Usage of Gramatical Gender of Morphological Cases in Northern Kurdish Dialects (The Examples of North, South East and South West Varieties)

Yıl 2020, Cilt: 11 Sayı: 2, 410 - 445, 24.11.2020

Mehmet Yonat

https://doi.org/10.19059/mukaddime.732473

Cited By: 2

Öz

Gender is an important factor in human life. That is why it affects a wide range areas of life. Language is an area on which biological gender has been shown. Some language show biological gender just in lexical domain while others exhibite biological gender both lexically and gramtically. Kurdish (Kurmancji) is a language which has gramatical gender. The gender of nouns can not be understand when they are in direct case or used solely. To be able to understand the gender of nouns, nouns sould be inflected either in oblique case or vocative case, or in ezafe construction.
In this study, three varieties of Northern Kurdish have been analyzed in terms of gender of morphological cases. As mentioned above oblique and vocative cases are the morphological cases where gramatical gender has been seen on. In vocative case, gender of nouns has a quite simple system; male anmimate nouns take {-o} suffix and female ones inflect with {-ê} suffix. The plural infelction has no gender distinction. The relatively complex case in terms of gender agreement is oblique case in which there are definitive, indefinitive and demonstrative inflection of nouns. In the definitive infelction, the male nouns take {-î} suffix and female nouns take {-ê} suffix. The indefintive form firstly takes indefinitive suffix {-ek-} and then same suffixes used for definitive form follow it. Lastly, the demonstrative form consists of demonstratives which differ in accordance with gender and distantness of the main noun and the main noun which is used in definitive form. Like vocative case, in oblique case plural inflection does not have gender distinction.
The varieties of Northern Kurdish which are selected for this article are South-eastern variety, Northern variaty and South-western variety. In order to analyse different usage of gramatical gender of morphological cases among the selected varieties, a measurement tool has been developed by the writer of this article. The measurement tool consists of fifty five questions which aim to clarify all of form of oblique and vocative case usages. The questions asked to interviewees in Turkish and the answers recieved in Northern Kurdish. Becasuse of fast-paced transformation (or assimilation) of Northern Kurdish, it is possible that the different interviewees employ different language usages for same pattern. That is why the interviewees have been divided by age; old, middle-age and young; and sex; male and female.
For finding of the study, even though South-eastern and South-western varieties show identical features of standart Northern Kurdish, the Northern variety has lost sensitivity to gramatical gender in the oblique inflection of indefinitives and determiners. As mentioned above, in the indefinitive infelction of oblique case, {-ek-} + {-î} suffixes follow male nouns, like “kurik-ek-î” (a boy) and {-ek-} + {-ê} suffixes pursue female nouns, like “keçik-ek-ê”. In addition to that, determiners have gender agreement with main nouns. Male forms of determiners “vî (porximate.male), wî (distal.male)” agree with male nouns, like “vî/wî kurik-î” (this/that boy) and female forms of determiners “vê (porximate.female), wê (distal.female)” agree with female nouns, like “vê/wê keçik-ê” (this/that girl), and main nouns of the determiner phrases assign like definitive agreement. Yet, it is not the case for Northern variety of Northern Kurdish. In the indefinitive inflections of this variety of Northern Kurdish, the gender distinction has disapeared in fovor of male agreement, like “kurik-ek-î” (a boy) and “keçik-ek-î”(a girl). In the determiners inflection, the determiners have lost gender sensitivity and just male form of them used for both male and female nouns while the main noun of the detrminer phrase lost the gender sensitivity in favor of female agreemnent, like “vî/wî lawik-ê” (this/that boy) “vî/wî keçik-ê”(this/that girl). Furthermore, in the Northern variety of Northern Kurdish, the oblique inflection of definitive-nonspecific nouns has been lost due to Turkish influence. Last but not least, in all of the selected varieties, the young interviewees are less sensitive to gender then older interviewees.

Anahtar Kelimeler

Gender, Variety, Oblique Case, Northern Kurdish, Vocative Case, Definitive, Definitive-Nonspecific, Indefinitive

Di Devokên Kurdîya Kurmancî de Zayenda Rewşên Morfolojîk (Mînakên Devokên Bakûr, Başûrê Rojhilat û Başûrê Rojavayê)

Öz

Kurdîya Kurmancî zimanekî xwedî zayenda rêzimanî ye. Zayenda navdêran di rewşa rasterast de an jî wexta navdêr bi serê xwe têne bikrananîn nayê fêmkirin. Ji bo were zanîn ka zayenda navdêran çi ye, navdêr divê di rewşa tewandî de an jî di rewşa bangkirinê de were bikaranîn. Dîsa di nav avanîya îzafeyê de patîkela îzafeyê zayenda navdêran nîşan dide. Kurdîya Kurmancî xwedî gelek devokan e û bikaranîna zayendê li gor devokan hin caran form diguherîne û di hin devokan de jî hessasîyeta zayendê ji holê rabûye.
Di vê xebatê de sê devokên kurmancî ji hêla zayenda rewşan ve hatine analîzkirin. Ev devok devoka başûrê rojhilat, devoka bakûr û devoka başûrê rojavayê ne. Ji bo devoka başûrê rojhilat gundeke Beytuşşebaba Şirnexê; ji bo devoka başûrê rojava Bajarê Semsûrê û ji bo devoka bakûr jî gundeke bajarê Muşê hate hilbijartin. Ji bo analîza van devokan, ji hêla nivîskarê vê gotarê ve amûreke pîvandinê hatîye pêşxitin. Ev amûr ji pêncî û pênc pirsan pêk tê. Ev pirs bi Tirkî ji axêveran hatine pirsin û bersivên wan bi Kurdî hatine standin. Lewra Kurmancî di nav guherîneke (an jî asîmîlasyoneke) gelek bi lez de ye, axêverên heremekê li gor emr û zayenda xwe, dibe ku heman formê cuda bikar bînin. Loma jî, axêver ji hêla emr; kal, navemrî û ciwan û ji hêla zayendê; jin û mêr ve hatine dabeşkirin.
Di encama vê xebatê de tiştên ku hatine destxistin, di devokên başûrê rojhilat û başûrê rojava de her çiqas zayenda rewşan hema hema wek Kurmancîya standart be jî di devoka bakûr de, navdêrên nedîyar û nîşander ji hêla zayendê ve hessasîyeta xwe wunda kirine. Di navdêrên dîyar yên nespesîfîk de devoka bakûr, ji ber bandora Tirkî paşgirên tewangê bikar neanîne. Dîsa di hemû devokan de axêverên ciwan li gor axêverên emirbilind kêmtir hessasîyet nişanê bikaranîna zayendê dane.

Anahtar Kelimeler

Zayend, Devok, Tewang, Kurdîya Kurmancî, Rewşa Bangkirinê, Dîyar, Nedîyar, Dîyarîya Nespesîfîk

Di Devokên Kurdîya Kurmancî de Zayenda Rewşên Morfolojîk (Mînakên Devokên Bakur, Başûrê Rojhilat û Başûrê Rojavayê)

Öz

Kurmanci Kürtçesi gramatik cinsiyete sahip bir dildir. İsimlerin cinsiyeti yalın halde ve isimler yalnız başına kullanıldığında anlaşılmaz. İsimlerin cinsiyetinin anlaşılabilmesi için, isimlerin ya eğik durumda ya da seslenme durumunda kullanılması gerekir. Yine, îzafe yapısı içerisinde izafe partikeli isimlerin cinsiyetini gösterir. Kurmanci Kürtçesi bir çok ağıza sahiptir ve cinsiyet eklerinin kullanımı bazı ağızlarda ortadan kalkmakla birlikte bazı ağızlarda ise form değiştirmektedir.
Bu çalışmada Kurmanci Kürtçesinin üç ağzının hal eklerindeki cinsiyet kullanımı ayrıntılı bir şekilde analiz edilmiştir. Seçilen bu ağızlar; güney doğu, kuzey ve güney batı ağızlarıdır. Güney doğu ağzı için Şırnak ili Beytüşşebab ilçesinin bir köyü; güney batı ağzı için Adıyaman merkez ilçesi ve kuzey ağzı için ise Muş merkez ilçesinin bir köyü seçilmiştir. Bu ağızların analizi için bu makalenin yazarı tarafından bir ölçüm aracı geliştirilmiştir. Bahsi geçen ölçüm aracı elli beş sorudan oluşmaktadır. Bu sorular konuşmacılara Türkçe sorulup cevapları Kürtçe alınmıştır. Kürtçe hızlı bir değişim (ya da asimilasyon) içinde olduğundan dolayı, bir bölgenin konuşurları yaşları ve cinsiyetleri bağlamında aynı form için farklı kalıplar kullanabilmektedirler. Bundan dolayı, konuşucular yaş; yaşlı, orta-yaşlı, genç ve cinsiyet; kadın ve erkek olacak şekilde bir ayrıma tabi tutulmuşlardır.
Bu çalışmada elde edilenler şu şekilde özetlenebilir; her ne kadar güney doğu ve güney batı ağızlarında hemen hemen standart Kurmanci ile aynı kullanım var olsa da, kuzey ağzında belirsiz çekimlerde ve işaret çekimlerinde cinsiyete karşı hassasiyetin tamamen ortadan kalktığı görülmüştür. Yine, belirli isimlerin spesifik olmayan çekimleri Türkçenin etkisinden dolayı normalde cinsiyet ekleri alması gerekirken bu ekleri almamıştır. Son olarak şu söylenebilir; tüm ağızlarda genç konuşmacılar yaşlı konuşmacılara nispeten gramatik cinsiyet uyumuna karşı daha az hassasiyet göstermişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Cinsiyet, Ağız, Büküm, Kurmanci Kürtçesi, Seslenme Durumu, Belirlilik, Spesifik olmayan Belirlilik, Belirsizlik

Kaynakça

• Adak, A. Aydın. T. Ergün. Z. û Bülbül. M. (2016). Fêrkera Kurdî (Asta Destpêkê). Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları.
• Akin, S. (2005). Têkçûna Zayendê di Zaravayê Kurmancî de. Di nav Gotarên Konferansa li ser Zimanê Kurdî. Îstanbul: Weşanên Enstituya Kurdî ya Stenbolê.
• Aksan, D. (2015). Her Yönüyle Dil (Ana çizgileriyle Dilbilim) II Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bedir Han, C. & Lescot, R. (2004). Kürtçe Gramer. (Paris Kürt Enstitüsü Gözetiminde Türkçeye Çevirilmiştir) İstanbul: Avesta Yayınları.
• Corbett, G. (1991). Gender. Cambridge: Cambridge University Press.
• Ekici. D. (2007). Kurmanji Kurdish Reader. Hyattsville, USA: Dunwoody Press.
• Haig, G. (2000). The Gender System in the Kurdish Language: Structural and Sociolinguistic Aspects. Li ser Kurdish Gender Studies li Katzow û ji muswedda di navbera dîroka 23-25.09.2000 de hatî kirin. Em makale bi Almanî bi vî awayî derketîye; Haig, G. (2004). Das Genussystem in der kurdischen Sprache: strukturelle und soziolinguistische Aspekte. Hajo, S. Borck, C., Savelsberg, E. & D. Şukriye (Ed.). Di nav Gender in Kurdistan und der Diaspora (33-58). Münster: Lit.
• Haig, G. & Öpengin, E. (2014a). Gender in Kurdish: Structural and Socio-cultural Dimentions. Hellinger, M. & H. Motschenbacher (Ed.). Din av Gender Across Languages Sayı. IV, (247-276). John Benjamin.
• Haig, G. & Öpengin, E. (2014b). Regional Variation in Kurmanji: A Preliminary Classification of Dialects. Di nav The Journal of Kurdish Studies S. 2, No. 2, (143-176).
• İşsever, S. (2006). Türkçede Takısız Nesne Adöbekleri ve Çalkalama. Di nav Ankara Üniversitesi Dil Dergisi (sayı:131) (42-55). Ankara: Ankara Üniversitesi TÖMER.
• Komxebata Kurmancîyê. (2016). Rêbera Rastnivîsînê. Dîyarbekir: Weqfa Mezopotamyayê.
• MacKenzie, D.N. (1954). Gender in Kurdish. Di nav Bulletin of the School of Oriental and African Studies 16/3 (528-541). London: University of London.
• Öpengin, E. (2011). Rewşa Kurdî ya Sosyolenguîstîk li Tirkiyeyê. İstanbul: Avesta Yayınları.
• Samûr, A. (2012). Kurdîya Kurmancî. Stenbol: Nûbihar.
• Tan, S. (2015). Rêzimana Kurmancî. (3.Baskı). Stenbol: Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê.
• Taş, Ç. (2013). Waneyên Rêziman û Rastnivîsa Kurmancî. İstanbul: Weşanên Dîwanê.
• Yonat, M. “Notên Dersa Destpêka Morfolojîya Kurdî”.
• Zinar, Z. (2009). Di Çanda Kurdi de 37 Şaxên Zanistê. Stockholm: Weşanên Pêncinarê.