Çok Kültürlülüğün Kurgusal İfadesi: Ahmet Mithat Efendi Anlatılarında Gayrimüslim Kadınlarla Aşk ve Evlilik

Yıl 2020, , 317 - 332, 24.11.2020

Hakan Değirmenci

https://doi.org/10.19059/mukaddime.789631

Öz

Osmanlı Devleti, kurucuları Türklerden oluşmuş, fakat daha sonra geliştikçe ve farklı coğrafyalara yayıldıkça tabii olarak başlangıçtaki yapısından uzaklaşmış, giderek çok uluslu ve çok kültürlü bir devlet ve toplum düzenine ulaşmıştır. Yüzyıllar boyunca devam eden bu yapı, 18. asırdan itibaren başlayan Batılılaşma/modernleşme çabalarının bir sonucu olarak 1839 Tanzimat Fermanı’yla birlikte idari ve hukuki bir çerçeveye oturtulmak istenmiştir. Bu bağlamda ülke dâhilinde yaşamakta olan gayrimüslim tebaaya yönelik düzenlemeler yapılmıştır. Kanuna dayalı ve eşitlikçi bir ilkeye göre tanzim edilen düzenlemeler, aydınlar tarafından Osmanlıcılık ilkesinin bir parçası olarak telakki edilmiş ve dönemin edebiyatçıları, düşünürleri ve gazetecileri de bu dönemi yürekten desteklemişlerdir.
Osmanlıcılık ideolojisiyle birlikte gayrimüslimlerin ve buna paralel olarak kadınların toplumsal yaşamda görünürlüğü artmıştır. Dönemin şair ve yazarları hususen kadın meselesini, yaşanan ideolojik süreçten bağımsız olarak bir “modernleşme” meselesi olarak görmüşlerdir. Kadının özgürlüğü ve eğitimi başta olmak üzere pek çok sorunun işlendiği bu dönemde, kadınlar altın çağını yaşamışlardır.
Bir “yazı makinası” olan Mithat Efendi, şiir hariç, edebi türlerin tamamında eser bırakmış, Tanzimat Dönemi’nin en velûd sanatçısı olmuştur. Sahibi olduğu, dönemin en etkili ve uzun soluklu hususi gazetesi Tercümân-ı Hakîkat’te ve hususen roman ve hikâyelerinde merhem olmadığı bir sorun kalmamıştır. Onun samimiyetle üzerinde durduğu sorunlardan biri de kadın meselesidir. Şinasi, Ziya Paşa ve Namık Kemal’den itibaren gazete makalelerinde, dergilerde çıkan denemelerde ve özellikle roman ve tiyatro gibi tahkiyeye dayalı edebi temsillerde işlenen kadın meselesi, en geniş ve çok yönlü biçimde Ahmet Mithat Efendi’nin sanatında karşılık bulmuştur. Diğer taraftan onun eserlerinde şahıs kadrosunun oluşturan tiplerin önemli bir bölümü gayrimüslim karakterlerdir. Dolayısıyla gayrimüslim kadınlar ile Müslüman-Osmanlı erkeklerinin gönül hikâyelerine onun eserlerinde sıkça karşılaşılmaktadır.
Çalışmamızda Ahmet Mithat Efendi’nin romanlarında gayrimüslim kadınlarla yaşanan, pek çoğu evlilik ile sonuçlanan aşk ilişkileri, bireysel ve toplumsal süreçler bağlamında tahlil edilmiştir. Amacımız çok kültürlülük ve modernleşme bağlamında, Türkiye tarihinin önemli konularından olan gayrimüslim ve kadın meselesinin, tarihin bu önemli ve kritik döneminde, devrin meşhur romancısının eserlerine nasıl tezahür ettiğini ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

ahmet mithat,, roman, çokkültürlülük, kadın, aşk, evlilik

Kaynakça

• Ahmet Mithat (2000). Acâyîb-i Âlem (Haz. Nuri Sağlam vd.), Ankara: TDK Yayınları.
• Ahmet Mithat (2002). Arnavutlar Solyotlar, (Haz. Nuri Sağlam), Ankara: TDK Yayınları.
• Ahmet Mithat (2002). Demir Bey yahut İnkişâf-ı Esrâr (Haz. Nuri Sağlam vd.), Ankara: TDK Yayınları.
• Ahmet Mithat (2000). Felâtun Bey ile Râkım Efendi, (Haz. Kazım Yetiş vd.), Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ahmet Mithat (2000). Gönüllü, (Haz. Necat Birinci vd.), Ankara: TDK Yayınları.
• Ahmet Mithat (2000). Hasan Mellâh yahut Sır İçinde Esrar, (Haz. Ali Şükrü Çoruk), Ankara: TDK Yayınları.
• Ahmet Mithat (2000). Henüz On Yedi Yaşında, (Haz. Nuri Sağlam), Ankara: TDK Yayınları.
• Ahmet Mithat (2000). Kafkas, (Haz. Erol Ülgen vd.), Ankara: TDK Yayınları.
• Ahmet Mithat (2003). Mesâili-i Muğlâka, (Haz. Ali Şükrü Çoruk), Ankara: TDK Yayınları.
• Ahmet Mithat (2000). Paris’te Bir Türk, (Haz. Erol Ülgen), Ankara: TDK Yayınları. Ahmet Mithat (2000). Süleyman Muslî, (Haz. Erol Ülgen vd.), Ankara: TDK Yayınları.
• Ahmet Mithat (2000). Zeyl-i Hasan Mellâh yahut Sır İçinde Esrar, (Haz. Ali Şükrü Çoruk), Ankara: TDK Yayınları.
• Alver, Ahmet (2013). “Ahmet Mithat’ın Mesâil-İ Muğlȃka Romanındaki Gayrımüslim Karakterlerin Analizi”, Turkısh Studies, Winter 2013, s. 721-733.
• Çonoğlu, Salim (2012). “Ahmet Mithat’ın Letaif-i Rivayat Adlı Eserinde Kadın”, Türk Dili, s. 221-242
• Esen, Nüket (2014). Hikâye Anlatan Adam: Ahmet Mithat, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Günet Erkol, Çimen (2011). “Osmanlı -Türk Romanından Çağdaş Türk Romanına Kadınlık: Değişim Ve Dönüşüm” Türkiyat Mecmuası, C. 21, s. 147-175.
• Koçak, Ahmet (2011). IXX. Yüzyıl Türk Romanında Avrupa, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Okay, Orhan (1991). Batı Medeniyeti Karşısında Ahmet Mithat Efendi, İstanbul: MEB Yayınları.
• Özdemir, Mehmet-Göçen, Gökçen (2014). “Ahmet Midhat Efendi ve Felâtun Bey ile Rakım Efendi Romanında Değerler Eğitimi” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 31, s. 215-240.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (1982). 19’uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Çağlayan Yayınları.
• Timur, Kemal (2009). “Tanzimat Dönemi Türk Romanında Din Duygusu ve İnançlar” Turkısh Studies, Winter, s. 2089-2125.
• Uyanık, Seda (2007). 19. Yüzyıl Osmanlı-Türk Romanında Gayrimüslim İmgeleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ülgen, Erol (2000). Ahmet Mithat Efendi “Paris’te Bir Türk” romanının önsözü, Ankara: TDK Yayınları.
• Yeşilyurt, Şamil (2011). Ahmet Mithat Efendi’nin Romanlarında Yapı ve Tema (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü