İbn Haldûn’un Habitusu’na İbn Haldûncu Bir Ziyaret: Et-Ta‘rîf’teki Sosyal, Siyasî ve Fikrî Koşullar

Yıl 2021, Cilt: 12 Sayı: 1, 140 - 171, 07.05.2021

Kamuran Gökdağ

https://doi.org/10.19059/mukaddime.894778

Cited By: 1

Öz

İbn Haldûn’un “insan alışkanlıklarının çocuğudur” ilkesi tek bir kavram halinde yeniden ifade edilirse eğer, muhtemelen bunun en güçlü adayı habitus kavramı olacaktır. Habitus, öznenin varoluşuna dâhil olan sosyal, siyasî, fikrî ve ekonomik arkaplanların pratik ilişkilerde belli bir yatkınlığa dönüşen toplamını tarif etmek için Pierre Bourdieu’nun kullandığı bir kavramdır. Bu kavrayış, İbn Haldûn’un, öznenin alışkanlıklarını, pratik ilişkilerin içinden geçen ama onları hem aşan hem de önceleyen kökleşmiş tarihsel yatkınlıklar bütünlüğü olarak geniş ve ilişkisel bir bağlamdaki kavrayışıyla büyük oranda örtüşür. Daha özet bir biçimde yeniden ifade edilirse, bu perspektiflerin ortak noktası, onların, özneye nesne payı nesneye de özne payı vermeleridir. Yine de bu bakışın sözkonusu kavram ve ilke aracılığıyla özellikle öne çıkarmak istediği pay, öznedeki nesne veya koşul payıdır. Peki, böyle bir kavrayışa sahip bir düşünür olarak İbn Haldûn’un bizatihî kendi yatkınlıklarındaki nesne veya koşul payı nedir? Onun pratik ve teorik yatkınlıklarındaki özne payı ile nesne payı arasındaki ilişkiler hangi ölçüde işlevseldir? İşte bu sorulara, özellikle de ilk soruya bir cevap arayışında olan bu makale, İbn Haldûn’un ait olduğu sosyal, siyasî ve fikrî koşulların, yani kökleşmiş tarihsel sermayelerin onun yatkınlıklarındaki payını araştırmaktadır. Bununla birlikte makale, daha ikincil bir kaygı olarak, ikinci soruya da bir cevap oluşturmaya çalışmaktadır. Böylece, bir taraftan daha çok et-Ta‘rîf’teki bilgiler aracılığıyla sözkonusu koşulların İbn Haldûn’un alışkanlıklarında veya habitusundaki izlerini ortaya çıkarmaya çalışırken, diğer taraftan onun bu şekilde açıklanan yatkınlıkları ile asabiyet, mülk, hasep, nesep ve kuşaklar gibi Mukaddime’de geliştirilen teoriler arasındaki ilişkiyi kaba haliyle görünür kılmaya çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İbn Haldûn, alışkanlıklar, habitus, et-Ta‘rîf, koşullar, oto-analiz

Kaynakça

• Bourdieu, Pierre (2012). Bir Otoanaliz Için Taslak. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Câbîrî, Muhammed Âbid (2001). el-Asabiyye ve’d-Devle: Meâlimu Nazariyyeti Haldûniyye fi’t-Târihi’l-İslâmî. Beyrut: Merkezü Dirâsâti’l-Vahdeti’l-Arabiyye.
• Dale, Stephen Frederic (2015). The Orange Trees of Marrakesh: Ibn Khaldun and the Science of Man. Cambridge, Mass. : Harvard University Press.
• en-Neşşâr, Ali Sâmî (1984). “Giriş”, eş-Şuhubü’l-lâmi‘a fi’s-siyâseti’n-nâfiʿa. Dârülbeyzâ: Dârü’s-Sekâfe. Husrî, Sati’ (1953). Dirâsâtu ’an Mukaddimeti İbn Haldûn. Dârü’l-Ma’ârif.
• İbn Haldûn (1981). Mukaddimetu İbn Haldûn. 3 Cilt. Kahire: Dâru Nehdati Mısr.
• İbn Haldûn (1996). Lübâbü’l-Muhassal fî usûli’d-dîn. İskenderiyye: Dârü’l-Ma‘rifeti’l-Câmi‘iyyeti.
• İbn Haldûn (2004). et-Ta’rîf bi-İbn Haldûn ve rihletuhu garben ve şarken. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Hayyan, Ebû Mervan (2006). Muktebes fî ahbari beledi’l-Endelüs. Beyrut: Mektebetü Asriyye.
• İbn Rıdvân, Ebü’l-Kâsım en-Neccâr (1984). eş-Şuhubü’l-lâmi‘a fi’s-siyâseti’n-nâfiʿa. Dârülbeyzâ: Dârü’s-Sekâfe.
• İbnü’l-Hatîb (2009). III el-İhâta fî ahbâri Gırnata. Cezair: Dârü’l-Emel.
• İzârî, Ebü’l-Abbas (2013). el-Beyânü’l-Mugrib Fi İhtisari Ahbâri Mülûki’l-Endelüs ve’l-Magrib. Tunis: Darü’l-Garbi’l-İslami.
• Rosenthal, Franz (1958). The Muqaddimah: An Introduction to History. New York: Princeton University Press.