA VE RAŞİD GANNUŞİ ÜZERİNE TEOPOLİTİK BİR İNCELEME

Yıl 2022, Sayı: 62, 214 - 241, 03.01.2022

Hamza Yurteri , Ömer Faruk Uğurlu

Öz

21. yüzyıl kolektif grup, cemaat, organizasyon gibi oluşumların giderek zayıfladığı, bireyselleşmenin uç boyutlara ulaştığı, meta teorilerin yerini neoliberal nihilizmin aldığı bir çağ olarak şekillenmektedir. Bu bağlamda dinin sosyal ve siyasal alandaki rolü değişim ve dönüşüm göstermektedir. Bireyin dine yaklaşımı ve dini doktirinlerin sosyal ve siyasal alana yönelik kurgusu söz konusu değişim ve dönüşümden etkilenmektedir. 100 yıl önce Said Halim Paşa’nın sorunsallaştırdığı din-toplum-siyaset ilişkisi güncelliğini bugün de korumaktadır. Said Halim Paşa’ya benzer şekilde Gannuşi de din-toplum-siyaset bağlamında yeni görüşler ortaya koymaktadır. Özellikle yöneten-yönetilen ilişkisi, sivil toplum, şûra ilkesi, İslami demokrasi gibi din ve siyaseti ilgilendiren temel meselelerde Said Halim Paşa ve Gannuşi’nin ortaya koymuş olduğu modeller batı-dışı karşılaştırmalı siyaset çalışmaları için özgün bir yaklaşım sergilemektedir. Bu çalışmada 100 yıl önce Said Halim Paşa’nın inşa ettiği arayışın Tunus’ta Gannuşi’nin inşa ettiği modele referansla yaşamış olduğu dönüşüm analiz edilmektedir. Buna göre iki düşünür arasındaki süreklilik ve kopuş devlet, toplum ve demokrasi bağlamında incelenmektedir. Sonuç olarak iki düşünürün toplum ve demokrasi anlayışlarında kopuş görülebilirken, yönetici-yönetilen ilişkisinde maslahat ve kanuniliğe tabiyyet noktasında sürekliliğin izleri sürülmektedir

Anahtar Kelimeler

Said Halim Paşa, Raşid el-Gannuşi, İslamcılık, İslami söylem, Teopolitik

Kaynakça

• Afgani, C. (1987). el-Urvetü’l-Vüskâ. İstanbul: Bir Yayıncılık.
• Aktay, Y. (2021). “Osmanlı’nın İslamcı Prens’i: Said Halim Paşa”. A. Öz içinde, Said Halim Paşa Kitabı: Osmanlı Sadrazamı ve Düşünür (s. 193-208). İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Alkan Özcan, S. (2018). “The Role of Political Islam in Tunisia’s Democratization Process: Towards a New Pattern of Secularization”. Insight Turkey. 20(1), 209-225.
• Alperen, A. (2019). “Said Halim Paşa’da İslam Dünyasında Geri Kalmışlık ve Geri Kalmışlıktan Çıkış Yolları Üzerine Bir Değerlendirme”. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 9-35.
• Bayat, A. (2013). “Post-Islamism at Large”. A. Bayat içinde, Post-Islamism The Changing Faces of Political Islam (s. 3-34). NY: Oxford University Press.
• Beinin, J., & Stork, J. (1997). “On the Modernity, Historical Specificity, and International Context of Political Islam”. J. Beinin, & J. Stork içinde, Political Islam: Essays from Middle East Report (s. 3-28). Washington: University of California Press.
• Bekiroğlu, H. (2016). Said Halim Paşa ve Siyaset Ahlakı (Cilt 2). İstanbul: İlke Yayıncılık.
• Bostan, M. H. (2017). Bir İslamcı Düşünür ve Sadrazam Said Halim Paşa. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• Bostan, M. H. (2019). “Said Halim Paşa ve Fikirleri”. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 8(2), 53-90.
• Bülbül, K. (2015). Siyasal Bir Düşünür ve Devlet Adamı Said Halim Paşa. İstanbul: Tezkire Yayıncılık.
• Bülbül, K. (2021). “19. Yüzyıldan 21. Yüzyıla, Said Halim Paşa Bugüne Ne Söyler?” A. Öz içinde, Said Halim Paşa Kitabı: Osmanlı Sadrazamı ve Düşünür (s. 209-230). İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Çalen, M. K. (2017). “Said Halim Paşa Üzerine Notlar: İslâm Âleminin Gerileme Sebepleri ve Türklerin İslâm Tasavvuru”. Asia Minor Studies International Journal of Social Sciences, 5(9), 12-32.
• El-Benna, H. (2018). Davanın Esasları. İstanbul: Ravza Yayınları.
• Gannuşi, R. (1996). İslam Toplumunda Vatandaşlık Hakları. (A. Can, Çev.) İstanbul: Birleşik Yayıncılık.
• Gannuşi, R. (2003). “İslami Harekette Çelişki : Siyasal Parti mi, Reformist Örgüt mü?” A. el-Efendi içinde, İslam ve Modernliği Yeniden Düşünmek (s. 155–170). İstanbul: Pınar Yayınları.
• Gannuşi, R. (2013). İslam Devletinde Kamusal Özgürlükler. (O. Tunç, Çev.) İstanbul: Mana Yayınları.
• Ghannouchi, R. (2013). “The state and religion in the fundamentals of Islam and contemporary interpretation”. Contemporary Arab Affairs, 6(2), 164–171.
• Gannuşi, R. (2015). Laiklik ve Sivil Toplum (2. Baskı b.). (G. Topçu, Çev.) İstanbul: Mana Yayınları.
• Ghannouchi, R. (2016). “From Political Islam to Muslim Democracy: The Ennahda Party and the Future of Tunisia”. Foreign Affairs. 11 14, 2021 tarihinde https://www.foreignaffairs.com/articles/tunisia/political-islam-muslim-democracy adresinden alındı
• Işık, V. (2021). “Said Halim Paşa ve Tadilen Islah Anlayışı Olarak İslamlaşmak”. A. Öz içinde, Said Halim Paşa Kitabı: Osmanlı Sadrazamı ve Düşünür (s. 231-240). İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Kutup, S. (2015). Yoldaki İşaretler. İstanbul: Beka Yayınları.
• Mandaville, P. (2016). “Islam and International Relations in the Middle East: From Umma to Nation State”. L. Fawcett içinde, International Relations of the Middle East (s. 176-195). Oxford : Oxford University Press.
• Marks, M., & Ounissi, S. (2017, 07 05). Ennahda from within: Islamists or “Muslim Democrats”? A conversation. 07 10, 2021 tarihinde Brookings: https://www.brookings.edu/research/ ennahda-from-within-islamists-or-muslim-democrats-a-conversation/ adresinden alındı
• Mevdudi, E. A. (1992). İslam’da İhya Hareketleri. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Nal, S. (2019). “Sait Halim Paşa’nın Egemenlik Anlayışı ve Öngördüğü Hükümet Sistemi”. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 10(1), 144-158.
• Özyurt, C. (2013). “Said Halim Paşa Düşüncesinde Değişim ve Süreklilik: Muhafazakâr-Reformcu İslâmcılığın Oluşumu”. Muhafazakar Düşünce Dergisi, 10(37), 67-102.
• Özyurt, C. (2021). “Said Halim Paşa Düşüncesinde Değişim ve Süreklilik: Muhafazakar-Reformcu İslamcılığın Oluşumu”. A. Öz içinde, Said Halim Paşa Kitabı: Osmanlı Sadrazamı ve Düşünür (s. 241-262). İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Özyürek, A. (2017). “İslamcılık Tartışmaları Ekseninde Said Halim Paşa ve Görüşleri”. B.U.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 36(1), 37-60.
• Said Halim Paşa. (2006). Buhranlarımız ve Son Eserleri. (E. M. Düzdağ, Dü.) İstanbul: İz Yayıncılık.
• Said Halim Paşa. (2006). Buhranlarımız ve Son Eserleri. (E. Düzdağ, Dü.) İstanbul: İz Yayıncılık.
• Said Halim Paşa. (2012). Buhranlarımız ve Son Eserleri. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Said Halim Paşa. (2019). Buhranlarımız ve Son Eserleri. (M. E. Düzdağ, Dü.) İstanbul: İz Yayıncılık.
• Sala, B. (2018). “Said Halim Paşa Islahatçı Bir İslamcının Düşünsel Mirası”. L. Sunar (Dü.) içinde, İslam’ı Uyandırmak: Meşrutiyetten Cumhuriyet’e İslamcı Düşünce ve Dergiler (Cilt 1, s. 55-73). İstanbul: İLEM Yayınları.
• Şeyhun, A. (2021). “Said Halim Paşa’ya Göre Osmanlı’da Buhranın Nedenleri”. A. Öz içinde, Said Halim Paşa Kitabı: Osmanlı Sadrazamı ve Düşünür (s. 315-322). İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Tamimi, A. (2007). “Islam and democracy from Tahtawi to Ghannouchi”. Theory, culture & society, 24(2), 39-58.
• Tamimi, A. S. (2016). Raşid Gannuşi: İslamcılık Geleneğinde Bir Demokrat. (A. Yönkul, Çev.) Ankara: Hece Yayınları.
• Usta, N. (2001). “Osmanlıda Siyaset Sosyolojisi Tarihçesine Kısa Bir Bakış”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 0(15), 61-74.
• Wasti, S. T. (2008). “Said Halim Pasha – Philosopher Prince”. Middle Eastern Studies, 44(1), 85-104.
• Yıldırım, E. (2021). “Said Halim Paşa’nın Çağdaş Siyasal Teolojisi: İslam Siyasi Düşüncesinin Demokrasi Çağında Var Oluşu”. A. Öz içinde, Said Halim Paşa Kitabı: Osmanlı Sadrazamı ve Düşünür (s. 333-348). İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları