Yazgı ile Özgürlük Arasında Antik Bir Gelenek: Stoacılık

Yıl 2023, Cilt: 14 Sayı: 1, 48 - 72, 30.05.2023

Selman Saç

https://doi.org/10.19059/mukaddime.1187684

Öz

Antik Yunan dünyasının en önemli okullarından biri olan Stoacılık, kendisinden önceki birçok öğretiyi eklemleyerek içinde bulunduğu Helenistik çağa damga vurmuştur. Bu dönem, polis merkezli düşüncenin yerle bir olduğu ve artık eskiye dönüşün imkansızlığının anlaşıldığı bir tür geçiş dönemidir. Helenistik dönem, polise tutunan, polisle var olan yurttaşın kendisini bir yandan daha büyük bir dünyanın parçası olarak görmek zorunda kaldığı öte yandan kamusal varlığından ziyade bireysel sınırlarına çekilmek mecburiyetinde hissettiği bir zaman aralığıdır. Stoacılık kurucusu Zenon öncülüğünde bireyin yeni durumuna uygun olarak felsefik ve pratik düzeyde cevaplar üreten bir ekol olmuştur. Teorik düzeyde ruh dinginliğine, nihai mutluluğa erişmenin, dışsal faktörlerden bağımsız olarak, herkes için mümkün olduğunu savunmasına rağmen pratikte eşitsiz yapıları da meşrulaştıran bir özellik göstermiştir.
Bu çalışmada Roma’ya ve ötesine uzanacak olan Stoacı okulun ilk ortaya çıktığı dönemi (Eski Stoa), düşüncesine etki eden tarihsel arka plan ihmal edilmeden ortaya konmaya çalışılmaktadır. Bu doğrultuda içinde bulunduğu dönem belli sınırlılıklarla ele alındıktan sonra Stoacı felsefe gerçeklikte ayrıştırılmaz olan üçlü (Mantık-Fizik-Ahlak) yapısı üzerinden serimlenecektir. Son olarak, makalenin de ana meselelerinden olan Stoacı felsefenin farklı yorumlara, zıt kutuplara gidebilme potansiyeli tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Doğa, Logos, mutluluk, Stoacılık, tanrı, zorunluluk

Kaynakça

• Abdülbaki Güçlü, E. U. (2008). Felsefe Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Ağaoğulları, M. A. (2009). Kent Devletinden İmparatorluğa. Ankara: İmge Kitabevi.
• Akoğlu, S. (2006). Cicero'da Tanrı İnanç ve Yazgı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Arslan, A. (2010). İlkçağ Felsefe Tarihi 4 (Cilt: Helenistik Dönem Felsefesi: Epikürosçular Stoacılar Septikler). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Bobzien, S. (2004). Determinism and Freedom in Stoic Philosophy. Oxford: Oxford University Press.
• Botton, A. d. (2011). Felsefenin Tesellisi (B. Tellioğlu Altuğ, Çev.). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Brennan, T. (2005). The Stoic Life: Emotions, Duties, and Fate. Oxford: Oxford University Press.
• Brun, J. (2010). Stoa Felsefesi (M. Atıcı, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Cicero. (2022). Kader Üzerine (C. C. Çevik, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Copleston, F. (2009). Felsefe Tarihi (Cilt 1) (A. Yardımlı, Çev.). İstanbul: İdea Yayınevi.
• Çapak, İ. (2007). Stoa Mantığı ve Farabiye Etkisi. Ankara: Araştırma Yayınları.
• David Schultz, D. T. (2011). Siyasi Düşünceler Tarihi (Filozoflar ve Fikirleri) (F. Demir, Çev.). Ankara: Adres Yayınları.
• Descartes. (1998). Yöntem Üzerine Konuşma (Cilt: Dünya Klasikleri Dizisi) (Y. T. Afşar Timuçin, Çev.). İstanbul: Çağdaş Matbaacılık Yayıncılık.
• Dumont, J.-P. (2007). Antik Felsefe. Ankara: Dost Kitabevi.
• Dürüşken, Ç. (1991). Stoa Mantığı. Felsefe Arkivi 28, 287-308.
• Friedell, E. (2004). Antik Yunan'ın Kültür Tarihi (N. A, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi.
• Gökberk, M. (2007). Felsefe Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Göze, A. (2009). Siyasal Düşünceler ve Yönetimler. İstanbul: Beta Basım Yayım.
• Hadot, P. (2011). İlkçağ Felsefesi Nedir? Ankara: Dost Kitabevi.
• Hançerlioğlu, O. (1993). Felsefe Ansiklopedisi (Cilt 6). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Irvine, W. B. (2009). A Guide to the Good Life: The Ancient Art of Stoic Joy. Oxford: Oxford University Press.
• Karaköse, H. (2004). Siyasal Düşünce Tarihi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Kenny, A. (2017). Batı Felsefesinin Yeni Tarihi (Cilt Antik Felsefe) (S. Uslu, Çev.). İstanbul: Küre Yayınları.
• Laertios, D. (2007). Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri (C. Şentuna, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Martin, T. R. (2012). Eski Yunan, Tarih Öncesinden Helenistik Çağ'a (Ü. H. Yolsal, Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• Murray, G. (1915). The Stoic Philosophy. London: Watts & Co.
• Ocak, H. (2011). Bir Ahlak Felsefesi Problemi Olarak Erdem Kavramına Yüklenen Anlamın İlkçağ'dan Ortaçağ'a Evrimi. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi 11, 79-101.
• Rist, J. M. (1969). Stoic Philosophy. Cambridge: Cambridge University Press.
• Roberts, J. M. (2002). Dünya Tarihi: Tarihöncesi Çağlardan 18. Yüzyıla... (İ. Erman, Çev.). İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Russel, B. (1969). Batı Felsefesi Tarihi: Antik Çağ (M. Sencer, Çev.). İstanbul: Kitaş Yayınları.
• Sabine, G. (1969). Siyasal Düşünceler Tarihi (H. Rızatepe, Çev.). Ankara: Sevinç Matbaası.
• Stephens, W. O. (2007). Stoic Ethics. London: Continuum.
• Şenel, A. (2004). Siyasal Düşünceler Tarihi. Ankara: Bilim Ve Sanat Yayınları.
• Togni, P. (2021). Stoacılık. U. Eco (Der.). Antik Yunan (L. T. Basmacı, Çev.). içinde (s. 526-535). İstanbul: Alfa.
• Türk, D. (2011). (Eski) Stoacılık: Yazgını seç!. M. A. Ağaoğulları (Der.). Batı'da Siyasal Düşünceler. içinde (s.160-164). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Warren, J. (2021). Hellenistik Felsefe: Mekanlar, Okullar ve Özellikler. U. Eco (Der.). Antik Yunan L. T. Basmacı (Çev.). içinde (s. 512-519). İstanbul: Alfa.
• Wood, E. M. (2009). Yurttaşlardan Lordlara (O. Köymen, Çev.). İstanbul: Yordam Kitap.