Gordon Childe Arkeolojisinde Dinin Problematik Rolü

Yıl 2022, Cilt: 13 Sayı: 2, 467 - 489, 28.11.2022

Bilal Toprak

https://doi.org/10.19059/mukaddime.1175382

Öz

Bu çalışma, arkeoloji tarihinin en önemli teorisyenlerinden biri olan Gordon Childe’ın düşüncesinde dinin yerini tespit etmeyi amaçlamaktadır. Childe’ın tercih edilmesinin sebebi, onun hem büyük ölçüde arkeolojinin dine yaklaşımını yansıtması hem de düşüncesini güçlendirmek için Marksist terminolojiyi kullanmasıdır. Maddi kültür üzerinden geçmişi açığa çıkarmayı hedefleyen arkeolojinin dine karşı kayıtsız tavrının zaman zaman olumsuz bir imgeye dönüştüğünü söylemek mümkündür. Tarihöncesi olarak adlandırılan dönemde dinden söz edilemeyeceğini, batıl inançların bahse konu olabileceğini öne süren bu anlayış, Sümerler’den itibaren ise inancın evrim geçirerek kurumsal bir yapıya büründüğünü ve böylece dünya dinlerinin ortaya çıktığını iddia etmektedir. Childe’a göre Sümer öncesi inançlar silik bir görünüm arz ederken, yazı ile beraber tanrı baş kapitaliste ve tapınak ise bankaya dönüşmüştür. Din kavramı yerine batıl inanç kavramını tercih eden Childe’a göre din, egemen güçlerin boş umutlarla insanları oyalayan bir aygıtıdır. Childe’ın eserlerinin niteliği ve etkisi göz önünde bulundurulduğunda onun din algısının dünya tarihi yazımı gibi birçok alanı etkilediği rahatlıkla ifade edilebilir.

Anahtar Kelimeler

arkeoloji, din arkeolojisi, Gordon Childe, Batıl İnanç, Marksizm, Şehir devrimi, Mezopotamya

Kaynakça

• Bottero, J. (2020). Mezopotamya: Yazı, Akıl ve Tanrılar. (M. E. Özcan ve A. Er, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi.
• Brami, M. N. (2019). The Invention of Prehistory and the Rediscovery of Europe: Exploring the Intellectual Roots of Gordon Childe’s ‘Neolithic Revolution’ (1936). Journal of World Prehistory, 32(4), 311-351. doi:10.1007/s10963-019-09135-y
• Brothwell, D. (2009). Childe, His Student, and Archaeological Science: An Epilogue. European Journal of Archaeology, 12(1-3), 193-202. doi:10.1177/1461957109339688
• Childe, G. (1947). History. London: Cobbet Press.
• Childe, G. (1950). Magic Craftsmanship and Science. Liverpool: Liverpool University Press.
• Childe, G. (1958). The Dawn of European Civilization. New York: Knopf.
• Childe, G. (1994). Toplumsal Evrim. (C. Balcı, Çev.). İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Childe, G. (2009). Tarihte Neler Oldu? (A. Şenel ve M. Tunçay, Çev.). İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Childe, G. (2010a). Kendini Yaratan İnsan. (F. Ofluoğlu, Çev.). İstanbul: Varlık Yayınları.
• Childe, G. (2010b). Doğu’nun Prehistoryası. (Ş. A. Kansu, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Childe, G. (2019a). Aryanlar: Hint Avrupa Kökenlerine Dair Bir İnceleme. (C. C. Aydın, Çev.). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Childe, G. (2019b). Geçmişi Bir Araya Getirmek: Arkeolojik Verilerin Yorumlanması. (C. C. Aydın, Çev.). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Dawson, C. (2003). İlerleme ve Din. (Y. Kaplan ve A. Doğan, Çev.). İstanbul: Açılım Kitap. Demirci, K. (2013). Eski Mezopotamya Dinlerine Giriş. İstanbul: Ayışığı Kitapları. Díaz-Andreu, M. (2017). Childe and the International Congresses of Archaeology. European Journal of Archaeology, 12(1-3), 91-122. Droogan, J. (2012). Religion, Material Culture and Archaeology. London: Bloomsbury.
• Durkheim, E. (2011). Dini Hayatın İlkel Biçimleri. (F. Aydın, Çev.). Ankara: Eski Yeni Yayınları.
• Durmuş, İ. (2019). Sümerlilerde İnanç. L. G. Gökçek, E. Yıldırım ve O. Pekşen (Ed.), Mezopotamya’nın Eski Çağlarında İnanç Olgusu ve Yönetim Anlayışı içinde (ss. 19-40). İstanbul: Değişim Yayınları.
• Eliade, M. (2017). Arayış: Tarih ve Dinde Anlam. (C. Soydemir, Çev.). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Eliade, M. (2018). Avustralya Dinleri. (C. Soydemir, Çev.). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Eliade, M. (2020). Babil Simyası ve Kozmolojisi. (M. E. Özcan, Çev.). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Frazer, J. G. (1983). The Golden Bough: A Study in Magic and Religion. London: Macmillan.
• Gardner, A. (1954). Superstition. (J. Hastings, Ed.) Encyclopedia of Religion and Ethics. New York: T.&T. Clark.
• Gathercole, P. (2013). Childe’ın Devrimleri. C. Renfrew ve P. Bahn (Ed.), Arkeoloji: Anahtar Kavramlar içinde (ss. 62-68). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gathercole, P., Irving, T. ve Díaz-Andreu, M. (2009). A Childe Bibliography: A Hand-List of the Works of Vere Gordon Childe. European Journal of Archaeology, 12(1-3), 203-245. doi:10.1177/1461957109339696
• Gathercole, P., Irving, T. H. ve Melluish, G. (Ed.). (1995). Childe and Australia: Archaeology, Politics and Ideas. Queensland: University of Queensland Press.
• Harris, D. R. (Ed.). (1994). The Archaeology of V. Gordon Childe: Contemporary Perspectives. London: University of Chicago Press.
• Hawkes, C. (1954). Archeological Theory and Method: Some Suggestions from the Old World. American Anthropologist, 56(2), 155-168.
• Hodder, I. ve Hutson, S. (2010). Geçmişi Okumak: Arkeolojiyi Yorumlamada Güncel Yaklaşımlar. (Burcu Toprak ve E. Rona, Çev.). Ankara: Phoenix Yayınları.
• Insoll, T. (2004). Archaeology, Ritual, Religion. London: Routledge.
• Insoll, T. (2012). The Oxford Handbook of the Archaeology of Ritual and Religion. Oxford: Oxford University Press.
• Insoll, T. (2013). Kült ve Din Arkeolojisi. C. Renfrew ve P. Bahn (Ed.), Arkeoloji: Anahtar Kavramlar içinde (ss. 62-68). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Irving, T. H. (1995). Selection of Vere Gordon Childe’s Private Letters. P. Gathercole, G. Melleuish ve T. H. Irving (Ed.), Childe and Australia: Archaeology, Politics and Ideas içinde (ss. 27-46). St. Lucia: University of Queensland Press.
• Kelly, R. L. (2015). Binford versus Childe: What Makes an Archaeologist Influential? Journal of Anthropological Archaeology, 38, 67-71. doi:10.1016/j.jaa.2014.09.009
• Kristansen, K. (2013). Yenilik ve İcat Ayrı Olgular mı Yoksa Tarihsel Bir Süreç mi? C. Renfrew ve P. Bahn (Ed.), Arkeoloji: Anahtar Kavramlar içinde (ss. 325-331). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Lewis-Williams, J. D. (2019). Mağaradaki Zihin. (T. Esmer, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Özdoğan, M. (2014). 50 Soruda Arkeoloji. İstanbul: Bilim ve Gelecek Kitaplığı.
• Peace, W. J. (1995). Vere Gordon Childe and the Cold War. P. Gathercole, G. Melleuish ve T. H. Irving (Ed.), Childe and Australia: Archaeology, Politics and Ideas içinde (ss. 128-143). St. Lucia: University of Queensland Press.
• Renfrew, C. (2000). The Archaeology of Religion. C. Renfrew ve E. B. W. zubrow (Ed.), The Ancient Mind: Elements of Cognitive Archaeology içinde (ss. 47-54). Cambridge: Cambridge University Press.
• Shennan, S. (2013). Kültürel Evrim. C. Renfrew ve P. Bahn (Ed.), Arkeoloji: Anahtar Kavramlar içinde (ss. 195-200). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sherratt, A. (1990). Gordon Childe: Paradigms and Patterns in Prehistory. Australian Archaeology, (30), 3-13.
• Sherratt, A. (1996). Childeish Questions. Antiquity, 70(267), 18-19. doi:10.1017/S0003598X00082843
• Sherratt, A. (2004). Economy and Society in Prehistoric Europe: Changing Perspectives. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Steadman, S. R. (2016). Archaeology of Religion Cultures and Their Beliefs in Worldwide Context. New York: Routledge.
• Toprak, Bilal. (2020). Din Arkeolojisi ve Göbekli Tepe: Disiplinlerarası Eleştirel Bir Yaklaşım. İstanbul: MilelNihal Yayınları.
• Trigger, B. (1980). Gordon Childe: Revolutions in Archaeology. New York: Columbia University Press.
• Trigger, B. (1986). The Role of Technology in V. Gordon Childe’s Archaeology. Norwegian Archaeological Review, 19(1), 1-14. doi:10.1080/00293652.1986.9965426
• Trigger, B. (2014). Arkeolojik Düşünce Tarihi. (F. Aydın, Çev.). Ankara: Eskiyeni Yayınları.
• Ünsal, V. (2019). MÖ. III. Binyılda Mezopotamya’da Yönetim ve Din. L. G. Gökçek, E. Yıldırım ve O. Pekşen (Ed.), Mezopotamya’nın Eski Çağlarında İnanç Olgusu ve Yönetim Anlayışı içinde (ss. 41-62). İstanbul: Değişim Yayınları.