Mor Evgin ve Hristiyan Mistisizminin Tur Abdin Bölgesine Girişi

Yıl 2021, Cilt: 12 Sayı: 1, 69 - 99, 07.05.2021

Şükran Yaşar

https://doi.org/10.19059/mukaddime.820700

Öz

Türkiye’nin Güney Doğu Anadolu Bölgesi’nde, Mardin’in kuzey doğusunda Midyat merkezli dağlık bir alan olan, tarihsel ve dini açılardan taşıdığı değer nedeniyle Süryaniler tarafından adeta kutsal bölge olarak görülen “Tur Abdin”, manastırlarıyla meşhur bir coğrafyadır. Söz konusu manastırlara ya da bölgedeki monastik yaşamın başlangıcına dair anlatılarda IV. yüzyılda yaşadığı tahmin edilen Mor Evgin isimli Hristiyan bir münzevi öne çıkmaktadır. Zira Mor Evgin, Hristiyanlığın monastik yaşam tarzını Tur Abdin’e getiren kişi olarak kabul edilmektedir. Aslen Mısırlı olup rivayete göre zamanla burayı terk ederek 70 şakirdiyle birlikte Tur Abdin Bölgesi’ne gelmiş ve burada inzivaya çekilmiştir. Bölgenin ilk manastırı da muhtemelen Mor Evgin tarafından IV. yüzyılda kurulmuştur ve bugün de onun ismiyle tanımlanmaktadır. O, İzlo Dağı eteklerindeki bu manastırda yetiştirdiği rahiplerle kısa zaman zarfında bölgede ve civarında çok sayıda başka manastırın inşasına da öncülük etmiştir. Bu bağlamda denilebilir ki, Mor Evgin ve Mor Evgin Manastırı, adeta bir tarihin, bir devrin başlatıcısı olmuşlardır.
Gerek dini eğitimde, gerek dini kurumsal yapılanmada ve gerekse kitlelerin dinî yaşantısında manastırların fonksiyonel rolü anlaşılmadan Doğu Hristiyanlığını anlamak mümkün değildir. Katolik ve Batı Ortodoks (Bizans ve Balkan coğrafyası) dünyasında Kilise’nin itikadî ve amelî ilke ve uygulamaları Papalık / Patrikhane Sen-Sinodu’nda oluşurken, Doğu Hristiyanlığı’nın (Süryaniler, Keldaniler, Nasturiler, Marunîler, Kıptiler, Ermeniler…) itikadî ve amelî ilke ve uygulamalarının hayat bulduğu alan manastırlardır. Katolik ve Ortodoks dünyasında manastırlar, Kilise’nin kontrolündeki arka bahçeler iken, örneğin Süryani dünyasında dinî anlayışın ana merkezleridir. Buralar sadece dünyadan el-etek çekmiş keşişlerin münzevi yaşamsürdürdükleri yerler değildir. Bu manastırlar, tarih boyunca farklı itikadî düşüncelerin mücadelesinin verildiği aksiyon merkezleri olarak Doğu Hristiyanlığı tarihinde önemli fonksiyonlar üstlenmişlerdir. Söz gelimi itikadî ilkeler buralarda belirlenmiş, ihtilafları çözen sinodlar buralarda toplanmış, Kilise’nin idarî birimlerinde görev alan kadrolar buralardan yetişmiştir. Kilisenin dinî ve idarî kararlarının alındığı Sen-Sinod’un üyeleri çoğunlukla manastır reislerinden oluşmuştur. Dini eğitim buralarda verilmiş, Kilise’nin başı olan Patrik bu manastırlardan birinde ikamet etmiştir.
Bu makale, Süryani Hristiyanlığı özelinde Tur Abdin Bölgesi’nde başlayan ve gelişen monastik hayatı ana hatlarıyla anlatma ve bunun yanında bölgede monastik yaşamı tetikleyen bir yapı olarak Mor Evgin Manastırı hakkında tarihi ve mimari açılardan bilgi verme amacı taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mistisizm, Manastır, Mor Evgin, Tur Abdin

Kaynakça

• Danyal (Eski Ahit) Luka İncili Markos İncili Matta İncili Resullerin İşleri ( Yeni Ahit)
• ABÛ’L-FARAC, G. (1987). Abû’l-Farac Tarihi, (Çev. Ö. R. Doğrul), I., Ankara. AFRAHAT, (1890). Demonstrations VI. NPNF, Vol. XIII, (ed. Philip Schaff and Henry Wace) The Christian Literature Company, New York.
• AKYÜZ, P. Gabriel, (1998). Nusaybin’deki Mor Yakub Kilisesi ve Nusaybin Okulu, İstanbul.
• ATİYA, A. S. (2005). Doğu Hristiyanlığı Tarihi, (Çev. N. Hiçyılmaz) İstanbul.
• AYDIN, P.G. (1998). Deyrulzafaran Manastırının Tarihi, İstanbul.
• BELL, G. (1982). The Churches and Monasteries of Tur’Abdin, London. BIGG, C. (1898).The Doctrine of the Twelve Apostlest, SPCK, London.
• BIHLMEYER, K., TUCHLE, H. (1972). I. ve IV. Yüzyıllarda Hristiyanlık, (Çev. A. Güral), İstanbul.
• BİLGE, Y. (2006). Geçmişten Günümüze Deyrulzafaran ManastırI, İstanbul.
• BUTLER, E. C. (1911). ‘‘Monasticism” The Cambridge Medieval History, (Ed. H. M. Gwatkin - J. P. Whitney), Vol. I., The MacMillan Company. ÇELİK, M. (1999). Siyasal Sistem Açısından Bizans İmparatorluğunda Din- Devlet İlişkileri I, İzmir.
• ____________ (1987). Süryani Kilisesi Tarihi, Ankara.
• ____________ (2000). Fener Patrikhanesinin Ökümeniklik İddiasının Tarihi Seyri (325-1453), İzmir.
• Ed- Daskaliyye, ev Te’alimu’r Rusûl, (1940). neşr. Hafız Davud, Mısır.
• DELEHAYE, P.H. (1948). “Byzantine Monasticism”, (ed. Norman H. Baynes- L.B.Moss), Byzantium: An Introduction to East Roman Civilization, , At the Clarendon Pres, Oxford.
• DODGEON M. H., LIEU S.N.C., (2005). The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars AD 226- 363, A. Documantary History, London and New York, Routledge.
• DOLABANİ, H. (2006). Tarihte Mardin, (Süryanca’dan Çev. P. Cebrail Aydın), (2. Baskı) İstanbul.
• DOVERNIK, F. (1958)The Idea of Apostocility in Byzantium and the Legend of the Apostle Andrew, Harvard Universty Press, Cambridge.
• DOWNEY, G. (1961). A History of Antioch in Syria from Seleucus to the Arab Conquest, New Jersey: Princeton Üniversty Press.
• DURAK, N. (2011). Süryani Ortodoks Kilisesi’nde İbadet, İstanbul.
• EHRMAN, B.D., JACOBS, A. S., (2004) Christianity in Late Antiquity (300-450),Oxford University Press.
• FIEY, J.M. (1977). Nisibe, metropolé syriaque orientale et ses suffragants des origenes á nos jours, CSCO 388, Subsidia 54.
• FIEY, J.M. (1977). Nisibe, Métropole syriaque orientale et ses suffragants des origenes a nos jours, Secrétariat du CSCO, Virginia Universty.
• FREND, W. H. C. (1979). The Rise of the Monophysite Movement: Chapters in the History of the Church in the Fifth and Sixth Centuries, Cambridge University Press.
• GIBBON, E. (1987-1995) Roma İmparatorluğu’nun Gerileyiş ve Çöküş Tarihi, C.II. (çev. A. Baltacıgil), İstanbul.
• HANNAH, I. C. (1925). Christian Monastisizm, The Macmillian Company, New York.
• HAYES, E. R. (2002). Urfa Akademisi, (Çev. Y. Günenç), Yaba Yayınları, İstanbul.
• HEFELE, J. (1896). A History of Consils of the Church Vol.II, T&TClarke, Edinburg. HOLLERWEGER, H. (1999). Canlı Kültür Mirası Turabdin (Çev. Sevil Gülçur) Linz, Değiştirilmemiş üçüncü baskı.
• KESER, E. (2009). “Mor Evgin Manastırı”, Geçmişten Günümüze Nusaybin Sempozyumu Bildirileri (27- 28 Mayıs 2004), Ankara.
• KIRG, G. Middle East From Rise of Islam, New York [t. y.].
• LOREY, J. (1963). Monks and Monasteries of the Near East (trans. Peter Collin), London.
• OSTROGORSKY, G. (1981). Bizans Devleti Tarihi, (çev. Fikret Işıltan), TTK Yayınları, Ankara.
• SINCLAIR, T. A. (1989). Eastern Turkey: An Architectural And Archaeological Survey, Vol: III, The Pindar Press: London.
• SOZOMEN, (1980). Ecclesiastical History (HE), NPNF, Vol. II. The Chiristian Literature Company, New York.
• SYKES, P. (1958). History of Percia, New York. TALBOT, A. M. (1999). “Bizans Manastır Sistemine Giriş”, Cagito, (Çev. Özden Arıkan), S.17, , İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• VASILIEV, A. A. (1943). Bizans İmparatorluğu, C.I, (çev. A. Müfid Mansel), Ankara. _____________ (1950). Justin the First: An Introduction to the Epoch Justinian the Great, Dumbarton Oaks Studies I, Cambridge Mass. WAGNER M. (1950). Saint Basil – Ascetical Works, The Catholic Universty, America Press, Washington.
• WIGRAM, W. A. (1910). An Introduction to the History of the Assyrian Church, Society for Promoting Christian Knowledge, London. WISHART W. A. (1990). Short History Monks and Monasteries, Trenton. YAŞAR, Ş. (2007). “Şehrin Sosyo-Ekonomik Yapısı”, (Ed. Mehmet Çelik), Edessa’dan Urfa’ya C.I. 489-564, Ankara.
• ________ (2007). Kuruluşundan İslam Fethine Kadar Edessa’nın Siyasi Tarihi (Ed. Mehmet Çelik), Edessa’dan Urfa’ya C.I. 127-232, Ankara.