Aziz Efendi’nin Risâlesinde Kürt Emîrleri (IV. Murad Dönemi, 1623-1640)

Yıl 2019, Cilt: 10 Sayı: 1, 1 - 19, 30.05.2019

Feridun Bilgin

https://doi.org/10.19059/mukaddime.315248

Cited By: 2

Öz

Yavuz
Sultan Selim’le başlayan ve Kanuni Sultan Süleyman ile üst seviyelere çıkan
Osmanlı Devleti ile Kürt emîrleri arasındaki ilişkiler, yüzyıl sonra, Kürt
emirlerinin neredeyse bütün sosyo-ekonomik ve sosyo-politik güçlerini
kaybettikleri bir noktaya evrilmiştir; Kürt coğrafyasına özgü idarî bir
taksimat olan ve kayd-ı hayat şartıyla sahiplerine tevcîh edilen Yurtluk-Ocaklık
ve Hükümet sancaklarındaki yönetim hakları, bölge yöneticileri beylerbeyiler
tarafından ellerinden alınmış, sahip olduklarını kaybetmemek için ribahorlara
(faizcilere) mahkûm hale getirilmişlerdir. Osmanlı devletinin Doğu ve Batı
seferlerinde önemli bir askeri güç olarak yer almalarına rağmen, IV. Murad
döneminde çeşitli bahaneler ileri sürülerek bir kısmının haksız yere
öldürüldüğü, devlet raporlarına yansımıştır. Kürt coğrafyasında sevilen ve
binlerce tabisi olan Rumiye Şeyhi Aziz Mahmud gibi sembol isimler iktidar odağı
olabilecekleri şüphesiyle idam edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

IV. Murad, Kürt Emîrleri, Yurtluk-Ocaklık Sancağı, Hükümet Sancağı, Rumiye Şeyhi, Hüsrev Paşa

Kaynakça

• AKDAĞ, M. (2009), Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası “Celâlî İsyanları”, İstanbul: Yapı kredi Yayınları Ali Aynî EFENDİ (1280), Kavânin Al-i Osman Der-Hulâsa-i Mezâmin-i Defter-i Dîvân, İstanbul. BAYKAR, T., Anadolu’nun Tarihî Coğrafyasına Giriş I, Anadolu’nun İdarî Taksimatı, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara 1998. BAYSUN, M.C. (1979), “Murad IV”. İA, , Ankara: MEB yayınları, s.625-647. BİDLÎSÎ, İ. (2001), Selim Şah-nâme (haz. Hicâbi Kırlangıç), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. BİLGİN, F., “Osmanlı Hâkimiyetindeki Cizre’de Siyasal Değişim ve Merkez-Çevre İlişkisi (XVI-XIX), Uluslararası Bilim Düşünce ve Sanatta Cizre Sempozyumu, Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2012, s. 67-79. BRUİNESSEN, M.V., Ağa, Şeyh, Devlet, Çev.: Banu Yalkut, İletişim Yayınları, İstanbul 2011. BRUİNESSEN, M.V. (2008), Kürdistan Üzerine Yazılar (Çev. Nevzat Kıraç ve diğerleri) stanbul: İletişim Yayınları ÇELEBİ, E. (2006), Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi (haz. Zekeriya Kurşun, Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı), İstanbul: Yapı Kredi. ÇELEBİ, K. (2009), fezleketü Akvâli’l-Ahyâr fîʿilm’t-Târî ve’l-Ahbâr (Terc. Seyyid Muhammed es-Seyyid), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ÇOLAK, S. (2010), “Aziz Efendi’nin Risalesine Göre 17. Yüzyılda Osmanlı Merkez Ordusunun Durumu”, History Studies, Volume 2/2, s.101-112 DANİŞMEND, İ. H. (1992), İzahlı Osmanlı Tarih Kronolojisi, İstanbul: Türkiye Yayınları. DEMİR, A. (1999), “Osmanlı Döneminden Bir Kesit: XVI. Yüzyıl Sonlarında Cizre”, Hz.Nuh’tan Günümüze Cizre Sempozyumu, İstanbul: Cizre Kaymakamlığı, s.73-86. DİNÇ, F. (2010), “Osmanlı-İran Ara Coğrafya’sında Din İktidar İlişkileri Cizre Hükümeti Örneği (16-19.yy)”, Uluslararası Şırnak ve Çevresi Sempozyumu, Şırnak: s.515-527. DOĞAN, C. (2011), “XVI. Yüzyıl Osmanlı İdari Yapısı Altında Kürt Emirlikleri ve Statüleri”, SDE Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Mayıs, XXIII, 31-43. EKİNCİ, M. R. (2010), “Şırnak’ın İdarî Taksimatı ve İdarî Alanda Meydana Gelen Değişimler (1845-1918)”, Uluslararası Şırnak ve Çevresi Sempozyumu, Şırnak: s.487-503. EKİNCİ, M. (2002), “Yavuz Sultan Selim Döneminde Osmanlı-Safevȋ İlişkileri”, Türkler, IX, 450-453. GÖYÜNÇ, N. (1991), XVI. Yüzyılda Mardin Sancağı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. HAMMER, B. J. V. (1993), Büyük Osmanlı Tarihi (Çev: Mümün Çevik ve Erol Kılıç), İstanbul: Üçdal Neşriyat. HOCA SAADETTİN EFENDİ, (1862), Tacü’t-Tevârîh, İstanbul : Tabhane-i Amire. KIBRISLI M. K. (….), Tarih-i Siyasi Devleti Aliye-i Osmaniye ….. KILIÇ, O. (2002), “Klasik Dönem Osmanlı Taşra Teşkilatı: Beylerbeyilikler/Eyaletlet, Kaptanlıklar, Voyvodalıklar, Melikler (1362-1799)”, Türkler, IX, 887-898 ------------------. (1999), “Yurtluk-Ocaklık ve Hükümet Sancaklar Üzerine Bazı Tespitler", OTAM, Ankara, X, 119-137. KOÇİ BEY, (1993), Koçi Bey Risâlesi (Sadeleştiren: Zuhuri Danışman), Ankara: MEB Yayınları. KUNT, İ. M. (1978), Sancaktan Eyâlete (1550-1650 Arasında Osmanlı Ümresası ve İl idrares), İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları. KÜPELİ, Ö. (2010), “Irak-ı Arap'ta Osmanlı – Safevi Mücadelesi (XVI-XVII. Yüzyıllar)”, History Studies, Ortadoğu Özel Sayısı, s.227-244. MUFASSAL OSMANLI TARİHİ (1959), Hazl: Heyet, İstanbul :Tan Matbaası.
• MURPHEY, R. (1985), Kanûn-nâme-i Sultânî li ʿAzîz Efendi, Harvard: Harvard Üniversitesi Basımevi. MUSTAFA NURİ PAŞA, (1992),, Netâiü’l-Vukûat, Kurumları ve Örgütleriyle Osmanlı Tarihi (Sadeleştiren: Neşet Çağatay), Ankara: Türk Tarih Kurumu. NAʽÎMÂ, (2007), Târih-i Naʽîmâ (Haz. Mehmet İpşirli), Ankara: Türk Tarih Kurumu. ÖZCOŞAR, İ. (2009), Merkezileşme Sürecinde Bir Taşra Kenti Mardin, Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları. ÖZOĞLI, H. (2005), Osmanlı Devleti ve Kürt Milliyetçiliği (çev. Nilay Özok, Azat Zana), İstanbul: Kitapyayınevi. PARMAKSIZOĞLU, İ. (1973), “Kuzey Irak'ta Osmanlı Hâkimiyetinin Kuruluşu ve Memun Bey'in Hatıraları”, Belleten, XXXVII/146, 191-230. PEÇEVÎ, (1283), Tarih-i Peçevî, İstanbul: Marbaai Âmire. SAMİ, Ş. (1317), Kamus-u Türkî, Dersaadet. SÜREYYA, M. (1996), Sicil-i Osmanî, Haz.: Nuri Akbayar, , İstanbul: Tarih Yurt Vakfı Yayınları, I, 28. ŞERAFETTİN HAN, (2009), Şerefname, Kürt Ulusunun Tarihi, (çev. François Bernard Charmoy, Türkçe’ye çev: Vedii İlmen), İstanbul: Yaba Yayınları. UZUNÇARŞILI, İ. H. (2006), Osmanlı Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu, II. ----------------------------- (1998), Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları