Hâfız-i Şirâzî’nin Gazellerinde Aşk Mefhumunun Değerlendirilmesi

Yıl 2023, Özel Sayı - Klasikten Moderne Aşk Mefhumu, 228 - 242, 19.03.2023

Mitat Çekici

https://doi.org/10.19059/mukaddime.1239275

Öz

Aşk, muhabbetin en üst noktası ve mükemmelliğidir ve tüm büyüleyiciliği, tutkuları ve coşkusuyla, sevginin nihai ve doruk noktasıdır. Aşk, dizginsiz ve kontrol edilemez bazen, kaynayan ve isyankâr bazen de sel gibi ve ateş püskürtendir sevmek, ama yine de sevmektir. Sevgiliyi, ilahı, âşığı tanımadan sevmek ve âşık olmak mümkün müdür? Mutasavvıflar, aşka kalp yoluyla ulaşılması gerektiğine, aşka götüren bilginin de kalp yoluyla elde edildiğine ve sevgiliyi kalp gözüyle müşahede etmekle elde edildiğine inanırlar.
Geçmişten günümüze bilge, arif ve şairlerin yaygın olarak kullandıkları bu sihirli sözcüğe yüklenen mana ve hissiyatın etkisini gözlemlemek mümkündür. Fars edebiyatında aşkın geçmişi ilk Farsça şiir söyleyenlerin ortaya çıktığı döneme kadar dayanmaktadır. İnsanî ve zeminî aşk türü ilk dönem şairlerin şiirinde revaç bulmuştur. Hâfız-i Şirâzî’nin şiirlerinde özellikle de gazellerindeki sözü çeşitli şekillerde iki manalı bir özelliğe sahip ve şair, duygu ve düşüncelerini farklı konularla harmanlayarak açıklamıştır. Hâfız, aşkı sadece varlık sorusuna cevap olarak değil ayrıca her yerde bulunan varlığın ruhu olarak bilir ve Âdem ile peri, yıldızlar, gezegenler hepsi aşk varlığının birer tufeylidir.
Şaire göre bütün kâinat ve varlık, aşk varlığının birer evladıdır ve ondan türemiştir, dünyayı maşukun yüz güzelliğini tamamıyla yansıtan bir ayna olarak görmektedir. Yalnızca kendisi tek değil, güneş, ay, gezegenler ve evrendeki her zerre onun cemalinin aynasıdır ve onun aşkını ve sevgisini kendi özünde, mayasında bilir. Hâfız, aşkı insanın aslî hüneri olarak açıklar. O, yaratılış amacını ve insanın kemale ermesini aşk ve aşıklıkta bilir

Anahtar Kelimeler

Fars Edebiyatı, Hâfız-ı Şirâzî, Aşk, İlahi aşk

Kaynakça

• Abdulkerîmî, S., Mesgıryân, P. (1399), Me’n’î Şinâsî-yi Mefhûm-i “Işk” der Gazeliyyât-i Sa’dî û Hâfız der Çârçûb-i Me’nî Şinâsî-yi Şinâhtî û Nekd-i Idrâkî, Metni Pejûhî-yi Edebî, 86, 223-256.
• Bidkî, H. (1396), Te’sîrpezîr-i Mollâ-yi Cizîrî ez Hâfız-ı Şirâzî der Mezmûn-i Işk, Neşrîyye-i Edebiyyât-i Tedbîkî, 16, 21-42.
• Bozorger-i Hâligî, M R. (1393), Şâhnebât-i Hâfız, Tahran: İntişârât-i Zevvâr.
• Celâlyân, A. (1387), Şerh-i Celâlî ber Hâfız (Dovreî 4 cildî), C.2, Tahran: İntişârât-i Yezdân.
• Huremşâhî, B. (1382), Hâfız Hâfize-yi Mâst, Tahran: Neşr-i Getre.
• Karaismailoğlu, A. (2007), Klasik Şiirdeki Aşk Söyleminin dayanakları Prof. Dr. Abdülkadir Karahan anısına I. Uluslararası Klâsik Türk Edebiyatı Sempozyumu (12-13 Nisan), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. 269-275.
• Kârger, Ş., Zâri’, M., Şe’bânî, B. (1399), Negş-i Nûr der Mefhûmsâzî-yi Işk der Gazeliyyât-i Hâfız, Pejûheşhâ-yi Beyn-i Rişte-yi Edebî, Pejûheşgâhi Ulûm-i İnsânî û Mutâle’ât-i Ferhengî, 3, 212-234.
• Koç Konuksever, S. (2019), Te’sîr-i Hâfız ber Şi’r-i Emirî, Artuklu Human and Social Science Journal, 4(1), 66-77.
• Mehbûbpûr, N., Diyânetî, M., Hucet, M. (1401), Berresî û Tehlîl-i Revâbıt-i Âşık û Ma’şûk der Gazeliyyât-i Hâfız bâ Rûykerd be Sûyehâ-yi Siyâsî û İctimâî, Mâhnâme-yi îlmî-yi Câmi’e-şinâsî-yi Siyâsî-yi İrân, 9, 603-615.
• Mîrgâdîrî, S F. (1384), Berresî-yi Tedbîgî-yi Vîjegîhâ-yi Aşk der Şi’r-i Hâfız-i Şirazî û İbn Fârız-i Mısrî, Mecelle-yi Ulûm-i İctimâ-i û İnsânî-yi Dânişgâh-i Şîrâz, 22(3), 165-184.
• Nusretî, A., Fercîfer, Ş. (1392), Berresî-yi Tedbîgî-yi Berhî ez Vucûh-i Işk der Gazeliyyât-i Senâî, Hâfız û Vahşî-yi Bâfgî, Behâristân-i Sohen (Feslnâme-yi îlmî-Pejûheşî-yi Edebiyyât-i Fârsî), 22, 161-182.
• Purdil, M. (1397), Berresî-yi Tedbîkî-yi isti’are-yi Mefhûmî-yi “Işk Cenk Est” der Dîvân-i Gazeliyyât-i Hâfız û Sırûdehâ-yi Petrârek, Feslnâme-yi Pejûheşhâ-yi Edebiyyât-i Tedbîkî, 3, 143-172.
• Pûribrahîm, Ş., Sâdât, M. (1392), Berresî-yi Helâgiyethâ-yi Şi’rî Hâfız der Mefhûmsâzî-yi Işk, Feslnâme-yi îlmî-Pejûheşî-yi Negd-i Edebî, 6(23), 59-82.
• Şâkır, M., Âdilzâde, P., Pâşâî-Yi Fehrî, K. (1395), Nov’ Muvâcehe-yi Urefâ bâ Aşk û Siyâset bâ Tekye ber İşâr-i Senâî, Movlevî û Hâfız, Faslnâme-yi İrfân-i İslâmî, 48, 137-162.
• Yemînî H., Ukdâyî T. (1397), Bâztâb-i Cilvehâyi Işk-i İrfânî der Zebân-i Hâfız, Feslnâme-yi İrfânî İslâmî, 57, 353-377.
• Zuhrevend, S. (1390), Işk û Mestî der Şi’r-i Ibn Fâriz û Hâfız, Feslnâme-yi Nekd û Edebiyyât-i Tetbîkî Dânişkede-yi Edebiyyât û Ulûm-i İnsânî Dânişgâh-i Râzî Kirmânşâh, 3, 53-82.