Cemil Meriç'in Düşüncesinde İdeoloji Kavramı: Georg Wilhelm Friedrich Hegel Perspektifinden Bir Okuma

Yıl 2022, Cilt: 13 Sayı: 2, 490 - 515, 28.11.2022

Veysel Ergüç

https://doi.org/10.19059/mukaddime.1094049

Öz

İdeoloji kavramı ilk kez 1796 yılında Antoine Destutt de Tracy tarafından kullanılmıştır. Bu kavram ilk kullanıldığında düşüncelerin bilimi olarak tanımlanmıştır. Fransa’daki Aydınlanma ile birlikte görünür hale gelen ideoloji kavramı, düşüncenin evrensel bilgiye göre tanzim edilmesi anlamını içermiştir. Evrensel bilgi bağlamında ideoloji, geçmişe dönmeme ve köklerden kopma biçiminde zuhur etmiştir. Bahsi edilen biçimde beliren bir ideoloji tanımına karşı zaman ve mekân içerisinde yaşayan özne tarafından üretilmiş tarihsel bir ideoloji düşüncesi belirmiştir. Sözü edilen düşüncenin önde gelen savunucularından biri Georg Wilhelm Friedrich Hegel olmuştur. Geçmiş zamandaki düşünce köklerini muhtevasında barındırmayan ideoloji lafzına Türkiye’de karşı çıkan en önemli isim Cemil Meriç olmuştur. Bu çalışma kapsamında Cemil Meriç’in düşüncesindeki ideoloji kavramı, Georg Wilhelm Friedrich Hegel’in ideoloji kavramına bakışı ile bağlantılı biçimde okunacaktır. Çalışma kapsamında Meriç ve Hegel’in ideolojiye bakışı arasındaki bağlantı, düşünce ve bilme kavramları üzerinden kurulacaktır. Geçmişteki düşünce köklerinden kopukluk biçiminde neşet eden ideoloji kavramını zaman ve mekân ile tamamlama çabaları düşünce ve bilme kavramının karşılığı olarak yorumlanacaktır. Bu açıdan gerek Meriç’in gerekse Hegel’in ideoloji kavramını hem şimdiki zaman hem geçmiş zaman hem de burasını içeren düşünce kodu ile telif etme niyetinde oldukları ileri sürülecektir. Söz konusu tercih ile evrensel bilgiye göre sûdur eden ideoloji kavramını tarihselleştirmeyi amaçladıkları iddia edilecektir. Her iki düşünürün tarihselleştirmeden anladıkları şeyin içselleştirme, organikleştirme bir diğer ifadeyle kendinin kılma olduğu beyan edilecektir.

Anahtar Kelimeler

İdeoloji, Bilme, Tarihsellik, Cemil Meriç, Georg Wilhelm Friedrich Hegel

Kaynakça

• Acar-Savran, G. (2013). Sivil Toplum ve Ötesi: Rousseau, Hegel, Marx. İstanbul: Belge Yayınları.
• Açıkgöz, H. (1993). Cemil Meriç ile Sohbetler. İstanbul: Seyran Yayınları.
• Arlı, A. & Çeğin, G. (2004). “İdeoloji” Gerçeğinin Aşınması ve Pierre Bourdieu’nün Kuramsal Seçenekleri, Doğu Batı Dergisi, 28, 163-179.
• Arslan, H. (2012). Araf’ta Bir Yalnızım. Cemil Meriç ile Mülakat. M. Armağan & S. Coşkun (Ed.), Bulutları Delen Kartal, içinde (ss. 251-264). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Ateşoğlu, G. (2021). Hegel’in Erken Dönem Siyaset Felsefesinden Bir Kesit. G. Ateşoğlu (Ed.), Alman İdealizmi II: Hegel, içinde (ss. 27-41). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Avineri, S. (2021). Tarih: Özgürlük Bilincine Doğru İlerleme. G. Ateşoğlu (Ed.), Alman İdealizmi II: Hegel, içinde (ss. 526-548). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Balzac, H. D. (2018). Ferragus. (C. Meriç). İstanbul: İletişim Yayınları.
• _____. (2020). Otuzundaki Kadın. (Çev. C. Meriç). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Baştürk, E. (2017). Siyasal Olanın Varoluşsal Diyalektiği ya da Schmitt’i Hegel-Lacan Üzerinden Yeniden Okumak. Özne Dergisi, 27, 99-121.
• Beiser, F. (2019). Hegel. S. Beyazıt (Çev.). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Bozkurt, N. (2009). Hegel. İstanbul: Say Yayınları.
• Calhoun, C. (2009). Milliyetçilik. B. Sütçüoğlu (Çev.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Cangızbay, K. (2006). Cemil Meriç Üzerine. A. Çiğdem (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce Cilt: 5, içinde (ss. 533-538). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Cevizci, A. (1999). Paradigma Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Cündioğlu, D. (2010). Bir Mabed İşçisi: Cemil Meriç-Bir Cumhuriyet Aydının Serencamı. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Çaha, Ö. & Şahin, B. (2013). Fikir Biliminden Ütopyaya İdeoloji. Ö. Çaha & B. Şahin (Ed.), Dünyada ve Türkiye’de Siyasal İdeolojiler, içinde (ss. 17-38). Ankara: Orion Yayınları.
• Çetin, H. (2007). Çağdaş Siyasal Akımlar. Ankara: Orion Yayınları.
• Derrida, J. (2016). Platon’un Eczanesi. (Çev. Z. Direk). İstanbul: Alfa Yayınları.
• D’hont, J. (1994). Hegel ve Hegelcilik. B. Işık (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Eagleton, T. (2005). İdeoloji. M. Özcan (Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Eren, A. (2012). Bir Dava Etrafında Tek Kalp, Tek Vücut Olmalıyız. Cemil Meriç ile Mülakat. M. Armağan & S. Coşkun (Ed.), Bulutları Delen Kartal, içinde (ss. 103-107). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Gadamer, H. G. (2021a). Evrik Dünya. G. Ateşoğlu (Ed.), Hegel’in Diyalektiği, içinde (ss. 51-72). Ö. Berk Albachten (Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• _____. (2021b). Hegel ve Antik Diyalektik. G. Ateşoğlu (Ed.), Hegel’in Diyalektiği, içinde (ss. 19-50). M. Uslu & G. Ateşoğlu (Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• _____. (2021c). Öz-bilincin Diyalektiği. G. Ateşoğlu (Ed.), Hegel’in Diyalektiği, içinde (ss. 73-96). Ç. Balanuye (Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Göze, E. (2012). Bizim İntelijansiyamız Batı’nın Yeniçerisidir. Cemil Meriç ile Mülakat. M. Armağan & S. Coşkun (Ed.), Bulutları Delen Kartal, içinde (ss. 51-54). İstanbul: Timaş Yayınları.
• _____. (1975). Cemil Meriç. Cemil Meriç ile Mülakat. İçimizden 30 Kişi, içinde (ss. 7-12). İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Güney, S. (2017). Öz-Bilinç: Arzu ve Tanınma. Özne Dergisi, 27, 9-18.
• Gürbilek, N. (2008). Mağdurun Dili. İstanbul: Metis Yayınları.
• Habermas, J. (2010). Modernlik: Tamamlanmamış Bir Proje. (Çev. G. Naliş, D. Sabuncuoğlu, D. Erksan). Dipnot Dergisi, 1, 29-41.
• Harris, H. S. (2017). Hegel’in 1807’ye Kadarki Entelektüel Gelişimi. G. Ateşoğlu (Ed.), Alman İdealizmi II: Hegel, içinde (ss. 113-142). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Hassan, Ü. (2015). İbn Haldun: Metodu ve Siyaset Teorisi. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Hegel, G. W. F. (1986). Tinin Görüngübilimi. A. Yardımlı (Çev.). İstanbul: İdea Yayınları.
• _____. (1995). Tarihte Akıl. Ö. Sözer (Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• _____. (2006). Felsefe Tarihi Üzerine Dersler. D. Özlem & G. Ateşoğlu (Ed.), Tarih Felsefesi: Seçme Metinler, içinde (ss. 197-199). G. Ateşoğlu (Çev.). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• _____. (2014). Mantık Bilimi (Büyük Mantık). A. Yardımlı (Çev.). İstanbul: İdea Yayınları.
• _____. (2021a). Eleusis Hölderlin’e. G. Ateşoğlu (Ed.), Alman İdealizmi II: Hegel, içinde (ss. 53-56). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• _____. (2021b). Gelenek Üzerine (Felsefe Tarihi Üzerine Dersler). Alman İdealizmi II: Hegel, içinde (ss. 76-78). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Hyppolite, J. (2016). Marx ve Hegel Üzerine Çalışmalar. D. B. Kılınç (Çev.). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• İbn Haldun. (2007). Mukaddime. (Çev. S. Uludağ). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• _____. (2018). Devlet: Mukaddime’den Seçmeler. (Çev. O. Arpaçukuru). (İstanbul: İlke Yayıncılık).
• Jameson, F. (2016). Hegel Varyasyonları: Tinin Fenomenolojisi Üzerine. B. O. Doğan (Çev.). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Kervegan, J.-F. (2011). Hegel ve Hegelcilik. İ. Yerguz (Çev.). Ankara Dost Kitabevi Yayınları.
• Kılıçarslan, E. A. (2015). Hegel Tartışmaları. İstanbul: Bibliotech Yayınları.
• _____. (2017). Anti-Feuerbach ya da Hegel’i Okumaya Bir Katkı, Özne Dergisi, 27, 223-237.
• Koçak, O. (2018). Ataç, Meriç, Caliban, Bandung: Evrensellik ve Kısmilik Üzerine Bir Taslak. İstanbul: Zoomkitap.
• Kojeve, A. (2020). Hegel Felsefesine Giriş. S. Hilav (Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• _____. (2021). Öncesiz – Sonrasızlık, Zaman ve Kavram Üzerine Bir Not. G. Ateşoğlu (Ed.), Alman İdealizmi II: Hegel, içinde (ss. 344-364). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Koyuncu Lorasdağı, B. & Onur, H. (2004). Avrupa Merkezcilik Üzerinden Uygarlık Kavramına İki Farklı Bakış: Norbert Elias ve Cemil Meriç, , Doğu Batı Dergisi, 29, 243-270.
• Kuznetsov, V. (2002). Hegel ve Voltaire’de Tarih Felsefesi. G. Planty-Bonjour (Ed.), Hegel ve Aydınlanma Yüzyılı, içinde (27-50). H. Portakal (Çev.). (İstanbul: Cem Yayınevi.
• Mardin, Ş. (1992). İdeoloji. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Marmara, N. (1994). Kırmızı Kahverengi Defter. (Ed. G. İnal). İstanbul: Telos Yayıncılık.
• Meriç, C. (2012a). İnanmış Aydının Problemleri. M. Armağan & S. Coşkun (Ed.), Bulutları Delen Kartal, içinde (ss. 219-223). İstanbul: Timaş Yayınları.
• _____. (2012b). İntelijansiyamız İçtimaî Bir Sınıfın Temsilcisi Değil. M. Armağan & S. Coşkun (Ed.), Bulutları Delen Kartal, içinde (ss. 61-69). İstanbul: Timaş Yayınları.
• _____. (2012c). Mazinin Karanlıkları İçinde Kaybolan Bir Işık: Muallim Naci. M. Armağan & S. Coşkun (Ed.), Bulutları Delen Kartal, içinde (ss. 40-50). İstanbul: Timaş Yayınları.
• _____. (2017). Mağaradakiler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• _____. (2018a). Umrandan Uygarlığa. İstanbul: İletişim Yayınları.
• _____. (2018b). Kırk Ambar Cilt 1. İstanbul: İletişim Yayınları.
• _____. (2018c). Sosyoloji Notları ve Konferanslar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• _____. (2018d). Bir Dünyanın Eşiğinde. İstanbul: İletişim Yayınları.
• _____. (2019a). Saint-Simon: İlk Sosyolog İlk Sosyalist. İstanbul: İletişim Yayınları.
• _____. (2019b). Kırk Ambar Cilt 2. İstanbul: İletişim Yayınları.
• _____. (2020a). Kültürden İrfana. İstanbul: İletişim Yayınları.
• _____. (2020b). Jurnal-Cilt 1: 1955-65. İstanbul: İletişim Yayınları.
• _____. (2021a). Bu Ülke. İstanbul: İletişim Yayınları.
• _____. (2021b). Jurnal-Cilt 2: 1966-83. İstanbul: İletişim Yayınları.
• _____. (2021c). Işık Doğudan Gelir. İstanbul: İletişim Yayınları.
• McLellan, D. (2012). İdeoloji. B. Yıldırım (Çev.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Ng, K. (2015). Ideology Critique from Hegel and Marx to Critical Theory, Constellations, 22, 393-404. John Wiley and Sosn Ltd.
• Örs, H. B. (2009). İdeoloji: Karmaşık Dünyayı Anlaşılır Kılmak. H. B. Örs (Ed.), 19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Modern Siyasal İdeolojiler, içinde (ss. 3-45). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Özbek, S. (2011). İdeoloji Kuramları. İstanbul: Notos Kitap.
• Pinkard, T. (2020). Hegel. M. B. Albayrak (Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Soll, I. (2019). Hegel’in Felsefesine Eleştirel Bir Giriş. T. Karaağaç. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Stace, W. T. (2019). Hegel Üzerine. M. Belge (Çev.). Ankara: Fol Kitap.
• Sunar, İ. (2008). Düşün ve Toplum. İstanbul: Doruk Yayıncılık.
• Tagore, R. (2020). Yaratıcı Birlik. (Çev. G. N. Keskin). Ankara: Gece Kitaplığı.
• _____. (2021). Sadhana: Hayatı Anlamak. (Çev. U. Coşkun). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Türk, B. (2014). İdeolojiler. M. Türköne (Ed.), Siyaset, içinde (ss. 95-125). İstanbul: Etkileşim Yayınları.
• Williams, R. (2007). Anahtar Sözcükler. (Çev. S. Kılıç). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zizek, S. (2013). İdeolojinin Hayaleti. S. Zizek (Ed.), İdeolojiyi Haritalamak, içinde (ss. 7-54). Ankara: Dipnot Yayınları.